Hij werd geboren als Joseph François Oscar Bernadotte op 4 juli 1799 in Parijs als de enige zoon van Jean-Baptiste Bernadotte (na 1818 koning Karel XIV) en Désirée Clary (koningin Desideria). Zijn moeder was de eerste verloofde van keizer Napoleon I van Frankrijk. Désirée was een zus van Julie Clary, die in het huwelijk trad met Napoleons oudere broer, Jozef Bonaparte. Keizer Napoleon werd de peetoom van Oscar.
Toen zijn vader in 1810 tot kroonprins werd verkozen, verhuisden hij en zijn moeder naar Zweden en ontving hij van koning Karel XIII van Zweden de titel van hertog van Södermanland. Hij werd, in tegenstelling tot zijn vader, de Zweedse taal snel machtig en ontving een uitstekende opleiding. Toen hij de volwassen leeftijd bereikte was hij ontzettend populair in Zweden en werd al snel als autoriteit op het gebied van sociaal-politieke kwesties beschouwd. In 1841 publiceerde hij anoniem een werk, Om Straff och straffanstalter dat pleitte voor gevangenishervormingen. Gedurende de heerschappij van zijn vader fungeerde hij tweemaal als onderkoning van Noorwegen.
Kroonprins Oscar was in 1824 en 1833 korte tijd premier van Noorwegen. Hij was liberaal en progressief gezind, in het bijzonder wat betreft fiscaal beleid, persvrijheid en het gevangeniswezen. In 1838 verdacht zijn reactionaire vader hem van samenzweren met de liberalen tégen hem om een andere regering aan de macht te krijgen of hem misschien zelfs tot aftreden te dwingen. Tot een daadwerkelijke breuk tussen vader en zoon kwam het echter nooit.
Oscar werd na de dood van Karel XIV op 8 mei1844 koning van Zweden en Noorwegen en voerde een reeks progressieve hervormingen door, waaronder het instellen van de persvrijheid. Als aanhanger van het scandinavisme maakte hij zijn twee koninkrijken formeel gelijkwaardig door het introduceren van nieuwe vlaggen die melding maakten van de unie en een gemeenschappelijk wapen. Voor het overige was zijn beleid voornamelijk gericht op verbetering van de economische situatie van Zweden. Nadat in het revolutiejaar 1848 diverse Europese landen door revoluties waren geteisterd werd zijn beleid inzake constitutionele zaken conservatiever.