Ναγκόρνο Καραμπάχ

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ εμπίπτει στα εδάφη του λαού που είναι γνωστός στους σύγχρονους αρχαιολόγους ως Κουροαραξικός, επειδή έζησε μεταξύ των δύο αυτών ποταμών.

Ο αρχαίος πληθυσμός της περιοχής αποτελείτο από διάφορες αυτόχθονες τοπικές ομάδες και μεταναστεύουσες φυλές που ήταν ως επί το πλείστον μη Ινδοευρωπαίοι.^[4]

Το 387 μ.Χ. η Αρμενία ήταν διαμοιρασμένη μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και των Σασσανιδών της Περσίας. Δύο αρμενικές επαρχίες, η Αρτσάχ και η Ουτίκ έγιναν μέρος της σατραπείας της Καυκάσιας Αλβανίας, η οποία ήρθε πλέον κάτω από την ισχυρή αρμενική θρησκευτική και πολιτιστική επιρροή.^[5][6]

Ο αρμενικός πολιτισμός άκμασε κατά την πρώιμη μεσαιωνική εποχή στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Τον 5ο αιώνα, το πρώτο αρμενικό σχολείο άνοιξε στο έδαφος του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο μοναστήρι Αμάρας, με τις προσπάθειες του Αγίου Μεσρώπ Μαστότς, που είναι ο εφευρέτης του αρμενικού αλφαβήτου.^[7] Τον 7ο αιώνα ο Αρμένιος γλωσσολόγος και γραμματικός Στέφανος Σιουνετσί δήλωσε ότι οι Αρμένιοι του Αρτσάχ είχαν δική τους διάλεκτο.^[8]

Γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα, η περιοχή κατακτήθηκε από την εισβολή των Μουσουλμάνων Αράβων μέσα από τη μουσουλμανική κατάκτηση της Περσίας. Στη συνέχεια, κυβερνήθηκε από τους τοπικούς διοικητές που εγκρίθηκαν από το Χαλιφάτο. Το 821 ο Αρμένιος ^[9] πρίγκιπας Σαχλ Σμπατιάν επαναστάτησε στο Αρτσάχ και ιδρύθηκε η Βουλή των Χατσέν, η οποία έκανε το Αρτσάχ πριγκιπάτο μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.^[10] Το όνομα "Χατσέν" προέρχεται από την αρμενική λέξη "χατς," που σημαίνει "σταυρός".^[11]

Ο Τουρκομάνος Τζαχάν Σαχ (1437-67) αναθέτει τη διακυβέρνηση του άνω Καραμπάχ στους τοπικούς Αρμένιους πρίγκιπες, επιτρέποντας μια αρμενική ηγεσία από πέντε ευγενείς οικογένειες, που κατείχαν τους τίτλους των μαλίκ. Η Ρωσική Αυτοκρατορία στη συνέχεια αναγνώρισε το κυρίαρχο καθεστώς των πέντε πριγκίπων με μια χάρτα του Αυτοκράτορα Παύλου Α', με ημερομηνία 2 Ιουνίου 1799.^[12]

Το Καραμπάχ έγινε προτεκτοράτο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από τη συνθήκη Κουρεκτσάι, που υπεγράφη μεταξύ του Ιμπραήμ Χαλίλ Χαν του Καραμπάχ και του γενικού στρατηγού Παβέλ Τσιτσιάνοφ για λογαριασμό του Τσάρου Αλεξάνδρου Α' το 1805, σύμφωνα με την οποία ο Ρώσος μονάρχης αναγνωρίζει τον Ιμπραήμ Χαλίλ Χαν και τους απογόνους του ως τους μοναδικούς κληρονομικούς ηγεμόνες της περιοχής.^[13][14][15] Μετά το αποτέλεσμα του Ρωσο-περσικού Πολέμου (1804-1813) η Περσία επισήμως παραχώρησε το Καραμπάχ στη Ρωσική Αυτοκρατορία σύμφωνα με τη Συνθήκη του Γκιουλιστάν (1813),^{[16][17][18][19]}

Η σημερινή σύγκρουση για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, έχει τις ρίζες της στις αποφάσεις του Ιωσήφ Στάλιν κατά την έμπνευση της Υπερκαυκασίας. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, το Καραμπάχ αποτέλεσε τμήμα της Υπερκαυκασίας Δημοκρατικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, αλλά σύντομα αυτή διαλύθηκε στις ξεχωριστές Δημοκρατίες της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας. Τα επόμενα δύο χρόνια (1918-1920) υπήρξαν κάποιοι σύντομοι πόλεμοι μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για αρκετές περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Καραμπάχ. Τον Ιούλιο του 1918, η πρώτη αρμενική Συνέλευση του Ναγκόρνο Καραμπάχ ανακήρυξε την περιοχή αυτοδιοικούμενη και δημιούργησε ένα Εθνικό Συμβούλιο και κυβέρνηση.^[20]

Μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρετανικά στρατεύματα κατέλαβαν το Καραμπάχ. Τον Φεβρουάριο του 1920, το Εθνικό Συμβούλιο του Καραμπάχ συμφώνησε να ανήκει στη δικαιοδοσία του Αζερμπαϊτζάν, ενώ οι Αρμένιοι έκαναν συνεχή ανταρτοπόλεμο στο Καραμπάχ, μη αποδεχόμενοι τη συμφωνία. Η ίδια η συμφωνία σύντομα ακυρώθηκε από την 9η συνέλευση του Καραμπάχ, η οποία κήρυξε την ένωση με την Αρμενία.^[21]

Στις 10 Αυγούστου 1920, η Αρμενία υπέγραψε μια προκαταρκτική συμφωνία με τους Μπολσεβίκους, συμφωνώντας σε μια προσωρινή κατοχή των περιοχών αυτών από τους μπολσεβίκους μέχρι την τελική διευθέτηση.^[22]

Με τη Σοβιετική Ένωση να έχει σταθερά τον έλεγχο της περιοχής, η διαμάχη σταμάτησε για αρκετές δεκαετίες. Με την αρχή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης όμως στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ εμφανίστηκε εκ νέου. Κατηγορώντας την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν για την αζερικοποίηση της περιοχής, η πλειοψηφία του αρμενικού πληθυσμού με την ιδεολογική και υλική υποστήριξη της αρμενικής κυβέρνησης ξεκίνησαν μια κίνηση αυτονόμησης της περιοχής.^[23] Τον Αύγουστο του 1987, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ έστειλαν αίτημα για ένωση με την Αρμενία με δεκάδες χιλιάδες υπογραφές προς τη Μόσχα.^[24]

Στις 13 Φεβρουαρίου 1988 οι Αρμένιοι άρχισαν να διαδηλώνουν στην πρωτεύουσα Στεπανακέρτ υπέρ της ενοποίησης με τη Δημοκρατία της Αρμενίας. Έξι μέρες αργότερα έγιναν μαζικές πορείες στο Γερεβάν. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1988 μια μεγάλη ομάδα Αζέρων βάδισε από το Αγντάμ κατά του αρμενικού πληθυσμού στην πόλη Ασκεράν. Μεγάλος αριθμός προσφύγων εγκατέλειψε τις εστίες του από την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, καθώς άρχισε βία εναντίον των μειονοτικών πληθυσμών των αντίστοιχων χωρών.^[25]

Στις 10 Δεκεμβρίου 1991, σε ένα δημοψήφισμα που μποϊκόταραν οι ντόπιοι Αζέροι, οι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ενέκριναν τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους και ένας πλήρους κλίμακας πόλεμος ξέσπασε μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, με το τελευταίο να λαμβάνει υποστήριξη από την Αρμενία.^{[26][27][28][29]}

Παρά την κατάπαυση του πυρός οι θάνατοι λόγω ένοπλων συγκρούσεων συνεχίστηκαν.^[30] Στις 25 Ιανουαρίου 2005, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (PACE) υιοθέτησε το ψήφισμα PACE 1416, το οποίο καταδίκασε την εθνοκάθαρση εναντίον των Αζέρων.^[31][32] Τα σύνορα που προέκυψαν μετά την κατάπαυση του πυρός παρέμειναν ανέγγιχτα μέχρι το 2020, όταν ένας νέος πόλεμος οδήγησε σε ανακατάληψη σημαντικού τμήματος του Αρτσάχ από το Αζερμπαϊτζάν.

Στις 19 Σεπτεμβρίου 2023, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε στρατιωτική επίθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η Αρμενία, η οποία υποστήριζε για τρεις δεκαετίες το έδαφος αυτό, δεν επενέβη στρατιωτικά, ανοίγοντας τον δρόμο για την επανένταξη της περιφέρειας αυτής στο Αζερμπαϊτζάν. Μία ημέρα μετά την έναρξη της επίθεσης, στις 20 Σεπτεμβρίου, επετεύχθη συμφωνία για την πλήρη παύση των εχθροπραξιών στο Ναγκόρνο Καραμπάχ με τη μεσολάβηση της ρωσικής ειρηνευτικής διοίκησης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το Αζερμπαϊτζάν πραγματοποίησε συνάντηση με εκπροσώπους της αρμενικής κοινότητας του Αρτσάχ στις 21 Σεπτεμβρίου στο Γιεβλάχ. Ο πρόεδρος του αυτόνομου θύλακα, Σαμβέλ Σαχραμανιάν υπέγραψε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο αποφασίστηκε: «Να διαλυθούν όλα τα κρατικά ιδρύματα και οι οργανισμοί που υπάγονται στις υπηρεσίες τους μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2024 και η Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ παύει να υφίσταται».

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ έχει συνολική έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η περιοχή έχει ψηλές κορυφογραμμές κατά μήκος του βόρειου άκρου και κατά μήκος της Δύσης και του ορεινού νότου.

Το έδαφος της σημερινής περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ αποτελεί τμήμα της ιστορικής περιοχής του Καραμπάχ, το οποίο βρίσκεται μεταξύ των ποταμών Κύρου και Αράξη.

Το τοπίο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ διαφέρει από τη στέπα του ποταμού Κύρου με πεδιάδες μέσα από πυκνά δάση από δρυς και οξιές. Η περιοχή διαθέτει πολλές ιαματικές πηγές και κοιτάσματα ψευδαργύρου, άνθρακα, μολύβδου, χρυσού, μαρμάρου και ασβεστόλιθου.^[33]

Οι κυριότερες πόλεις της περιοχής είναι η Στεπανακέρτ, η οποία λειτουργεί ως η πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αρτσάχ και ακολουθεί η Σουσί.

Αμπελώνες, οπωρώνες και ελαιώνες για τους μεταξοσκώληκες αναπτύσσονται στις εύφορες κοιλάδες της περιοχής.^[34]