Δυναστεία των Πτολεμαίων
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Η Δυναστεία των Πτολεμαίων (αρχαία ελληνικά: Πτολεμαῖοι) ήταν μια Μακεδονική βασιλική οικογένεια της Ελληνιστικής περιόδου, που κυβερνούσε την Αίγυπτο για 275 χρόνια, από το 305 μέχρι το 30 π.Χ.
| Πτολεμαῖοι | |
|---|---|
 Φαραώ Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ, Βρετανικό Μουσείο | |
| Χώρα |  Μακεδονία, Αρχαία Αίγυπτος |
| Προγονικός οίκος | Ἀργεάδαι (;) |
| Τίτλοι | Φαραώ, Βασιλεύς της Αιγύπτου, Βασιλεύς της Μακεδονίας, Βασιλεύς της Μαυριτανίας, Βασιλεύς της Συρίας |
| Ιδρυτής | Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ |
| Τελευταίος ηγεμόνας | Κλεοπάτρα Ζ΄ της Αιγύπτου |
| Ίδρυση | 305 π.Χ. |
| Διάλυση | 79 μ.Χ. |
| Εκθρόνιση | 30 π.Χ. (Αίγυπτος), 70 μ.Χ. (Μαυριτανία) |
| Εθνικότητα |  Έλληνες |
Ίδρυση της δυναστείας
|
Μέρος των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ήταν και η χώρα της Αιγύπτου. Όταν εισήλθε στη χώρα το 332 π.Χ., ο λαός της τον υποδέχτηκε ως απελευθερωτή, αναγνωρίζοντάς τον μάλιστα ως συνεχιστή των Φαραώ. Προορισμοί του ήταν αρχικά η Μέμφιδα και κατόπιν το περίφημο μαντείο του Άμωνα στην όαση Σίβα. Πριν αναχωρήσει για τη συνέχιση της εκστρατείας του στα βάθη της Ανατολής, ίδρυσε μια πόλη στα παράλια της Μεσογείου, χαρίζοντάς της το όνομά του, την ονόμασε Αλεξάνδρεια.
Ο Πτολεμαίος, στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, διορίστηκε ανώτατος κυβερνήτης της Αιγύπτου μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα και το διαμελισμό του απέραντου κράτους του. Στα 305 π.Χ., ανακήρυξε τον εαυτό του Βασιλιά Πτολεμαίο Α΄ και αργότερα έμεινε γνωστός ως «Σωτήρας». Οι Αιγύπτιοι σύντομα αναγνώρισαν τους Πτολεμαίους ως διαδόχους των φαραώ της ανεξάρτητης Αιγύπτου. Οι απόγονοι του Πτολεμαίου κυβέρνησαν την Αρχαία Αίγυπτο μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση το 30 π.Χ.
Πρωτεύουσα του κράτους τους ήταν πλέον η Αλεξάνδρεια, που αντικατέστησε τη Μέμφιδα και τις Θήβες σε εθνική σπουδαιότητα. Το ίδιο το κράτος προσανατολίστηκε στην εξωτερική πολιτική, αποτελώντας πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του μεσογειακού κόσμου. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν οι διπλωματικές τους σχέσεις με τις γειτονικές χώρες της Ανατολής, αλλά και με τη νέα ανερχόμενη δύναμη, τη Ρώμη, η οποία διάνυε τότε τη Δημοκρατική της περίοδο.
Πολιτιστική κληρονομιά
Η καταγωγή της δυναστείας ήταν ελληνική, γι’ αυτό και τα περισσότερα μέλη της δεν είχαν επαφή με την αιγυπτιακή γλώσσα. Ωστόσο αποφάσισαν να μην καταλύσουν την αιγυπτιακή παράδοση των φαραώ. Αντίθετα διατήρησαν τις παλιές θρησκευτικές και κοινωνικές δομές, τα έθιμα και το τυπικό, τους θεούς και τις δοξασίες, ακόμη και τη συνήθεια να κηδεύονται μουμιοποιημένοι σε σαρκοφάγους. Ακόμη υιοθέτησαν τις τοπικές τεχνοτροπίες στην τέχνη και την αρχιτεκτονική. Σε αυτούς οφείλουμε τη διατήρηση ως τις μέρες μας διάσημων αρχαίων μνημείων της Αιγύπτου, που είτε φτιάχτηκαν στις μέρες τους, είτε επισκευάστηκαν και συντηρήθηκαν.
Διάσημα μνημεία της Αιγύπτου που ανεγέρθηκαν την εποχή τους είναι:
- Η πόλη της Αλεξάνδρειας (Μέγας Αλέξανδρος).
- Η πόλη της Πτολεμαΐδας (Πτολεμαίος Α΄).
- Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας (Πτολεμαίος Β΄), ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.
- Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, προϊόν της συγκέντρωσης ενός μεγάλου αριθμού φωτισμένων πνευμάτων και επιστημόνων στην πόλη, που έλαβε τις δάφνες πολιτιστικής πρωτεύουσας.
- Ο ναός του Ώρου στο Εντφού.
- Ο ναός της Ίσιδος στη Νήσο Φίλαι.
- Ο ναός της Ίσιδος στο Behbeit el-Hagara (Πτολεμαίος Β΄, Πτολεμαίος Γ΄).
- Ο ναός του Μοντού στη Μεδαμούδ (Πτολεμαίος Γ΄, Πτολεμαίος Δ΄, Πτολεμαίος Η΄, Πτολεμαίος ΙΒ΄).
- Ο ναός της Αθώρ στα Δένδερα (Κλεοπάτρα Ζ΄ και Πτολεμαίος ΙΕ΄ Καισαρίων).
- Ο ναός των Σομπέκ και Χαροέρις στο Κομ Όμπο.
Επίσης δημιουργήθηκε νέο σύστημα δρόμων και καναλιών, που επέτρεψαν τη μεταφορά αγαθών σε όλο το Νείλο και το Δέλτα του με ευκολία που δεν είχε επιτευχθεί ποτέ στο παρελθόν. Καλύτερες συγκοινωνίες είχαν και ως αποτέλεσμα καλύτερη επικοινωνία με όλα τα μέρη της χώρας, πράγμα που με τη σειρά του έφερε ασφάλεια από εξωτερικούς εχθρούς και ταχύτητα στη διάδοση νέων πολιτιστικών και κοινωνικών προτύπων.
Οι πρώτοι Πτολεμαίοι βελτίωσαν την ποιότητα της γεωργικής παραγωγής, διεκδικώντας καλλιεργήσιμη γη και εισάγοντας νέα είδη προϊόντων. Παράλληλα βελτίωσαν το βιοτικό επίπεδο του λαού τους αυξάνοντας το εμπόριο και κάνοντας προσιτά αγαθά πολυτελείας σε περισσότερους.
Πολιτική αστάθεια
Αν και η Αίγυπτος στα χρόνια των Πτολεμαίων γνώρισε μέρες ισχύος και πλούτου, τα μέλη της Δυναστείας είχαν φοβερές διαμάχες μεταξύ τους, στοιχίζοντας στην Αίγυπτο την εσωτερική σταθερότητα. Εμφύλιες συμπλοκές, ανεβοκατεβάσματα στο θρόνο, εξορίες και πολιτικές δολοφονίες, όλα οδήγησαν τη χώρα προς τον θλιβερό δρόμο της διαφθοράς και της αποδυνάμωσης. Προς το τέλος, οι Ρωμαίοι άρχισαν να εμπλέκονται όλο και πιο ενεργά στις υποθέσεις του κράτους, λαμβάνοντας ρόλο διαιτητή μέχρι να αποφασίσουν πραγματικά να προσαρτήσουν τη χώρα. Η Αίγυπτος είχε μεγάλη σημασία γι’ αυτούς ως πηγή πλούτου και τροφίμων. Από την πλευρά τους οι Αιγύπτιοι τους χρησιμοποιούσαν για προσωπικές πολιτικές επιδιώξεις και για λόγους διπλωματίας μιας και η εξάπλωση της κυριαρχίας της Ρώμης στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου ήταν γεγονός.
Πτολεμαίοι Βασιλείς και Σύζυγοι
Όλοι οι άρρενες ηγεμόνες της δυναστείας έλαβαν το όνομα Πτολεμαίος. Οι πτολεμαϊκές βασίλισσες, μερικές από τις οποίες ήταν αδερφές των συζύγων τους, συνήθως ονομάζονταν Κλεοπάτρα, Αρσινόη ή Βερενίκη. Το πιο διάσημο μέλος της γραμμής αυτής ήταν η τελευταία βασίλισσα, Κλεοπάτρα Ζ΄, γνωστή για το ρόλο που έπαιξε στις ρωμαϊκές υποθέσεις, ως ερωμένη του Ιουλίου Καίσαρα και κατόπιν του Μάρκου Αντώνιου, πολιτικού αντιπάλου του Οκταβιανού. Η αυτοκτονία της την εποχή της ρωμαϊκής κατάκτησης της Αιγύπτου σηματοδότησε το τέλος της πτολεμαϊκής κυριαρχίας στη χώρα.
Οι ημερομηνίες που δίνονται παρακάτω αφορούν τα έτη βασιλείας του εκάστοτε μέλους της οικογένειας. Συχνά συμβασίλευαν με τις συζύγους τους, αρκετές από τις οποίες συγκέντρωσαν εξουσία. Διάφορα συστήματα αρίθμησης των βασιλέων αυτών έχουν αναπτυχθεί και εδώ χρησιμοποιείται το πιο διαδεδομένο στον επιστημονικό κόσμο.
| Βασιλεύς | Σύζυγος | Βασιλεία | Σχόλια |
|---|---|---|---|
| Πτολεμαίος Α΄, ο Σωτήρ. | Ευρυδίκη Βερενίκη Α΄ | 305 - 282 | Ένας από τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου του Μέγα, ανέλαβε την ηγεμονία της Αιγύπτου μετά το διαμερισμό της απέραντης αυτοκρατορίας του Μακεδόνα στρατηλάτη. |
| Πτολεμαίος Β΄, ο Φιλάδελφος. | Αρσινόη Α΄ Αρσινόη Β΄ | 284 - 246 | Ιδρυτής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Στα χρόνια του έγιναν σημαντικά έργα στην πόλη, ανάμεσα τους και ο περίφημος Φάρος, ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου. |
| Πτολεμαίος Γ΄, ο Ευεργέτης. | Βερενίκη Β΄ | 246 - 222 | Ενσωμάτωσε την Κυρήνη στην Αίγυπτο και διεξήγαγε τον Γ΄ Συριακό Πόλεμο εναντίον των Σελευκιδών. |
| Πτολεμαίος Δ΄, ο Φιλοπάτωρ. | Αρσινόη Γ΄ | 222 - 204 | Θανάτωσε πολλά μέλη της οικογένειάς του και αφέθηκε υπό την κυριαρχία του συμβούλου του, του Σωσίβιου. |
| Πτολεμαίος Ε΄, ο Επιφανής. | Κλεοπάτρα Α΄ | 204 - 180 | Όσο ήταν ακόμη ανήλικος συμβασιλείς του αναδείχθηκαν μια πληθώρα συμβούλων, σηματοδοτώντας μια περίοδο κρίσης. |
| Πτολεμαίος Στ΄, ο Φιλομήτωρ. | Κλεοπάτρα Β΄ | 180 – 164 163 – 145 | Συνδύαζε με την καλοσύνη του και την ευγένειά του, μια διαύγεια μυαλού και μεγάλο κουράγιο σε επικίνδυνες κρίσεις, αλλά και στο πεδίο της μάχης. |
| Πτολεμαίος Ζ΄, ο Νέος Φιλοπάτωρ. | - | - | Ορισμένοι μελετητές τον παραλείπουν από την αρίθμηση γιατί δολοφονήθηκε προτού βασιλέψει. |
| Πτολεμαίος Η΄, ο Ευεργέτης Β΄ ο Φύσκων. | Κλεοπάτρα Β΄ Κλεοπάτρα Γ΄ | 170 - 163 145 - 116 | Προσωρινά εκδιώχθηκε από την Αλεξάνδρεια από την Κλεοπάτρα Β΄ μεταξύ του 131 – 127 π.Χ., αλλά συμφιλιώθηκαν το 124 π.Χ. Η βασιλεία του χαρακτηρίστικε από διωγμούς και άλλα αιματηρά γεγονότα. |
| Πτολεμαίος Θ΄, ο Σωτήρ Β΄ ο Λάθυρος. | Κλεοπάτρα Δ΄ Κλεοπάτρα Σελήνη Α΄ | 116 – 107 88 - 81 | Βασίλεψε για δύο περιόδους, την πρώτη από αυτές από κοινού με τη μητέρα του Κλεοπάτρα Γ΄. Ανάμεσά τους παρεμβλήθη η βασιλεία του αδερφού του, Πτολεμαίου Ι΄. |
| Πτολεμαίος Ι΄, ο Αλέξανδρος Α΄ . | Κλεοπάτρα Σελήνη Α΄ Βερενίκη Γ΄ | 107 - 88 | Συμβασίλεψε με την Κλεοπάτρα Γ΄ μέχρι το 101 π.Χ. Δεν υπήρξε ιδιαίτερα λαοφιλής, εκδιώχθηκε και τελικά θανατώθηκε καθώς προσέγγιζε την Κύπρο. |
| Βερενίκη Γ΄ | - | 81 - 80 | Η πρώτη γυναίκα που βασίλεψε μόνη στην Αίγυπτο μετά από 1100 χρόνια. Έγινε ιδιαίτερα αγαπητή στο λαό στο διάστημα αυτό. |
| Πτολεμαίος ΙΑ΄, ο Αλέξανδρος Β΄ . | Βερενίκη Γ΄ | 80 | Παντρεύτηκε και συμβασίλεψε με τη Βερενίκη Γ΄ πριν τη δολοφονήσει. Κυβέρνησε μονάχος για 19 μέρες μετά από αυτό. |
| Πτολεμαίος ΙΒ΄, ο Νέος Διόνυσος ο Αυλητής. | Κλεοπάτρα Ε΄ | 80 – 58 55 – 51 | Επιλέχτηκε ως συνεχιστής της Δυναστείας παρόλο που δεν καταγόταν από τη νόμιμη γραμμή της. Πέρασε τη βασιλεία του προσπαθώντας να προστατέψει το θρόνο του δωροδοκώντας τους Ρωμαίους. |
| Βερενίκη Δ΄ | Σέλευκος Ζ΄ Κυβιοσάκτης Αρχέλαος | 58 – 55 | Ανακηρύχθηκε βασίλισσα εξαιτίας της αγανάκτησης που έτρεφε ο λαός για τον πατέρα της. Θανατώθηκε μετά την αποκατάσταση του από τους Ρωμαίους. |
| Κλεοπάτρα Ζ΄ | Ιούλιος Καίσαρ Μάρκος Αντώνιος | 51 - 30 | Η γνωστότερη στις μέρες μας Βασίλισσα του Νείλου. Συμβασίλεψε με τον Πτολεμαίο ΙΓ΄ (51 – 47 π.Χ.), με τον Πτολεμαίο ΙΔ΄ (47 – 44 π.Χ.) και με τον γιο της Πτολεμαίο ΙΕ΄ Καισαρίωνα (44 – 30 π.Χ.). Η τελευταία βασίλισσα της Αρχαίας Αιγύπτου, προτού αυτή αποτελέσει πλέον κομμάτι της πανίσχυρης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η βασιλεία της σηματοδοτεί το τέλος της ελληνιστικής και την αρχή της ρωμαϊκής περιόδου στην ανατολική Μεσόγειο. |
Άλλα Μέλη της Δυναστείας
| Όνομα | Πατέρας | Σύζυγος | Σχόλια |
|---|---|---|---|
| Πτολεμαίος Κεραυνός | Πτολεμαίος Α΄. | - | Έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας κατά την περίοδο 281 - 279 π.Χ. |
| Λυσάνδρα | Πτολεμαίος Α΄ | Αγαθοκλής | Υπήρξε σύζυγος του Διαδόχου του Λυσίμαχου, ωστόσο δεν έγινε ποτέ Βασίλισσα της Θράκης, γιατί αυτός δολοφονήθηκε. |
| Μελέαγρος | Πτολεμαίος Α΄ | - | Έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας για μια πολύ σύντομη περίοδο. |
| Πτολεμαΐδα | Πτολεμαίος Α΄ | Δημήτριος ο Πολιορκητής | Δεν έγινε ποτέ Βασίλισσα της Μακεδονίας, γιατί ο Δημήτριος είχε χάσει το θρόνο του όταν τη νυμφεύθηκε. |
| Αργαίος | Πτολεμαίος Α΄ | - | Εκτελέστηκε από τον διάδοχο του πατέρα του Πτολεμαίο Β΄, με την κατηγορία της υποκίνησης επανάστασης. |
| ανώνυμος | Πτολεμαίος Α΄ | - | Εκτελέστηκε από τον διάδοχο του πατέρα του Πτολεμαίο Β΄, με την κατηγορία της υποκίνησης επανάστασης. |
| Φιλωτέρα | Πτολεμαίος Α΄ | - | Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή της. |
| Λυσίμαχος | Πτολεμαίος Β΄ | - | Εκτελέστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου Ε΄. |
| Βερενίκη Φερνοφόρος | Πτολεμαίος Β΄ | Αντίοχος Β΄ Θεός | Η δολοφονία της αποτέλεσε την αφορμή του Γ΄ Συριακού Πόλεμου. |
| Πτολεμαίος Ανδρομάχου | Πτολεμαίος Β΄ | - | Συμμετείχε στη Ναυμαχία της Άνδρου και κατείχε κάποιο αξίωμα στην Έφεσο. |
| Πτολεμαίος Νιος | Λυσίμαχος | - | Υπήρξε συγκυβερνήτης της Αιγύπτου με τον Πτολεμαίο Β΄, αλλά του αφαιρέθηκε ο τίτλος όταν υποκίνησε επανάσταση με τον Τίμαρχο της Μιλήτου. |
| ανώνυμος | Πτολεμαίος Γ΄ | - | Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή του. |
| Αλέξανδρος | Πτολεμαίος Γ΄ | - | Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή του. |
| Μάγας | Πτολεμαίος Γ΄ | - | Δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου Δ΄. |
| Βερενίκη | Πτολεμαίος Γ΄ | - | Πέθανε σε βρεφική ηλικία. |
| Πτολεμαίος Ευπάτωρ | Πτολεμαίος Στ΄ | - | Ορίστηκε συμβασιλεύς και ανώτατος διοικητής της Κύπρου, αλλά πέθανε σε νεανική ηλικία. |
| Κλεοπάτρα Θεά | Πτολεμαίος Στ΄ | Αλέξανδρος Α΄ Βάλας, Δημήτριος Β΄ Νικάτωρ, Αντίοχος Ζ΄ Σιδήτης | Υπήρξε βασίλισσα της Συρίας στο πλάι επτά βασιλέων: τριών συζύγων, ενός σφετεριστή και τριών από τους γιους της. Βρέθηκε στο θρόνο σε μια περίοδο ιδιαίτερα ταραγμένη για την ανατολή, καθώς το ελληνιστικό βασίλειο των Σελευκιδών όδευε προς τη δύση του και βασανιζόταν από πολιτικές και στρατιωτικές αναταραχές. |
| Πτολεμαίος Μεμφίτης | Πτολεμαίος Η΄ | - | Θανατώθηκε από τον πατέρα του για λόγους εκδίκησης, όταν ο τελευταίος εκδιώχθηκε από επανάσταση που υποκίνησε η σύζυγός του. |
| Πτολεμαίος Απίων | Πτολεμαίος Η΄ | - | Βασίλεψε στην Κυρήνη. Μετά το θάνατό του η περιοχή κληροδοτήθηκε στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία. |
| Τρύφαινα | Πτολεμαίος Η΄ | Αντίοχος Η΄ Γρυπός | Υπήρξε Βασίλισσα της Συρίας σε περίοδο όπου το κράτος των Σελευκιδών σπαραζόταν από εμφύλιους πολέμους. |
| Βερενίκη | Πτολεμαίος Η΄ | Ψερενπτάχ Β΄ | Λίγα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή της. |
| Πτολεμαίος της Κύπρου | Πτολεμαίος Θ΄ | Μιθριδάτιδα ή Νύσσα | Βασιλιάς της Κύπρου, που αυτοκτόνησε με δηλητήριο όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν το νησί. |
| Αρσινόη Δ΄ της Αιγύπτου | Πτολεμαίος ΙΒ΄ | - | Διεκδίκησε με τη βοήθεια του μέντορά της, Γανυμήδη, τη βασιλεία, επιτιθέμενη κατά του Ιουλίου Καίσαρα στην Αλεξάνδρεια. Αποτέλεσε αντιπολιτευτική δύναμη κατά της αδερφής της Κλεοπάτρας Ζ΄. |
| Κλεοπάτρα Στ΄ της Αιγύπτου | άγνωστος | - | Είναι υπό αμφισβήτηση το γεγονός πως πρόκειται για πρόσωπο διαφορετικό από την Κλεοπάτρα Ε΄. Αν αυτό πράγματι ισχύει, συμβασίλεψε με την Βερενίκη Δ΄ κατά την περίοδο αποπομπής του Πτολεμαίου ΙΒ΄ άπό το θρόνο (58 - 57 π.Χ.) |
| Αλέξανδρος Ήλιος | Μάρκος Αντώνιος | - | Γιος της Κλεοπάτρας της Ζ΄ και του Μάρκου Αντώνιου. Μετά την πτώση της Δυναστείας ανατράφηκε στη Ρώμη. |
| Κλεοπάτρα Σελήνη Β΄ | Μάρκος Αντώνιος | Ιόβας Β΄ | Κόρη της Κλεοπάτρας της Ζ΄ και του Μάρκου Αντώνιου, μετά την πτώση της Δυναστείας ανατράφηκε στη Ρώμη και έγινε βασίλισσα της Μαυριτανίας. |
| Πτολεμαίος Φιλάδελφος | Μάρκος Αντώνιος | - | Νεότερος της Κλεοπάτρας της Ζ΄ και του Μάρκου Αντώνιου. Μετά την πτώση της Δυναστείας ανατράφηκε στη Ρώμη. |
| Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη! |
Γενεαλογία των Πτολεμαίων της Αιγύπτου
Δείτε επίσης
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Πτολεμαϊκή Δυναστεία Αρχειοθετήθηκε 2002-05-08 στο Wayback Machine.
- Οικογενειακό Δέντρο Προλαμβάνει επίσης ατομικές βιογραφίες και συνδέσμους για το Διαδίκτυο.
- Livius, Πτολεμαίοι Αρχειοθετήθηκε 2011-05-14 στο Wayback Machine. από την Jona Lendering.