Rokhirako
La Rokhirako (Procavia capensis) aŭ Kabo-klifmelo estas unu el la kvar vivantaj specioj de la ordo Hyracoidea (klifmeloj, hirakoj), kaj la nuraj vivantaj specioj en la genro Procavia. Kiel ĉiuj klifmeloj, ĝi estas mezgranda (4-kg) surtere loĝanta mamulo, supraĵe simila al kobajo, kun mallongaj oreloj kaj vosto. La plej proksimaj vivantaj parencoj al klifmeloj estas la nuntempaj elefantoj kaj manatoj. La Rokhirako troviĝas en tuta Afriko kaj Proksima Oriento, en vivejoj kun rokfendetoj por eskapi predantojn. Klifmeloj tipe vivas en grupoj de 10-80 bestoj, kaj manĝas kiel grupo. Ilia plej frapa konduto estas la uzo de gardostarantoj: unu aŭ pluraj bestoj poziciiĝas en panoramejo kaj alarmkrias se alproksimiĝas predantoj.
| Roko-klifmelo[1] | |
|---|---|
|
|
| regno | Animalia |
| filumo | Chordata |
| klaso | Mammalia |
| ordo | Prokaviuloj Hyracoidea |
| familio | Prokaviedoj |
| genro | Procavia |
| specio | P. capensis |
| binomo | Procavia capensis |
| klasifikfonto | (Pallas, 1766) |
La rokhirakoj havas nekompletan termoreguladon, kaj estas plej aktivaj en la mateno kaj vespero, kvankam ilia aktiveca modelo varias sufiĉe laŭ sezono kaj klimato.
En la plej granda parto de sia teritorio, la Rokhirako ne estas endanĝerigita, kaj en kelkaj lokoj estas konsiderita negrava plago. En Etiopio, Israelo kaj Jordanio, ili pruviĝis esti rezervujo de la parazito de la lejŝmaniozo.
Karakteroj
_(1980)_Fig._144.png)
La Rokhirako estas dikbaza kaj peztorsa, kaj plenkreskuloj atingas longon de 50 cm, pezantaj proksimume 4 kg, kun iometa seksa duformismo; kaj maskloj estas ĉirkaŭ 10% pli pezaj ol inoj. Ilia felo estas dika kaj grizbruna, kvankam tio varias multe inter malsamaj medioj; de malhelbruna en pli malsekaj vivejoj, al helgriza en dezertovivantaj individuoj.[2] Rokmela grandeco (krania longo kaj humera diametro) estas rilata al precipitaĵo, verŝajne pro la efiko al preferata klifmela furaĝo.[3]
Elstara en kaj ŝajne unika al klifmeloj estas la dorsglando, kiu sekrecias odoron uzatan por socia komunikado kaj teritoria markado. La glando estas plej klare videbla en dominaj maskloj.[4]
La kapo de Rokhirako estas pinta, kun mallonga kolo kaj rondetaj oreloj. Ili havas longajn nigrajn buŝharojn sur siaj muzeloj.[5] La Rokhirako havas elstaran paron de longaj, pintaj supraj incizivoj kiuj estas rememorigaj pri la dentegoj de elefanto, al kiu la klifmelo estas fore rilata (vidu malsupre). La antaŭpiedoj estas plandoiraj, kaj la postpiedoj duonfingroiraj. La plandoj de la piedoj havas grandajn, molajn kusenetojn kiuj estas konservataj humidaj danke al ŝvit-similaj sekrecioj. Ĉe maskloj, la testikoj estas permanente abdomenaj, alia anatomia trajto kiun klifmeloj dividas kun siaj parencoj, nome elefantoj kaj manatoj.[4]
Temperatura regulado ĉe rokhirakoj estis temo de multa esplorado, ĉar ilia korpa temperaturo varias laŭ tagnokta ritmo. Tamen, bestoj tenitaj en konstantaj mediaj cirkonstancoj ankaŭ elmontras tian varion[4] kaj tiu interna mekanismo povas esti rilata al reguligo de la korpakva ekvilibro.[6]
Distribuo
Rokhirakoj troveblas trans subsahara Afriko, kun la escepto de la Kongo-baseno kaj Madagaskaro. Pli granda, pli longhara subspecio estas abunda en la glaciepokaj morenoj en la alpa zono de Monto Kenjo. La distribuo daŭriĝas en nordan Alĝerion, Libion kaj Egiptujon, kaj al Proksima Oriento, kun populacioj en Israelo, Jordanio, Sirio, la araba duoninsulo kaj orienta Turkio.[4]
Ekologio kaj konduto
Klifmeloj vivas en gregoj de ĝis 80 individuoj. Tiuj gregoj estas subdividitaj en pli malgrandaj grupoj konsistantaj el kelkaj familioj. Tiuj familioj konsistas el 3 ĝis 15 parencaj plenkreskaj inoj, domina masklo, kaj pluraj idoj. La domina masklo defendas kaj protektas la grupon. La masklo ankaŭ markas sian teritorion por eviti iujn ajn kverelojn.[7]
En Afriko, klifmeloj estas predataj fare de leopardoj, egiptaj kobroj, pufvipuroj, karakaloj, likaonoj, kaj agloj.[8] La Veroksia aglo[9] aparte estas specialista ĉasisto de klifmeloj.[10][11] En Israelo, la rokhirako estas laŭdire malofte predita de surteraj predantoj, ĉar ilia sistemo de gardostarantoj kaj iliaj fidindaj rifuĝoj disponigas konsiderindan protekton. Klifmelaj restaĵoj estas preskaŭ forestantaj de la fekaĵoj de lupoj en la Judea Dezerto.[12]
Manĝado kaj furaĝado
Klifmeloj nutriĝas el vasta gamo de malsamaj plantoj, inkluzive de kaj herboj[7] kaj dukotiledonaj plantoj.[13] Oni raportis, ke ili manĝas ankaŭ insektojn kaj larvojn.[5] La rokhirakoj furaĝas por manĝaĵo ĝis proksimume 50 metroj for de sia rifuĝejo, kutime manĝante kiel grupo kaj kun unu aŭ pluraj el ili gardostarantaj. Kaze de danĝero, la gardostarantoj alarmsignas, kaj la bestoj rapide retiriĝas al sia rifuĝejo.[14] Ili povas vivi dum multaj tagoj sen akvo pro la humido kiun ili akiras tra sia manĝaĵo.[15] Malgraŭ ilia ŝajne mallerta korpokonstruo, ili povas surgrimpi arbojn, kaj volonte eniras loĝejajn ĝardenojn por manĝi la foliojn de citrusoj kaj aliaj arboj.
Reproduktado
Rokhirakoj naskas du aŭ tri idojn post graveda periodo de 6-7 monatoj. La ido estas tre evoluinta ĉe naskiĝo kun plene malfermitaj okuloj kaj kompleta feliĝo. Idoj povas konsumi solidan manĝaĵon post du semajnoj kaj estas elmamigitaj en aĝo de dek semajnoj. Post 16 monatoj, rokhirakoj iĝas seksmaturaj, kaj ili atingas plenkreskan grandecon je tri jaroj. Ili tipe vivas proksimume dek jarojn.[4] Dum laŭsezonaj ŝanĝoj, la pezo de la masklaj generiloj (testiko, spermvezikoj) ŝanĝiĝas pro seksa agado. Studo montris ke inter majo kaj januaro, la maskloj estis sekse neaktivaj. De februaro pluen, okazas drasta kresko en la pezo de tiuj organoj, kaj la maskloj povas kopulacii.[16]
Socia konduto
Rokhirakoj estas tre bruemaj kaj komunikemaj.[7] Plenkreskuloj faras uzadon de almenaŭ 21 malsamaj voĉaj signaloj. La plej konata signalo estas alta trilo, donita en respondo al perceptita danĝero.[5] La krioj de rokhirakoj estas referitaj kiel "kantoj". Klifmelaj voĉoj povas disponigi gravajn biologiajn informojn pri ekzemple grandeco, aĝo, socia statuso, korpopezo, kondiĉo, kaj hormona stato de la kantisto, depende de kantolongo, padronoj, komplekseco, kaj tonalteco.[17] Pli lastatempe, esploristoj trovis riĉan sintaksan strukturon kaj geografiajn variojn en la voĉoj de rokhiraksoj, unikaĵo en la vokaligo de mamulaj, krom primatoj, balenoj, kaj vespertoj.[18]
La Rokhirako ankaŭ faras laŭtan gruntsonon dum ĝi movas siajn makzelojn kvazaŭ maĉante, kaj tiu konduto povas esti signo de agresemo. Kelkaj verkintoj[19] proponis ke observado de tiu konduto fare de antikvaj hebreoj kaŭzis la miskompreniĝon donitan en Tria Libro de Moseo 11:4-8, ke la klifmelo maĉas remaĉaĵon; sed fakte, klifmeloj ne estas remaĉuloj.[4]
La Rokhirako foruzas ĉirkaŭ 95% da sia tempo por ripozado.[4] Dum tiu tempo, ili ofte povas esti vidataj ripozantaj ĉe la suno, kio supozeble estas elemento de ilia kompleksa temperatura reguligo.
Disvastigo
Maskloj estis kategoriigitaj en kvar klasojn: teritoriaj, periferiaj, fruaj, kaj malfruaj disvastiĝuloj. La teritoriaj maskloj estas la plej dominaj. Periferiaj maskloj estas pli izolaj kaj foje transprenas grupon kiam la domina masklo mankas. Fruaj periferiaj maskloj estas junaj kiuj forlasas la naskiĝejon en aĝo de proksimume 16 ĝis 24 monatoj. Malfruaj disvastiĝantoj ankaŭ estas junulaj maskloj, sed ili forlasas la naskiĝejon multe pli poste; proksimume en aĝo de 30 aŭ pli da monatoj.[20]
Nomoj
Ili estas konataj kiel dassies en Sudafriko, kaj foje rokkunikloj (rock rabbits). La svahilaj nomoj por ili estas pimbi, pelele kaj ŭibari, kvankam ĉi-lastaj du nomoj estas nuntempe rezervitaj por la arbohirakoj. La nederlanda nomo estas klipda'oj. La specio havas multajn subspeciojn, multaj el kiuj estas ankaŭ konataj kiel Rokhirako aŭ Kabo-klifmelo, kvankam la unua kutime rilatas al afrikaj specoj. En la araba, la rokhirakoj estas nomitaj الوبر ("ŭabr") aŭ طبسون ("tabsun"). En la hebrea, la rokoklifmelo estas nomita שפן סלע (ŝafan sela), signifanta rok-"ŝhafan", kie la signifo de ŝafan estas obskura, sed estas en familiara lingvaĵo utiligita kiel sinonimo por kuniklo en la moderna hebrea lingvo.[19][21]
Farmacia uzo
Rokhirakoj produktas grandajn kvantojn de hiraceumo - gluiĝeca amaso el feko kaj urino kiu estis utiligita kiel sudafrika homokuracilo en la terapio de pluraj medicinaj malsanoj, inkluzive de epilepsio kaj konvulsioj. Hiraceumo[22] nun estas "retrovita" fare de eksperimentemaj parfumistoj kiuj tinkturas ĝin en alkoholo por krei naturan bestan moskon.[23]
Kulturo
Rokhirakoj estas klasifikitaj kiel nekoŝeraj en la malnovtestamenta/juda Torao.[24] Tamen, ili ankaŭ estas inkluditaj en Proverboj 30:26 kiel unu el kelkaj rimarkindaj bestoj por esti malgrandaj sed treege saĝaj, en tiu kazo ĉar "la rokmeloj estas popoloj ne potencaj, tamen ili faras siajn hejmojn en la klifoj".[25]
Bildaro
Ripozantaj sur Tablo-Monto
Kolonio de klifmeloj en norda Israelo
Kolumetikedigita rokhirako, En-Gedi
Referencoj
Eksteraj ligiloj
En tiu ĉi artikolo estas uzita maŝina traduko de WikiTrans de teksto el la artikolo Rock hyrax en la angla Vikipedio.
