Ξυπέτη

Ο δήμος της Ξυπετής, ήταν δήμος της Αρχαίας Αττικής. Η τοποθεσία του δήμου, σύμφωνα με τη γνώμη των περισσότερων ερευνητών, βρισκόταν στα νοτιοανατολικά του κυρίως οικισμού της άστεως, ανάμεσα στο ιερό του Ηρακλή στον Πειραιά, το Τετράκωμον Ηράκλειον και το Φάληρο, στη περιοχή που σήμερα βρίσκονται οι περιοχές του Μοσχάτου και τμημάτων των περιοχών του Αγίου Ιωάννη Ρέντη και της Καλλιθέας, ενώ σύμφωνα και με τον John S. Traill, φαίνεται να αντιστοιχεί με τις περιοχές βορειοανατολικά του Πειραιά.^[3]

Κατ' άλλους ερευνητές η Ξυπέτη (ή Ξυπετή) τοποθετείται ακόμα και «ανάμεσα στην Παλαιά Κοκκινιά και τον Κορυδαλλό, ίσως και στη σημερινή Νίκαια».^[4]

Η Ξυπέτη ονομαζόταν αρχικά επίσης και Τροία και ο δήμος και Δήμος Τρώων, επειδή θεωρείται ότι από εδώ αναχώρησε ο Τεύκρος, ο πρώτος μυθικός βασιλιάς της Τροίας για να δημιουργήσει αποικία στη Φρυγία.^[5]

Ο δήμος της Ξυπετής μαζί με αυτούς του Πειραιά, Φαλήρου και Θυμαιτάδων αποτελούσαν μια ενότητα με την ονομασία “Τεράκωμος“ ή “Τεράκωμοι”,^[6] η οποία είχε το ιερό του Ηρακλή ως κοινό σημείο. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Έφη Λυγκούρη: «Η αρχική κώμη του Πειραιά η οποία μαζί με τα γειτονικά χωριά, τους μετέπειτα δήμους της Ξυπετής (Νέο Φάληρο, Μοσχάτο), του Φαλήρου (Παλαιό Φάληρο) και των Θυμαιτάδων (Κερατσίνι) αποτελούσε σύμφωνα με τον Πολυδεύκη ένα τετράκωμο με κέντρο το ιερό του Ηρακλέους στα Καμίνια προς τιμήν του οποίου τελούνταν αγώνες».^[7] Μεταξύ των τεσσάρων αυτών δήμων - κωμών τελούνταν και αγώνες. Στα Καμίνια κοντά στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής της συνοικίας Απόλλωνα (ή, εναλλακτικά, στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη), πιθανολογείται ότι υπήρχε το Τετράκωμον Ηράκλειον, δηλαδή το κοινό ιερό προς τιμή του θεού Ηρακλή. Σε αυτό συνηγορεί η ανεύρεση επιγραφών με ονόματα νικητών κατά τους αγώνες στο Ηράκλειο.^[8]

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές^[9] που έχουν βρεθεί, ως μέλος αρχικά της Κεκροπίδας φυλής, συμμετείχε με 7 βουλευτές στην αρχαία Βουλή της Αθήνας των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.). ο δήμος μεταφέρθηκε στην «μακεδονική» Δημητριάδα φυλή, αντιπροσωπευόμενος και πάλι από 7 βουλευτές στη Βουλή των 600 και κατά την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.). Μετά την κατάργηση και διάλυση των «μακεδονικών φυλών» (Αντιγονίς και Δημητριάς) επέστρεψε εκ νέου στην Κεκροπίδα φυλή για την επόμενη τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127) (άγνωστος ο αριθμός βουλευτών), καθώς και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) (επίσης με άγνωστο αριθμό βουλευτών–αντιπροσώπων).

Ο δημότης της αρχαίας Ξυπετής ονομαζόταν Ξυπετεών^[10] ή Ξυπεταιών ή Ξυπέτιος.^[11] Ο δήμος εκτός από το κοντινό ιερό του Ηρακλή, είχε επίσης ιερό της Ήρας («Ηραίον») και στο έδαφός του ήταν η συνοικία Εχελίδαι (Νέο Φάληρο), όπου βρισκόταν επίσης ιππόδρομος.

Σύμφωνα με τον Φανόδημο, ο Τεύκρος ήταν ο άρχων της Ξυπετής, λίγο πριν να ξεκινήσει τον εποικισμό προς τη Φρυγία.

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από το δήμο της Ξυπετής, όπως ο Γλαύκος ο Ξυπεταιών γιος του Φιλοστράτους, ο Δημόστρατος ο Ξυπεταιών γιος του Ανδροσθένους, ο Διονύσιος ο Ξυπεταιών γιος του Ευθυδίκου κ.α.^[12] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:

• Επιτελής ο Ξυπέτιος
• Μεταγένης ο Ξυπέτιος
• Καλλίξενος, γεννήθηκε τον πέμπτο αιώνα π.Χ., (πιθανόν να είχε πολιτογραφηθεί).

• Αρχαία Αττική
• Κεκροπίδα φυλή
• Δημητριάδα φυλή
• Αρχαία Ελλάδα

Πρωτογενείς πηγές

• Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, "Η τέχνη της ρητορικής", Ι, 61.
• Ιούλιος Πολυδεύκης, "Ονομαστικόν", IV, 105.
• Ελληνικές επιγραφές - IG Ξυπ Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

• Xypete, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com
• John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, (5, 13, 14, 24, 115, 134).
• John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”, (11, 50, 67, 112 No. 142, Table 7, 12 ) Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
•  Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: 
  (Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica – 11 (Xypete)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray.  Attica – 11 (Xypete)

• «Xypete». ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2019. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Ξυπέτη, στην ιστοσελίδα: ygeiaonline.gr
• Η Ιστορία του Μοσχάτου, στην ιστοσελίδα: moschatotavros.gr
• Ο Πειραιάς » Ιστορία » Προϊστορικοί Χρόνοι^{[νεκρός σύνδεσμος]}, στην ιστοσελίδα: www.pireasnet.gr του Δήμου Πειραιά.
• Ιστορικό Περιοχής Μοσχάτου, στην ιστοσελίδα: www.mytavros.gr
• 5ο Δημοτικό Σχολείο Μοσχάτου>Ιστορικά στοιχεία του δήμου μας, στην ιστοσελίδα: 5dim-mosch.att.sch.gr, του 5ου Δημοτικού Σχολείου Μοσχάτου.