Free jazz

Η free jazz (φρι τζαζ) είναι προσέγγιση της τζαζ, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1950 και του 1960 από μουσικούς που προσπάθησαν να αλλάξουν, να διευρύνουν ή να σπάσουν τη μουσική σύμβαση της τζαζ, συχνά με την απόρριψη της σταθερής εξέλιξης της συγχορδίας ή των παραδοσιακών ρυθμών τζαζ. Αν και η μουσική διαφορετικών συνθετών της τζαζ ποικίλλει, κοινό χαρακτηριστικό για την εξέλιξή της ήταν η δυσαρέσκεια για τους περιορισμούς της bebop, της hard bop και της τροπικής τζαζ που αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του 1940 και του 1950. Συχνά περιγράφεται ως avant-garde, όπως επίσης και προσπάθεια να επιστρέψει η τζαζ στην πρωτόγονη μορφή της, συχνά με θρησκευτικές, ρίζες και έμφαση στον συλλογικό αυτοσχεδιασμό.

Όπως υποδηλώνεται από την ονομασία που της δόθηκε, η φρι τζαζ δεν μπορεί να οριστεί επακριβώς, καθώς πολλοί μουσικοί διαμορφώνουν τις δικές τους έννοιες και ιδιώματα και δεν ήταν ποτέ εντελώς διακριτή ως μουσικό είδος. Μουσικοί της τζαζ, κυρίως οι Pharoah Sanders (Φαρόα Σάντερς) και John Coltrane, χρησιμοποίησαν σκληρό φύσημα^[1] ή άλλες τεχνικές για να παράγουν αντισυμβατικούς ήχους ή έπαιξαν με ασυνήθιστα μέσα. Σε γενικές γραμμές παρήγαγαν μια προοδευτική μουσική γλώσσα που βασίστηκε σε παλαιότερες μορφές της τζαζ, όπως η Dixieland jazz και η αφρικανική μουσική. Συνήθως αυτό το είδος της μουσικής παίζεται από μικρές ομάδες μουσικών. Η μουσική συχνά ταλαντεύεται με συχνά accelerandi και ritardandi (επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις) στο τέμπο.

Η free jazz συνδέεται στενά με τη δεκαετία του 1950 και τις καινοτομίες του Ornette Coleman (Ορνέτ Κόουλμαν γνωστός και σαν Κόλμαν)^[2] και του Cecil Taylor, όπως επίσης με τα μεταγενέστερα έργα του σαξοφωνίστα John Coltrane. Στους πρωτοπόρους εντάσσονται οι Charles Mingus, Eric Dolph στην παρτιτούραy, Albert Ayler, Archie Shepp (Άρτσι Σεπ), Joe Maneri και Sun Ra (Σαν Ρα). Ο Κόουλμαν πρωτοπόρησε σε πολλές τεχνικές, τυπικές της free jazz, απορρίπτοντας τις αλλαγές της συγχορδίας, πιστεύοντας ότι οι αυτοσχέδιες μελωδικές γραμμές χρησιμεύουν ως βάση για την αρμονική εξέλιξη στις συνθέσεις του. Ορισμένα από από τα έργα του Charles Mingus ήταν επίσης σημαντικά για την διαμόρφωση του συγκεκριμένου μουσικού είδους.

Ο Κηθ Τζόνσον της AllMusic περιγράφει το είδος ως «σύγχρονο δημιουργικό», στο οποίο «οι μουσικοί μπορούν να ενσωματώσουν το ελεύθερο παίξιμο σε δομημένους τρόπους ή να παίζουν οτιδήποτε»^[3]. Ο Τζόνσον περιλαμβάνει στο είδος μουσικούς όπως ο Τζον Ζορν (John Zorn), ο Χένρι Κάιζερ (Henry Kaiser), ο Γιουτζίν Τσάμπουρν (Eugene Chadbourne), ο Στηβ Λέισι (Steve Lacy) και ο Ρέι Άντερσον (Ray Anderson) σε αυτό το είδος, που συνεχίζει «την παράδοση της δεκαετίας του '50 με '60 με τον τρόπο της φρι τζαζ»^[3].