Ραμπουτάν
Το ραμπουτάν (επιστημονική ονομασία: Nephelium lappaceum) είναι μεσαίου μεγέθους τροπικό δέντρο της οικογένειας Σαπινδίδες. Το όνομα αναφέρεται επίσης στον βρώσιμο καρπό που παράγεται από αυτό το δέντρο. Το ραμπούταν είναι ιθαγενές στη Νοτιοανατολική Ασία. Σχετίζεται στενά με πολλά άλλα βρώσιμα τροπικά φρούτα όπως το λίτσι και το λονγκάν.[1][2]
| Ραμπουτάν | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||
| Nephelium lappaceum Λινναίος |
Ετυμολογία
Το όνομα «ραμπουτάν» προέρχεται από τη λέξη της Μαλαισίας rambut που σημαίνει «τρίχα» και αναφέρεται στις πολυάριθμες τριχωτές προεξοχές των καρπών, μαζί με το επίθημα δομικού ουσιαστικού -an.[1][2] Ομοίως, στο Βιετνάμ, ονομάζονται chôm chôm (που σημαίνει «ακατάστατα μαλλιά»).[3]
Προέλευση και κατανομή
Το κέντρο της γενετικής ποικιλότητας για τα ραμπουτάν είναι η περιοχή Μαλαισίας - Ινδονησίας.[1] Έχουν καλλιεργηθεί ευρέως σε περιοχές της νοτιοανατολικής Ασίας, όπως η Ταϊλάνδη, η Μιανμάρ, η Σρι Λάνκα, η Μαλαισία, η Ινδονησία, η Σιγκαπούρη και οι Φιλιππίνες.[4][5] Από εκεί έχει εξαπλωθεί σε μέρη της Ασίας, της Αφρικής, της Ωκεανίας και της Κεντρικής Αμερικής.[6]
Γύρω στον 13ο με 15ο αιώνα, Άραβες έμποροι, οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο εμπόριο του Ινδικού Ωκεανού, εισήγαγαν το ραμπουτάν στη Ζανζιβάρη και την Πέμπα της Ανατολικής Αφρικής.[1] Υπάρχουν περιορισμένες φυτείες ραμπουτάν σε ορισμένες περιοχές της Ινδίας. Τον 19ο αιώνα, οι Ολλανδοί εισήγαγαν το ραμπουτάν από την αποικία τους στη Νοτιοανατολική Ασία στο Σουρινάμ της Νότιας Αμερικής. Στη συνέχεια, τα φυτά εξαπλώθηκαν στην τροπική Αμερική, φυτεύτηκαν στις παράκτιες πεδιάδες της Κολομβίας, του Ισημερινού, της Ονδούρας, της Κόστα Ρίκα, του Τρινιδάδ και της Κούβας. Το 1912, τα ραμπουτάν εισήχθησαν στις Φιλιππίνες από την Ινδονησία.[1] Περαιτέρω εισαγωγές έγιναν το 1920 (από την Ινδονησία) και το 1930 (από τη Μαλάγια), αλλά μέχρι τη δεκαετία του 1950 η διανομή του ήταν περιορισμένη.
Υπήρξε προσπάθεια εισαγωγής των ραμπουτάν στις Νοτιοανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες, με σπόρους που εισήχθησαν από την Ιάβα το 1906, αλλά το εγχείρμα αποδείχθηκε ανεπιτυχές,[1] εκτός από το Πουέρτο Ρίκο.[2]
Περιγραφή
_02_crop.JPG)
Το ραμπουτάν είναι αειθαλές δέντρο με ύψος 15–20 μ.[2] Τα φύλλα είναι εναλλάξ, μήκους 14–30 εκ., πτερωτά, με τρία έως 11 φυλλάδια, κάθε φύλλο πλάτους 5–15 cm. Τα άνθη είναι μικρά, 2,5–5 mm, χωρίς πέταλα, δισκοειδή και βρίσκονται σε όρθιους τερματικούς κορύμβους πλάτους 15–30 cm.[2]
Τα δέντρα ραμπουτάν μπορεί να είναι αρσενικά (παράγουν μόνο άνθη που ανθίζουν και, ως εκ τούτου, δεν παράγουν καρπούς), θηλυκά (παράγουν άνθη που είναι μόνο λειτουργικά θηλυκά) ή ερμαφρόδιτα (παράγουν άνθη που είναι θηλυκά με μικρό ποσοστό αρσενικών λουλουδιών).
Ο καρπός είναι μια στρογγυλή έως οβάλ δρύπη, μήκους 3–6 cm (σπάνια έως 8 cm) και πλάτους 3–4 cm, που βρίσκεται μαζί με άλλες 10–20. Ο δερματώδης φλοιός είναι κοκκινωπός (σπάνια πορτοκαλί ή κίτρινο) και καλύπτεται με σαρκώδη εύκαμπτα αγκάθια που μοιάζουν με τρίχες. Τα αγκάθια συμβάλλουν στη διαπνοή του καρπού, η οποία μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του καρπού.[7]
Η σάρκα του καρπού, το περικάρπιο, είναι ημιδιαφανής, υπόλευκη ή πολύ ανοιχτό ροζ, με μια γλυκιά, ήπια όξινη γεύση που θυμίζει σταφύλι.[2]
Ο μονός σπόρος είναι γυαλιστερός καφές, με μήκος 1–1,3 cm.[2] Μαλακοί και με ίσες ποσότητες κορεσμένων και ακόρεστων λιπαρών, οι σπόροι μπορούν να μαγειρευτούν και να καταναλωθούν, αλλά είναι πικροί και έχουν ναρκωτικές ιδιότητες.[5] :14[8]
Επικονίαση
Τα αρωματικά λουλούδια ραμπουτάν είναι ιδιαίτερα ελκυστικά για πολλά έντομα, ιδιαίτερα τις μέλισσες. Οι μύγες (Δίπτερα), οι μέλισσες ( Υμενόπτερα) και τα μυρμήγκια (Solenopsis) είναι οι κύριοι επικονιαστές.[2] Οι μέλισσες που αναζητούν νέκταρ έρχονται τακτικά σε επαφή με το στίγμα των θηλυκών λουλουδιών και συγκεντρώνουν σημαντικές ποσότητες κολλώδους γύρης από τα αρσενικά άνθη. Λίγη γύρη έχει παρατηρηθεί σε μέλισσες που αναζητούν τροφή στα θηλυκά λουλούδια.
Παραγωγή
Το ραμπουτάν είναι οπωροφόρο δέντρο που καλλιεργείται στην υγρή τροπική Νοτιοανατολική Ασία.[1][9] Είναι κοινό καρποφόρο δέντρο στους κήπους και καλλιεργείται εμπορικά σε μικρούς οπωρώνες. Είναι ένα από τα πιο γνωστά φρούτα της Νοτιοανατολικής Ασίας και καλλιεργείται επίσης ευρέως σε άλλα μέρη των τροπικών περιοχών, όπως η Αφρική, το νότιο Μεξικό, τα νησιά της Καραϊβικής, η Κόστα Ρίκα, η Ονδούρα, ο Παναμάς, η Ινδία, το Βιετνάμ, οι Φιλιππίνες και η Σρι Λάνκα.[1] Παράγεται επίσης στον Εκουαδόρ, όπου είναι γνωστό ως achotillo, και στο νησί του Πουέρτο Ρίκο.[2]
Όσον αφορά το 2014, ο μεγαλύτερος παραγωγός ραμπουτάν ήταν η Ταϊλάνδη,[9] με 450.000 τόνους, ακολουθούμενη από την Ινδονησία με 100.000 τόνους και τη Μαλαισία με 60.000 τόνους.[10]
Τα φρούτα πωλούνται συνήθως φρέσκα και έχουν μικρή διάρκεια ζωής[9] και χρησιμοποιούνται συνήθως στην παρασκευή μαρμελάδων και ζελέ, ή σε κονσέρβα. Τα αειθαλή δέντρα ραμπουτάν με τους άφθονους χρωματιστούς καρπούς τους είναι ελκυστικά είδη για την αρχιτεκτονική τοπίου.[2]
Καλλιέργεια
Τα ραμπουτάν είναι προσαρμοσμένα σε ζεστά τροπικά κλίματα, σε θερμοκρασίες περίπου 22–30 °C και είναι ευαίσθητα σε θερμοκρασίες κάτω των 10 °C.[2] Καλλιεργείται εμπορικά σε απόσταση 12–15° από τον ισημερινό.[11] Τα δέντρα αναπτύσσονται καλά σε υψόμετρα έως και 500 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και καλύτερα σε βαθύ έδαφος, αργιλοπηλώδες ή αμμοπηλώδες πλούσιο σε οργανική ύλη. Αναπτύσσονται σε λοφώδες εκτάσεις όπου υπάρχει καλή αποστράγγιση.[11]
Τα ραμπουτάν πολλαπλασιάζονται με μπόλιασμα,[11] εναέριες καταβολάδες[11] και εκβλάστηση. Τα δέντρα με μπουμπούκια μπορούν να καρποφορήσουν μετά από δύο έως τρία χρόνια με τη βέλτιστη παραγωγή να εμφανίζεται μετά από οκτώ έως 10 χρόνια. Δέντρα που αναπτύχθηκαν από σπόρους καρποφορούν μετά από πέντε έως έξι χρόνια.
Πάνω από 200 ποικιλίες αναπτύχθηκαν από επιλεγμένους κλώνους διαθέσιμους σε όλη την τροπική Ασία.[1] Οι περισσότερες από τις ποικιλίες επιλέγονται επίσης για συμπαγή ανάπτυξη, φτάνοντας σε ύψος μόνο 3-5 m για ευκολότερη συγκομιδή.
Θρεπτικά συστατικά και φυτοχημικά
Το φρούτο ραμπουτάν αποτελείται από 78% νερό, 21% υδατάνθρακες, 1% πρωτεΐνη και έχει αμελητέο λίπος. Όσον αφορά το θρεπτικό περιεχόμενο, τα κονσερβοποιημένα φρούτα περιέχουν μόνο μαγγάνιο σε μέτρια επίπεδα (16% της Ημερήσιας Αξίας ), ενώ παρέχει 82 θερμίδες σε ποσότητα αναφοράς 100 γραμμαρίων. Άλλα μικροθρεπτικά συστατικά βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο.
Ως φρούτα με άχρωμη σάρκα, το ραμπουτάν δεν περιέχει σημαντική περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες,[12] αλλά ο πολύχρωμος φλοιός του εμφανίζει διάφορα φαινολικά οξέα, όπως συριγικό, κουμαρικό, γαλλικό, καφεϊκό και ελλαγικό οξύ.[13][14] Οι σπόροι ραμπουτάν περιέχουν ίσες αναλογίες κορεσμένων και ακόρεστων λιπαρών οξέων, όπου το αραχιδικό (34%) και το ελαϊκό (42%) οξύ, αντίστοιχα, έχουν την υψηλότερη περιεκτικότητα σε λιπαρά.[8]
Το ευχάριστο άρωμα του φρούτου ραμπουτάν προέρχεται από πολυάριθμες πτητικές οργανικές ενώσεις, όπως η βήτα-δαμασκενόνη, η βανιλίνη, το φαινυλοξικό οξύ και το κινναμωμικό οξύ.[15]
Εικόνες
Νεαρά φρούτα ραμπουτάν στη Μαλαισία
Ώριμα κίτρινα φρούτα ραμπουτάν στη Μαλαισία
Άγουρα φρούτα ραμπουτάν στις Φιλιππίνες
«Rambutan Binjai», μια από τις κορυφαίες ποικιλίες στην Ινδονησία
Τρία χρώματα του ραμπουτάν
