Silezia-germana lingvo
La silezia-germana lingvo (silezie Schläsisch, Schläsch, kelkfoje ankaŭ Schläs'sch, germane Schlesisch) estas dialekto de la germana lingvo, kiu ĝis la jaroj 1946/1947 estis vaste parolata en la germanlingva provinco Silezio de Prusio respektive de la Germana Regno, la sudorienta parto de tiuj regnoj, kaj en proksimaj limaj regionoj de norda Bohemio kaj norda Moravio. Ĝis 1945, 96 procentaĵoj de la germanlingvanoj en la provinco Silezio parolis variaĵon de la dialekto, sume proksimume sep milionoj da homoj. Kadre de la teritoria "translokiĝo" de Pollando post la Dua Mondmilito praktike ĉiuj germanlingvanoj oriente de la Odro-Niso-limo estis forpelitaj okcidenten ĝis la vintro 1946/1947, kaj kontinua dialekta teritorio ne plu ekzistis. Multaj forpelitaj parolantoj de la silezia dialekto provis konservi sian lingvaĵon en siaj familioj kaj en kulturaj kunvenoj de la samdialektanoj. En la ne-komunisma Federacia Respubliko Germanio, la okcidenta parto de Germanio, la forpelitaj orientaj germanoj povis pli libere esprimiĝi ol en la komunisme kontrolita ŝtato GDR tuj okcidente de la Odro-Niso-limo. Sed tamen kompare malmultaj infanoj kaj nepoj de la denaskaj parolantoj de la dialekto, naskiĝintaj jam ekster Silezio, ekregis la dialekton je denaska nivelo. Tial nun nur malgranda malplimulto precipe en Germanio, duavice ankaŭ en Pollando kaj la Ĉeĥa Respubliko, plu praktike parolas la dialekton, kaj ĉar iom post iom la denaskaj parolantoj de ĝi, naskiĝintaj ankoraŭ antaŭ 1945 en "germania Silezio", formortas, la dialekto same konsideratas laŭgrade formortanta.
| Silezia-germana lingvo | |
| Schläsisch / Schläsch | |
| lingvo • moderna lingvo • dialekto | |
|---|---|
| orienta mezgermana dialektaro | |
| Parolata en | Pollando, Ĉeĥio, Germanio |
| Regiono | Silezio, Ĉeĥa Silezio, Supra Luzacio |
| Parolantoj | 22 900 |
| Skribo | latina alfabeto |
| Lingvistika klasifiko | |
Hindeŭropa
| |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-3 | sli |
| Glottolog | lowe1388 |
| Angla nomo | Silesian German |
| Franca nomo | silésien |
En la dialekta kontinuo de la germana lingvo, la silezia-germana lingvo cetere konsideratas aparte proksima al la frankonia dialekto, ĉar en la mezepoko aparte multaj frankonoj kiel setlistoj venis al Silezio kaj per sia dialekto aparte influis la regionan lingvaĵon.
Pluraj konataj esperantistoj estas idoj el familioj parolintaj la silezian-germanan lingvon - inter ili estas ekzemple la nobel-premiita matematikisto Reinhard Selten, la forstisto Johann Pachter kaj la kuracisto Thomas Pusch.
Komparo inter la germana kaj pola sileziaj dialektoj
| silezia-germana | silezia-pola | germana | pola | Esperanto |
|---|---|---|---|---|
| Jungaohs | huncwot, rojber | Hundsfott (ungezogener Junge) | łobuz, huncwot | fripono |
| kascheln | klojzdnonć | auf dem Eis ausrutschen | pośliznąć się | akcidente gliti sur glacio |
| Kastrull | kastrol | großer Topf, Kasserolle | sagan | kaserolo |
| Nudelkulle | nudelkula | Nudelholz | wałek do ciasta | rulbastono (por platigi paston) |
| Ritsche | ryczka | Hocker / Schemel | taboret | seĝeto 7 tabureto |
| Wurscht | wuszt | Wurst | kiełbasa | kolbaso |
| rumurbern | růmplować/sznupać | rumwühlen | myszkować | movi aferojn sen videbla celo (eble serĉante ion) |
| Pfusch | fucha | Schwarzarbeit, mangelhafte Arbeit, Pfusch | praca na czarno, neformale robota na czarno, fucha | fuŝo, laboraĉo |
| Morast | maras | Schlamm, Morast | błoto | ŝlimo |
| Kokott | kokot | Hahn | kogut | koko |
| Kreppel | krepel | Krapfen / Berliner (Kreppel en Hesio kaj Frankonio) | pączek | gistopasta bakaĵo (speco de benjeto) |
| Wasserwaage | Wasserwoga | Wasserwaage | poziomica, waserwaga | nivelilo |
| Mostrich | zynft, mostrich | Senf, Mostert, Mustard, Mostrich[1] | musztarda | mustardo |