Μπάνσκα Μπίστριτσα

Οι απαρχές της ιστορίας της πόλης είναι συνδεδεμένες με την εκμετάλλευση των αποθεμάτων χαλκού της περιοχής (και σε μικρότερο βαθμό του αργύρου, χρυσού και σιδήρου). Εργαλεία που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή Σπάνια Ντόλινα χρονολογούνται από το 2000-1500 π.Χ.^[4]

Η σημερινή πόλη κατασκευάστηκε στη θέση ενός Σλάβικου οικισμού.^[5] Αργότερα έγινε τμήμα του βασιλείου της Ουγγαρίας. Η παλαιότερη γνωστή αναφορά της πόλης γίνεται το 1255, όταν ο Μπέλα Δ΄ της Ουγγαρίας της έδωσε δικαιώματα δήμου, ώστε να προσελκύσει εξειδικευμένους εργάτες,^[6][7] κυρίως Γερμανούς μεταλλορύχους, οι οποίοι στα τέλη του 13ου αιώνα κατασκεύασαν την ρομανική εκκλησία της Παρθένου. Η πόλη άκμασε λόγω των ορυχείων χαλκού. Η εταιρία Ungarischer Handel, η οποία ιδρύθηκε το 1494, έγινε ο μεγαλύτερος παραγωγός χαλκού στον κόσμο τον 16ο αιώνα λόγω των ορυχείων, ενώ η Μπάνσκα Μπίστριτσα αποκαλούταν η «μητρόπολη του χαλκού».^[8] Ο πλούτος της πόλης αντικατοπτρίζεται στα κτίρια του 15ου-16ου αιώνα, κυρίως στον ιστορικό πυρήνα της πόλης.^[9] Λόγω της προώθησης των Οθωμανών προς την Ευρώπη, η πόλη οχυρώθηκε. Το τείχος ολοκληρώθηκε το 1589. Οι Οθωμανοί δεν κατάφεραν να καταλάβουν την πόλη.^[10]

Η οικονομία της πόλης άλλαξε τον 18ο αιώνα, όταν σταμάτησε η εκμετάλλευση του χαλκού και άρχισε η εξόρυξη σιδήρου και η εντατική υλοτομία στα δάση της περιοχής.^[11] Ο σιδηρόδρομος έφτασε στη πόλη το 1873.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Μπάνσκα Μπίστριτσα έγινε το κέντρο της αντίστασης έναντι στους Ναζί στη Σλοβακία, όταν η σλοβακική εθνική εξέγερση, μία από τις μεγαλύτερες αντιναζιστικές εξεγέρσεις στην Ευρώπη^[12], ξεκίνησε στη πόλη τις 29 Αυγούστου 1944^[7]. Η εξέγερση καταπνίγηκε τις 27 Οκτωβρίου, αλλά η πόλη απελευθερώθηκε από τα Σοβιετικά και Ρουμανικά στρατεύματα τις 26 Μαρτίου 1945.^[10]

Τα περισσότερα από τα ιστορικά μνημεία της πόλης βρίσκονται στο κέντρο, στην πλατεία ΣΝΠ, η οποία πήρε το όνομά της από τη σλοβακική εθνική εξέγερση. Στην πλατεία βρίσκεται ένας πύργος ρολογιού ο οποίος κτίστηκε το 1552 και έχει μικρή κλίση, αποκλίνοντας από τη κάθετο κατά 40 εκατοστά. Μια μνημειακή κολόνα αφιερωμένη στην Παναγία παρθένο η οποία σταμάτησε μια επιδημία πανώλης, ανεγέρθη τον 18ο αιώνα. Στην πλατεία βρίσκεται το δημαρχείο, αρχοντικά του 15ου και 16ου αιώνα και ο καθεδρικός του Φραγκίγκου Χαβιέρ. Η κατασκευή του ναού έλαβε χώρα τη περίοδο 1702-1715 και είναι αντίγραφο της Ιησουιτικής εκκλησίας του Τζεζού, στη Ρώμη. Είναι έδρα της επισκοπής της Μπάνσκα Μπίστριτσα. Στα όρια της πλατείας σώζονται τμήματα των τειχών της πόλης και εκεί βρίσκεται το σπίτι του Ματθία Κορβίνου, ένα πενταώροφο γοτθικό κτίριο που κτίστηκε το 1479. Από το 1889 λειτουργεί στην πλατεία το Μουσείο της Κεντρικής Σλοβακίας.

Στην πόλη λειτουργεί για τη Σλοβακική Εθνική Εξέγερση, το οποίο διαθέτει μεγάλη συλλογή στρατιωτικών αντικειμένων και έκθεση σε εξωτερικό χώρο από τανκ, αεροπλάνο κ.ά.

Η Μπάνσκα Μπίστριτσα είναι έδρα του πανεπιστήμιου Ματέι Μπέλ (Univerzita Mateja Bela) με 16.460 φοιτητές και 416 διδακτορικούς φοιτητές.^[13] Ιδρύθηκε το 1992. Στην πόλη λειτουργεί επίσης Ακαδημία Καλών Τεχνών με 500 φοιτητές^[14]. Η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη στη πόλη είναι η κρατική επιστημονική βιβλιοθήκη με 2 εκατομμύρια τόμους^[15]. Ένα μικρό αστεροσκοπείο βρίσκεται στο όρος Ούρπιν.

Η Μπάνσκα Μπίστριτσα έχει αδελφοποιηθεί με:^[16]

• – Άλμπα, Ιταλία (από 1967)
• – Ντάραμ, Ηνωμένο Βασίλειο (από 1967)
• – Χράντετς Κράλοβε, Τσεχία (από 1967)
• – Σαλγκοταργιάν, Ουγγαρία (από 1967)
• – Τούλα, Ρωσία (από 1967)
• – Λάρισσα, Ελλάδα (από 1988)^[17]
• – Χερτσλιγιά, Ισραήλ (από 1995)
• – Μοντάνα, Βουλγαρία (από 1995)
• – Ταρνόμπτζεγκ, Πολωνία (από 1995)^[18]
• – Ζαντάρ, Κροατία (από 1995)
• – Άσκολι Πιτσένο, Ιταλία (από 1998)
• – Χάλμπερσταντ, Γερμανία (από 1998)
• – Ντάντας, Ουγγαρία (από 2000)
• – Μπούντβα, Μαυροβούνιο (από 2001)
• – Ράντομ, Πολωνία (από 2001)^[19][20]
• – Κοβάτσικα, Σερβία (από 2002)
• – Βρσατς, Σερβία (από 2004)
• – Σαιντ-Ετιέν, Γαλλία (από 2006)
• – Τσάρλστον, ΗΠΑ (από 2009)

• Η επίσημη ιστοσελίδα του δήμου (Αγγλικά)