Usman dan Fodio
Shaihu Usman dan Fodio, naske Usuman ɓii Foduye, (aludita ankaŭ kiel Ŝejĥ Usman Ibn Fodio, Ŝehu Utman Dan Fuduje, aŭ Ŝehu Usman dan Fodio) (1754–1817) estis religia instruisto, verkisto kaj islama propagandisto, kaj la fondinto de la Sokoto Kaliflando. Dan Fodio estis urbigita membro de la etno de Fulanoj kiu loĝis en Haŭsaj Ŝtatoj en kio estas nune norda Niĝerio. Li estis ankaŭ estro kiu sekvis la malikan skolon de Sunaismo de Islamo kaj la Kadirija branĉo de Sufismo.[1]
| Usman dan Fodio | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Persona informo | |||||
| Naskiĝo | 15-an de decembro 1754 en Gobir | ||||
| Morto | 1-an de januaro 1817 (62-jaraĝa) en Sokoto | ||||
| Religio | islamo vd | ||||
| Etno | Fulboj vd | ||||
| Lingvoj | angla • araba • haŭsa • fula vd | ||||
| Ŝtataneco | Sokoto Kaliflando  vd | ||||
| Familio | |||||
| Gefratoj | Abdullahi dan Fodio (en)  vd | ||||
| Infanoj | Abu Bakr Atiku (en) , Muhammadu Bello (en) , Nana Asma’u (en) vd | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | verkisto filozofo poeto vd | ||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Kiel instruisto de la maliki skolo de juro, li loĝis en la urbo-ŝtato Gobir ĝis 1802 kiam, movita de siaj reformismaj ideoj kaj suferinte pliiganta subpremadon fare de lokaj aŭtoritatoj, li kondukis siajn sekvantojn al ekzilo. Tiu ekzilo komencis politikan kaj socian revolucion kiu etendis el Gobir tra moderna Niĝerio kaj Kameruno, kaj rezultis en movado de ĝihado estrita de Fulanoj tra Okcidenta Afriko. Dan Fodio rifuzis pri multo de la supereco de regeco, kaj dum li disvolvigis kontaktojn kun religiaj reformistoj kaj ĝihadistoj tra Afriko, li tuj pasis la faktan estrecon de la Sokoto ŝtato al sia filo, Muhammed Bello.
Dan Fodio verkis pli ol cento da libroj koncerne religion, regadon, kulturon, kaj socion. Li disvolvigis kritikaron de ekzistantaj afrikaj islamaj elitoj pro tio kion li vidis kiel avareco, paganismo, malobeo de la standardoj de la Ŝario nome la islama juro, kaj uzado de peza impostado. Li enkuraĝigis eduitecon, kaj por viroj kaj porvirinoj, kaj kelkaj el liaj filinoj elstaris kiel fakulinoj kaj verkistinoj. Liaj verkoj kaj diroj plu estas cititaj ankoraŭ nuntempe, kaj estas ofte ŝate menciitaj kiel Ŝehu en Niĝerio. Kelkaj sekvantoj konsideras ke dan Fodio estis muĝadido, diinspirita "reformisto de Islamo".[2]
Stariĝo de Dan Fodio estis grava epizodo de movado priskribita kiel Fulana ĝihado en la 17a, 18a, kaj 19a jarcentoj.[3] Ĝi sekvis la ĝihadojn sukcese okazintaj en Futa Bundu, Futa Tooro, kaj Futa Djallon inter 1650 kaj 1750, kiuj kondukis al la kreado de tiuj tri islamaj ŝtatoj. Siavice, Ŝehu inspiris nombron de postaj okcidentafrikaj ĝihadoj, kiaj tiuj de Seku Amadu, fondinto de la Masina Imperio, El Hadj Umar Tall, fondinto de Tukulora Imperio (kiu edziĝis al pranepino de dan Fodio), kaj Modibo Adama, fondinto de la Adamava Emirlando.
Verkoj
Usman dan Fodio verkis ĉirkaŭ 480 poemojn en araba, fula, kaj haŭsa.[4]
Unuarangaj fontoj
- Writings of Usman dan Fodio, in The Human Record: Sources of Global History, Fourth Edition/ Volume II: Since 1500, ISBN 0-6`8-04247-4 (page:233-236)
- Asma'u, Nana. Collected Works of Nana Asma'u. Jean Boyd and Beverly B. Mack, eds. East Lansing, Michigan: University of Michigan Press, 1997.
Duarangaj fontoj
- Mervyn Hiskett. The Sword of Truth: The Life and Times of the Shehu Usuman Dan Fodio. Northwestern Univ Pr; 1973, Reprint edition (March 1994). ISBN 0-8101-1115-2
- Ibraheem Sulaiman. The Islamic State and the Challenge of History: Ideals, Policies, and Operation of the Sokoto Caliphate. Mansell (1987). ISBN 0-7201-1857-3
- Ibraheem Sulaiman. A Revolution in History: The Jihad of Usman dan Fodio.
- Isam Ghanem. The Causes and Motives of the Jihad in Northern Nigeria. in Man, New Series, Vol. 10, No. 4 (Dec., 1975), pp. 623–624
- Usman Muhammad Bugaje. The Tradition of Tajdeed in West Africa: An Overview[5] International Seminar on Intellectual Tradition in the Sokoto Caliphate & Borno. Center for Islamic Studies, University of Sokoto (June 1987)
- Usman Muhammad Bugaje. The Contents, Methods and Impact of Shehu Usman Dan Fodio's Teachings (1774-1804)[6]
- Usman Muhammad Bugaje. The Jihad of Shaykh Usman Dan Fodio and its Impact Beyond the Sokoto Caliphate.[7] A Paper read at a Symposium in Honour of Shaykh Usman Dan Fodio at International University of Africa, Khartoum, Sudan, el 19a al 21a de novembro 1995.
- Usman Muhammad Bugaje. Shaykh Uthman Ibn Fodio and the Revival of Islam in Hausaland,[8] (1996).
- Helen Chapin Metz, ed. Nigeria: A Country Study.[9] Washington: GPO for the Library of Congress, 1991.
- B. G. Martin. Muslim Brotherhoods in Nineteenth-Century Africa. 1978.
- Jean Boyd. The Caliph's Sister, Nana Asma'u, 1793–1865: Teacher, Poet and Islamic Leader.
- Nikki R. Keddie. The Revolt of Islam, 1700 to 1993: Comparative Considerations & Relations to Imperialism. in Comparative Studies in Society & History, Vol. 36, No. 3 (Jul., 1994), pp. 463–487
- R. A. Adeleye. Power and Diplomacy in Northern Nigeria 1804–1906. 1972.
- Hugh A.S. Johnston . Fulani Empire of Sokoto. Oxford: 1967. ISBN 0-19-215428-1.
- S. J. Hogben kaj A. H. M. Kirk-Greene, The Emirates of Northern Nigeria, Oxford: 1966.
- J. S. Trimgham, Islam in West Africa, Oxford, 1959.
- 'Umar al-Nagar. The Asanid of Shehu Dan Fodio: How Far are they a Contribution to his Biography?, Sudanic Africa, Volume 13, 2002 (pp. 101–110).
- Paul E. Lovejoy. Transformations in Slavery - A History of Slavery in Africa. No 36 in the African Studies series, Cambridge University Press, ISBN 0-521-78430-1
- Paul E. Lovejoy. Fugitive Slaves: Resistance to Slavery in the Sokoto Caliphate, In Resistance: Studies in African, Caribbean, & Afro-American History. University of Massachusetts. (1986).
- Paul E. Lovejoy, Mariza C. Soares (Eds). Muslim Encounters With Slavery in Brazil. Markus Wiener Pub ( 2007) ISBN 1-55876-378-3
- F. H. El-Masri, “The life of Uthman b. Foduye before the Jihad,” Journal of the Historical Society of Nigeria (1963), pp. 435–48.
- M. A. Al-Hajj, “The Writings of Shehu Uthman Dan Fodio”, Kano Studies, Nigeria (1), 2(1974/77).
- David Robinson. "Revolutions in the Western Sudan," in Levtzion, Nehemia and Randall L. Pouwels (eld). The History of Islam in Africa. Oxford: James Currey Ltd, 2000.
- Bunza[10]
Referencoj
Vidu ankaŭ
Eksteraj ligiloj
- Afrikaj Legendoj Arkivigite je 2018-12-01 per la retarkivo Wayback Machine
- SIIASI Uthman Dan Fodio Arkivigite je 2014-05-14 per la retarkivo Wayback Machine
- WebPulaaku
- Sokoto rete Arkivigite je 2011-10-28 per la retarkivo Wayback Machine
| Kategorio: • 18-a • 19-a • 20-a • 21-a jarcento en Togolando |
| Kategorio: • 18-a • 19-a • 20-a • 21-a jarcento en Togolando |