Νεπέτα (Μαγιοβότανο)

Η Νεπέτα είναι βραχύβιο πολυετές, ποώδες φυτό που φτάνει τα 50 - 100 εκ. (20 - 40 ίντσες) ψηλό και πλατύ, που ανθίζει από αργά την άνοιξη έως το φθινόπωρο. Στην εμφάνιση, η Νεπέτα μοιάζει με τυπικό μέλος της οικογένειας των φυτών της μέντας, φέροντας καφεπράσινο φύλλωμα και το χαρακτηριστικό τετράγωνο στέλεχος της οικογένειας των φυτών των χειλανθών.^[11] Τα χοντρόδοντα φύλλα έχουν από τριγωνικό έως ελλειπτικό σχήμα.^[12] Τα μικρά, αμφίπλευρα άνθη της Νεπέτας είναι αρωματικά και είναι είτε ροζ χρώματος είτε λευκά με λεπτές κηλίδες ανοιχτού μωβ.^[12]

Η Νεπέτα ήταν ένα από τα πολλά είδη που περιέγραψε ο Λινναίος το 1753 στο έργο του ορόσημο Species Plantarum.^[13] Το είχε προηγουμένως περιγράψει το 1738 ως Nepeta floribus interrupte spicatis pedunculatis (που σημαίνει " Νέπετα με λουλούδια σε μια κατακρημνισμένη, διακεκομμένη ακίδα"), πριν από την έναρξη της ταξινόμησης του Λινναίου (συστηματική ταξινόμηση).^[14]

Το τερπενοειδες νεπεταλακτόνη είναι το κύριο χημικό συστατικό του αιθέριου ελαίου της Νεπέτας. Η νεπεταλακτόνη μπορεί να εξαχθεί από τη νεπέτα με απόσταξη με ατμό.^[15]

Η Νεπέτα καλλιεργείται ως καλλωπιστικό φυτό για χρήση σε κήπους. Καλλιεργείται επίσης για τις ελκυστικές του ιδιότητες στις γάτες και τις πεταλούδες.^[12]

Το φυτό είναι ανθεκτικό στην ξηρασία και απωθητικό για τα ελάφια. Μπορεί να είναι απωθητικό για ορισμένα έντομα, συμπεριλαμβανομένων των αφίδων και των δεντροκορέων (βρομούσα).^[12] Η νεπέτα καλλιεργείται καλύτερα με πλήρη ηλιακή ακτινοβολία και αναπτύσσεται ως ελαφρώς διακλαδισμένο, χαμηλό πολυετές φυτό.^[16]

Η νεπέτα έχει ιστορικό χρήσης στην παραδοσιακή ιατρική για μια ποικιλία παθήσεων όπως κράμπες στο στομάχι, δυσπεψία, πυρετό, κνίδωση και νευρολογικές καταστάσεις.^[17] Το φυτό έχει καταναλωθεί ως χυμός, βάμμα, έγχυμα ή κατάπλασμα και έχει επίσης καπνιστεί.^[17] Ωστόσο, η φαρμακευτική του χρήση έχει περιοριστεί με την ανάπτυξη της σύγχρονης ιατρικής.^[17]

Το γατόχορτο περιέχει την ελκυστική για τα αιλουροειδή νεπεταλακτόνη. Η N. cataria (και ορισμένα άλλα είδη του γένους Νεπέτα) είναι γνωστά για τις συμπεριφορικές τους επιδράσεις στην οικογένεια των γατών, όχι μόνο των οικόσιτων γατών, αλλά και σε άλλα είδη.^[17] Αρκετές δοκιμές έδειξαν ότι οι λεοπαρδάλεις, τα πούμα, τα σερβάλ και οι λύγκες συχνά αντιδρούσαν έντονα στο γατόχορτο με τρόπο παρόμοιο με τις οικόσιτες γάτες· κι ενώ τα λιοντάρια και οι τίγρεις μπορούν επίσης να αντιδράσουν έντονα, δεν αντιδρούν με συνέπεια.^{[18][19][20][21]}

Στις οικόσιτες γάτες, το N. cataria χρησιμοποιείται ως ψυχαγωγική ουσία για την ευχαρίστησή τους, και το γατόχορτο και προϊόντα που περιέχουν γατόχορτο που είναι σχεδιασμένα για χρήση στις εξημερωμένες γάτες είναι διαθέσιμα στους καταναλωτές. Οι συνηθισμένες συμπεριφορές που εμφανίζουν οι γάτες όταν αισθάνονται τα φύλλα ή τους μίσχους του γατόχορτου είναι να τρίβονται στο φυτό, να κυλούν στο έδαφος, να το πατούν, να το γλείφουν και να το μασάνε. Η κατανάλωση μεγάλου μέρους του φυτού ακολουθείται από σιελόρροια, υπνηλία, άγχος, άλματα εδώ κι εκεί και γουργουρίσματα. Μερικές γρυλίζουν,|νιαουρίζουν, ξύνουν ή δαγκώνουν το χέρι κρατώντας το.^[22][23] Η κύρια περίοδος ανταπόκρισης μετά την έκθεση είναι γενικά μεταξύ 5 και 15 λεπτών, μετά την οποία συνήθως εμφανίζεται η οσφρητική κόπωση.^{[24] :p.107}

Οι γάτες ανιχνεύουν τη νεπεταλακτόνη μέσω του οσφρητικού επιθηλίου τους και όχι μέσω του εμετώδους οστού τους.^[25] Στο οσφρητικό επιθήλιο, η νεπαταλακτόνη συνδέεται με έναν ή περισσότερους οσφρητικούς υποδοχείς.

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2021 υποδηλώνει ότι τα αιλουροειδή προσελκύονται ειδικά από τα ιριδοειδή νεπεταλακτόνη και νεπαταλακτόλη, που υπάρχουν στο γατόχορτο και το silver vine αντίστοιχα.^[26] Οι ενώσεις βρέθηκαν να απωθούν τα κουνούπια και υποτίθεται ότι το τρίψιμο στα φυτά παρέχει στις γάτες μια χημική επικάλυψη που τις προστατεύει από τα τσιμπήματα των κουνουπιών.^[26][27]

• Khan, M.A.; Cameron, M.M.; Loza-Reyes, E. (May 2012). «Interference in foraging behaviour of European and American house dust mites Dermatophagoides pteronyssinus and Dermatophagoides farinae (Acari: Pyroglyphidae) by catmint, Nepeta cataria (Lamiaceae)». Experimental and Applied Acarology 57 (1): 65–74. doi:10.1007/s10493-012-9532-2. PMID 22382713. 

• USDA Plant Profile: Nepeta cataria (catmint)