Παιανία Πανδιονίδας

Οι δήμοι της Παιανίας, ήταν δήμοι των Μεσογείων.^[1] Οι δύο δήμοι της Παιανίας μαζί με τους δήμους της Ώας, της Κονθύλης και της Κυθήρρου αποτελούσαν την πεδινή (μεσογειακή) τριττύ της φυλής. Έχουν βρεθεί αρχαιολογικά σημεία που ταυτίζουν τους δυο δήμους με την σημερινή Παιανία, (παλαιότερη ονομασία Λιόπεσι)^[2] του σημερινού Δήμου Παιανίας. Στην περιοχή της σύγχρονης Παιανίας, εκτός από τον μεγάλο δήμο της Παιανίας, εμπίπτουν και τμήματα άλλων τεσσάρων αρχαίων αττικών δήμων: Των δήμων της Κίκκυνας, της Ώας, της Κονθύλης και της Ερχιάς.

Πιστεύεται ότι οι ως τώρα έρευνες έχουν επιβεβαιώσει την ταύτιση των δύο (2) αρχαίων δήμων και οικισμών της Παιανίας με τις εξής αρχαιολογικές θέσεις:^[3]

• Η Παιανία Καθύπερθεν (Άνω Παιανία, αγγλικά: Upper Paiania‎‎) τοποθετείται πιθανώς στην περιοχή του Παλαιού χωριού της Παιανίας, κάτω από τον λόφο Καμάρθι, σε θέση στο νότιο τμήμα του Λιόπεσι,^[4] δηλαδή της σύγχρονης Παιανίας, η οποία υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Παιανίας.

• Η Παιανία Υπένερθεν (Κάτω Παιανία, αγγλικά: Lower Paiania‎‎) αναπτύσσεται πιθανώς στην περιοχή του σημερινού Αγίου Αθανασίου, σε θέση στα ανατολικά περίχωρα από το Λιόπεσι,^[4] δηλαδή τη σύγχρονη Παιανία, η οποία υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Παιανίας.

Οι ερευνητές του 19ου αιώνα Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής^[2]και Διονύσιος Σουρμελής,^[5] επίσης επιβεβαιώνουν την διαχρονική ύπαρξη του δήμου στην περιοχή της σύγχρονης Παιανίας, η οποία παλαιότερα αναφερόταν ως Λιόπεσι.

Και οι δύο δήμοι, η ύπαρξη των οποίων επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,^[6] ως μέλη αρχικά της Πανδιονίδας φυλής, συμμετείχαν στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). ως εξής: Με 1 βουλευτή ο δήμος της Καθύπερθεν Παιανίας (Άνω Παιανίας) και με 11 βουλευτές ο δήμος της Υπένερθεν Παιανίας (Κάτω Παιανίας). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) ως και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος της Καθύπερθεν Παιανίας (Άνω Παιανίας) ενσωματώθηκε στην Αντιγονίδα φυλή με 1 βουλευτή στη Βουλή των 600. Ενώ ο δήμος της Υπένερθεν Παιανίας (Κάτω Παιανίας) παρέμεινε στην Πανδιονίδα φυλή, αλλά με 22 βουλευτές. Μετά την κατάργηση και διάλυση των «μακεδονικών φυλών» (Αντιγονίς και Δημητριάς) ο δήμος της Καθύπερθεν Παιανίας (Άνω Παιανίας) επανήλθε ξανά στην Πανδιονίδα φυλή, κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας). Για τις δυο αυτές τελευταίες περιόδους είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων και των δυο δήμων ή αν είχαν ενοποιηθεί σε ένα δήμο.

• Μεγάλο νεκροταφείο στην περιοχή του Αγίου Αθανασίου (οικόπεδο Οικονομόπουλου) με τάφους που χρονολογούνται από τη Γεωμετρική εποχή ως και την Ύστερη κλασική εποχή. Ως το 2015 είχαν πραγματοποιηθεί 5 σωστικές ανασκαφικές έρευνες και ερευνήθηκαν 28 τάφοι με 22 ταφές, ενώ ανάμεσα στα κτερίσματα περιλαμβάνονται πινάκια, σκύφοι, κύπελλα, κάνθαροι, μικρές οινοχόες, πυξίδες και άλλα ευρήματα.^[7]
• Μεγάλο νεκροταφείο βόρεια της νοτιοδυτικής οδού, που ορίζεται από 2 ταφικούς περιβόλους. Έχουν ερευνηθεί 60 ταφές όλων των τύπων και χρονολογείται μεταξύ του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ. Ξεχωρίζουν 2 μεγάλες μαρμάρινες σαρκοφάγοι.^[7]
• Μικρότερο σε έκταση νεκροταφείο δυτικά της βορειοδυτικής οδού (οικόπεδο Στρακαντούνα), το οποίο χρονολογείται περί τον 5ο αιώνα π.Χ., όπου ερευνήθηκαν συνολικά 19 ταφές, εκ των οποίων 16 πυρές. Αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει σε αυτό, ένας κεραμοσκεπής τάφος.^[7]
• Ταφικός περίβολος στη θέση Πισκοπή ή Προσήλιο, η οποία ήταν γνωστή λόγω του αρχαίου υδραγωγείου της περιοχής (οικόπεδο Γιαννάκη). Ανακαλύφθηκαν συστάδες τάφων με 10 πρωτογενείς πυρές, 2 σαρκοφάγους και 1 εγχυτρισμό, που χρονολογούνται περί τον 4ο αιώνα π.Χ. Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα ευρήματα περιλαμβάνεται χάλκινο δικαστικό πινάκιο στο οποίο αναφέρεται ως διαιτητής ή δικαστής ο Αμύνιππος ο Παιανιεύς.^[8]

Ο δημότης της αρχαίας Παιανίας ονομαζόταν Παιανιεύς.^[9]

Η αρχαιολογική συλλογή Παιανίας, στην οποία περιλαμβάνονται διάφορα ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή της Παιανίας, όπως λίθινα αντικείμενα, επιτύμβια, λήκυθοι κ.α. παλαιότερα είχε βρει στέγη στο Δημοτικό Σχολείο της Παιανίας, ενώ σήμερα στεγάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας. Βασική αναφορά για αυτήν είχε κάνει ο αρχαιολόγος Νικόλαος Κυπαρίσσης (1879–1944).^[10]

Η κατοίκηση της Παιανίας συνεχίστηκε και στα χρόνια που ακολούθησαν την κλασική εποχή. Την αδιάσπαστη συνέχεια της κατοίκησης στην περιοχή έως σήμερα επιβεβαιώνουν, διάφορα σωζόμενα κατάλοιπα από την ρωμαϊκή και υστερορωμαϊκή εποχή. Η κατοίκηση του χώρου κατά τα υστερορωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια. Στη συνέχεια Αρβανίτες άποικοι προσήλθαν, ως εργατικά χέρια στα κτήματα, στην ευρύτερη περιοχή του Ενετικού δουκάτου των Αθηνών, την περίοδο της Λατινοκρατίας (1204 - 1453), στην περιοχή δε της Παιανίας αφομοιώθηκαν με τους παλιότερους κατοίκους μετατρέποντας το όνομα της αρχαίας πόλης σε "Λιόπεσι" το οποίο παρέμεινε κατά την Τουρκοκρατία και για ένα αιώνα ακόμα, ως το 1935, όταν επανήλθε η αρχική ονομασία Παιανία. Το 2001, η Παιανία υπολογίζονταν σε 19.767 κατοίκους και το 2011, με βάση την επίσημη απογραφή, σε 26.668 κατοίκους.

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τους δήμους της Παιανίας, όπως ο βουλευτής Βάσσος ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Βιβούλλιος (Θεόφιλος) ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Βίκτωρ ο Παιανιεύς, ο Βλεψίας ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Βόηθος ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Γάιος (ο και Επάγαθος) ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Γάιος (Ευβίοτος) ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Γάιος ο Παιανιεύς γιος του Πρείμου, ο λοχαγός Γλαύκος ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Γναίος ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Δείος ο Παιανιεύς γιος του Πυθού, ο επιστάτης στο προεδρείο της αρχαίας Βουλής Δεξίμβροτος ο Παιανιεύς γιος του Αρκεσίλου, ο κοσμήτης Δέξιππος ο Παιανιεύς γιος του Παγχάρου, ο δικαστής Δημαίνετος ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Δημέας ο Παιανιεύς γιος του γιος του Δημοστράτου, ο βουλευτής Δημήτριος ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Δημοκλής ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Δημόστρατος ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Δημόφιλος ο Παιανιεύς γιος του Δημοφάνους, ο ιερέας των Πανδείων Δήμων ο Παιανιεύς γιος του Δημομέλους, ο βουλευτής Διογένης ο Παιανιεύς γιος του Διογένους, ο βουλευτής Διόδοτος ο Παιανιεύς, ο βουλευτής Διόδοτος ο Παιανιεύς γιος του Δεινία, ο βουλευτής Διονύσιος ο Παιανιεύς γιος του Γλαύκου κ.α.^[11] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:

• Φορμίων, έζησε στο δήμο ως την εκλογή του σαν ναύαρχος.
• Δημοσθένης, γεννήθηκε το 384 π.Χ., (είχε ενταχθεί στον δήμο).
• Δημάδης, γεννήθηκε το 380 π.Χ., (είχε ενταχθεί στον δήμο).
• Δημομέλης, γεννήθηκε τον τέταρτο αιώνα π.Χ., (είχε ενταχθεί στον δήμο).
• Ζηνόδωρος ο Παιανιεύς, γεννήθηκε το 200 π.Χ., δημότης.

• Αρχαία Αθήνα
• Πανδιονίδα φυλή
• Αντιγονίδα φυλή

Πρωτογενείς πηγές

• Ελληνικές επιγραφές - IG Παιαν Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

• Paeania, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
• Ουίλλιαμ Σμιθ,  Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: 
  (Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica - 97-98 (Paeania)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray.  Attica - 97-98 (Paeania)
• John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council, «Attica». Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
• John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, σελ. 129.
• Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
• Πέτρος Φιλίππου-Αγγέλου, «Παιανία Υπένερθεν - Παιανία Καθύπερθεν», Πρακτικά Ε' ΕΣΝΑ, από την Ε' Επιστημονική Συνάντηση, (Παιανία 1991), έκδοση 1994, σελ. 31-46, στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
• Όλγα Κακαβογιάννη, «Η περιοχή της Παιανίας κατά τους προϊστορικούς και τους αρχαίους χρόνους», Πρακτικά ΙΓ' ΕΣΝΑ, από την ΙΓ' Επιστημονική Συνάντηση (Παιανία 2008), 2011, σελ. 171-192, στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
• Μαρία Μέξη, Κερασία Ντούνη, "Αρχαίος Δήμος Παιανίας Υπένερθεν, νεότερα ανασκαφικά δεδομένα", Πρακτικά ΙΕ', από την ΙΕ' Επιστημονική Συνάντηση, ΕΣΝΑ 2015, σελ. 83-99, στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
• Ιστορικά στοιχεία Παιανίας Αρχειοθετήθηκε 2017-03-28 στο Wayback Machine., στην ιστοσελίδα: www.paiania.gov.gr του Δήμου Παιανίας.

• Δήμος Παιανίας, στην ιστοσελίδα: www.paiania.gov.gr του Δήμου Παιανίας.
• Traill, J. «Places: 580047 (Paiania Kathyperthen)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2017. 
• Paiania Kathyperthen, N Liopesi, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, («Digital Atlas of the Roman Empire», Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
• Traill, J. «Places: 580046 (Paiania Hypenerthen)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2017. 
• Paiania Hypenerthen, Liopesi, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, («Digital Atlas of the Roman Empir», Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
• Παιανία στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και https://web.archive.org/web/20170422162836/http://www.ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.