Χετούμ Α΄ της Αρμενίας

Ο πατέρας του Χετούμ Α΄ ήταν αντιβασιλιάς της βασίλισσας Ισαβέλλας, κόρης του Λέων Β΄ της Αρμενίας.^[4] Η Ισαβέλλα της Αρμενίας παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Φίλιππο τρίτο γιο του Βοημούνδου Δ΄ της Αντιόχειας και έναν από τους μεγαλύτερους αδελφούς του Ερρίκου της Αντιόχειας γενάρχη του Οίκου των Πουατιέ - Λουζινιάν.^[4] Ο Φίλιππος της Αρμενίας δηλητηριάστηκε με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Μπαμπερόν (1225) που πίεσε κατόπιν την Ισαβέλλα να παντρευτεί τον γιο του Χετούμ και να τον στέψει συμβασιλέα. Ο γάμος έγινε στις 14 Ιουνίου 1226, το ζεύγος απέκτησε :^[4]

• Λέων Γ΄ της Αρμενίας
• Θόρος απεβ. 1266.
• Σιβύλλα της Αρμενίας, παντρεύτηκε τον Βοημούνδο ΣΤ΄ της Αντιόχειας.^[5]
• Ρίτα, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο του Σερβαντικάρ.^[5]
• Ευφημία απεβ. 1309, παντρεύτηκε τον Ζουλιάν Γκρενιέ κόμη της Σιδώνος.^[5]
• Ισαβέλλα απεβ. π. 1268.
• Μαρία απεβ. 1310, παντρεύτηκε τον Γκυ των Ιμπελέν, γιο του Βαλδουίνου, σενεσάλη της Κύπρου.^[5]

Ο Χετούμ Α΄ είχε κορυφαίο πολιτικό ρόλο στις συμμαχίες του με τα Σταυροφορικά κράτη αφού οι Αρμένιοι είχαν στενούς δεσμούς με όλα. Οι Αρμένιοι ήταν ισχυροί σύμμαχοι των Ευρωπαίων αλλά την εποχή του Χετούμ η Μογγολική αυτοκρατορία επεκτάθηκε σημαντικά κάτι που ανησύχησε έντονα τον Αρμένιο βασιλιά. Όταν οι Μογγόλοι έφτασαν μέχρι την Καππαδοκία και την Κιλικία ο Χετούμ Α΄ αποφάσισε να δηλώσει την υποταγή του.^[6][7][8][9] Έστειλε τον μεγαλύτερο αδελφό του Σεμπάντ τον Κοντόσταυλο στην αυλή του Μογγόλου Χαν στο Καρακορούμ, ο Σεμπάντ συνάντησε τον Γκυγιοεκ Καν με τον οποίο συμφώνησε το Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας να είναι υποτελές της Μογγολικής αυτοκρατορίας (1247).

Σε λίγα χρόνια ο Χετούμ Α΄ αποφάσισε να διασχίσει ο ίδιος την Ασία για να ανανεώσει τη συμμαχία (1254), πέρασε από τα Τουρκικά κράτη στην ανατολική Μικρά Ασία, το στρατόπεδο των Μογγόλων στο Καρς, τις Σιδηρές πύλες του Ντερμπέντ στις δυτικές ακτές της Κασπίας Θάλασσας και από εκεί μέσω της Ασίας στο Καρακορούμ.^[10] Έφερε πολύτιμα δώρα στους Μογγόλους και συναντήθηκε με τον ξάδελφο του Γκυγιοεκ Καν. Τα ταξίδια του Χετούμ Α΄ στη Μογγολία καταγράφονται στο έργο του συντρόφου του Αρμένιου ιστορικού Κίρακος Γκαντζακέτσι "Τα ταξίδια του Χέτουμ, βασιλιά της Μικρής Αρμενίας στη Μογγολία και η επιστροφή". Τα ταξίδια του Χετούμ μεταφράστηκαν αργότερα στα Ρωσικά, Αγγλικά και Γαλλικά.^[11] Οι αφηγήσεις του είναι σημαντικές γιατί μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τα ήθη, τα έθιμα και τις συνήθειες των Μογγόλων των Βουδιστών και των Κινέζων εκείνη την εποχή, δίνουν επίσης αναλυτικές πληροφορίες για τη γεωγραφία και τη μορφολογία της περιοχής. Στον δρόμο του για το Καρακορούμ ο Χετούμ Α΄ πέρασε από τη Σαμαρκάνδη στη βόρεια Περσία για να επισκεφτεί τον Μογγόλο στρατάρχη Μπαϊζού (1201 - 1260) και να παραστεί στη μεγάλη του νίκη απέναντι στους Σελτζούκους στη Μικρά Ασία.^[12]

Ο Χετούμ πίεσε έντονα και τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ηγεμόνες να ακολουθήσουν το παράδειγμα του και να υποταχθούν στους Μογγόλους αλλά ο μόνος που ανταποκρίθηκε ήταν ο γαμπρός του Βοϊμόνδος ΣΤ΄ της Αντιόχειας (1259). Τα Αρμενικά στρατεύματα βρέθηκαν με τον Μογγολικό στρατό όταν κατέλαβε τη Βαγδάτη (1258) και πολέμησαν μαζί στην πολιορκία του Χαλεπίου και την πτώση της Δαμασκού (1260).^[13] Ο ιστορικός Ναΐτης ο Τύριος δίνει δραματική περιγραφή για τις σκληρές προσπάθειες των τριών ηγεμόνων Χετούμ, Βοϊμόνδου και του Μογγόλου στρατάρχη Κιτμπούκα να μπούν θριαμβευτικά στη Δαμασκό.^[14][15] Σύγχρονοι ιστορικοί ωστόσο αμφισβητούν την ιστορία αυτή ως απόκρυφη.^[16][17][18]

Τις νίκες διέκοψαν οι Μαμελούκοι που συνέτριψαν τους Μογγόλους στην ιστορική μάχη του Έιν Ζαλούτ και τους καταδίωξαν πέρα από τον Ευφράτη, οι Μογγόλοι κατέλαβαν ξανά τη Συρία μόνο μια φορά ακόμα (1300) και την κράτησαν λίγους μήνες. Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του ο Χετούμ Α΄ πλήρωσε ακριβά το τίμημα της συμμαχίας του με του Μογγόλους.^[19] Το βασίλειο του δέχτηκε ασταμάτητες επιθέσεις από τους Μαμελούκους, στην καταστροφική μάχη του Μαρί (1266) σκοτώθηκε ο δεύτερος γιος του Θόρος και ο διάδοχος Λέων αιχμαλωτίστηκε με 40.000 Αρμένιους στρατιώτες, ο Χετούμ πλήρωσε ένα τεράστιο ποσό σαν λύτρα για να ελευθερώσει τον γιο του. Οι Μαμελούκοι κατέλαβαν τον Μάιο του 1268 το συμμαχικό Πριγκιπάτο της Αντιόχειας.Ο Χετούμ Β΄ παραιτήθηκε για χάρη του μεγαλύτερου γιου του Λέων Γ΄ (1270), μπήκε σε μοναστήρι και πέθανε την επόμενη χρονιά.

• Amitai-Preiss, Reuven (1995). Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260–1281. Cambridge University Press, Cambridge.
• Edwards, Robert W. (1987). The Fortifications of Armenian Cilicia: Dumbarton Oaks Studies XXIII. Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, D.C.
• Boase, T. S. R. (1978). The Cilician Kingdom of Armenia. Edinburgh: Scottish Academic Press. ISBN 0-7073-0145-9.
• Bournoutian, George A. (2002). A Concise History of the Armenian People: From Ancient Times to the Present. Mazda Publishers.
• Grousset, René (1935). Histoire des Croisades III, 1188–1291 (in French). Editions Perrin.
• Grousset, René (translator, Naomi Walford) (1970). The Empire of the Steppes. New Brunswick: Rutgers University Press.
• Dobraczinski, Jan (1979). Klíč moudrosti. Praha: Nakladatelství Vyšehrad.
• Setton, Kenneth M., ed. (1969). A History of the Crusades. The University of Wisconsin Press.
• Stopka, Krzysztof (2016). Armenia Christiana: Armenian Religious Identity and the Churches of Constantinople and Rome (4th-15th century). Kraków: Jagiellonian University Press.
• Toumanoff, C. (1966). "Armenia and Georgia". Cambridge Medieval History, τόμ. IV.

• ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΧΕΤΟΥΜ Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine.

Χετούμ Α΄ της Αρμενίας Οίκος των Χετουμιδών Γέννηση: 1213 Θάνατος: 21 Οκτωβρίου 1270
Βασιλικοί τίτλοι
Προκάτοχος Ισαβέλλα της Αρμενίας	Βασιλιάς του Αρμενικού βασιλείου της Κιλικίας 1226 - 1270	Διάδοχος Λέων Γ΄