Κατάλογος Βυζαντινών σφετεριστών

Οι παρακάτω από δική τους πρωτοβουλία εξεγέρθηκαν με στρατό ή έκαναν πραξικόπημα στο Παλάτι και ανήλθαν στον θρόνο:

• Βασιλίσκος
• Φωκάς
• Ηράκλειος
• Λεόντιος
• Τιβέριος Γ΄ (Αψίμαρος)
• Φιλιππικός Βαρδάνης
• Αναστάσιος Β΄ (Αρτέμιος)
• Θεοδόσιος Γ΄ ο Αδραμυττηνός
• Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος
• Νικηφόρος Α΄ ο λογοθέτης
• Λέων Ε΄ ο Αρμένιος
• Μιχαήλ Β΄ ο Τραυλός
• Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών
• Ιωάννης Α΄ Τσιμισκής
• Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός
• Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης
• Αλέξιος Α΄ Κομνηνός
• Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός
• Ισαάκιος Β΄ Άγγελος
• Αλέξιος Γ΄ Άγγελος
• Αλέξιος Δ΄ Άγγελος
• Αλέξιος Ε΄ Δούκας
• Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος
• Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός
• Ανδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος
• Ιωάννης Ζ΄ Παλαιολόγος

Οι παρακάτω προτάθηκαν από το πλήθος ή προσπάθησαν μόνοι τους ή εξεγέρθηκαν με στρατό και ίσως αυτοανακηρύχθηκαν σε μία περιοχή, αλλά τελικά δεν ανήλθαν στον θρόνο. Η χρονολογία στην παρένθεση είναι η απόπειρα σφετερισμού.

• Μαρκιανός (σφετεριστής) (479). Ο γαμπρός του Ζήνωνα, που δυσαρεστήθηκε με την άνοδο εκείνου στον θρόνο. Κατέλαβε το Ιερό Παλάτιο, αλλά μετά συνελήφθη. Πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του φυλακισμένος σε φρούριο στην Ισαυρία.
• Λεόντιος (σφετεριστής) (484-488). Διοικητής από την Ισαυρία, που ο Ζήνωνας τον έστειλε να καταστείλει την εξέγερση του Ιλλού, αλλά αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας, αφού τον έπεισε ο Ίλλος. Ο Ζήνωνας τον πολιόρκησε στο φρούριο Παπύριο για 4 έτη και όταν το κατέλαβε, τον εκτέλεσε.

• Λογγίνος (ύπατος το 486) (491-492). Αδελφός του Ζήνωνα, ξεκίνησηε εξέγερση για να ενισχύσει τη διαδοχή του, αλλά νικήθηκε. Διέφυγε στην Αίγυπτο, όπου απεβίωσε.
• Αρεόβινδος Δαγαλάιφος Αρεόβινδος (512). Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από το πλήθος σε μία εξέγερση στην Κωνσταντινούπολη, αλλά αρνήθηκε να αποδεχθεί την ανακήρυξη.

• Θεόκριτος (δομέστικος) (518). Ήταν κόμης δομεστικόρουμ όταν προσπάθησε να εξαγοράσει υποστήριξη για την άνοδό του στον θρόνο, μετά το τέλος του Αναστάσιου Α΄.

• Ιουλιανός μπεν Σαμπάρ (529-531). Ηγέτης μίας εξέγερσης των Σαμαρειτών, ανακηρύχθηκε βασιλιάς του Ισραήλ. Κατάφερε να ελέγξει όλη τη Σαμάρια, μετά όμως νικήθηκε.
• Υπάτιος (ύπατος το 500) (532). Ανιψιός του Αναστασίου Α΄. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας κατά τη στάση του Νίκα.
• Στότζας (536-545). Ρωμαίος στρατιωτικός που εκλέχθηκε ηγέτης από στρατό που εξεγέρθηκε, μόλις κατέλαβε το Βανδαλικό βασίλειο της Αφρικής. Προσπαθώντας να εγκαθιδρύσει ένα νέο βασίλειο, νικήθηκε και τραυματίστηκε μοιραία το 545.
• Ιωάννης Κοττιστίς (537). Από τη Μεσοποταμία, ήταν στρατιωτικός του πεζικού, που ανακηρύχθηκε "αυτοκράτορας" από τα στρατεύματά του, αλλά 4 ημέρες μετά νικήθηκε από τις Αυτοκρατορικές δυνάμεις στον Δάρα.

• Κομεντίολος (αδελφός του Φωκά) (610-611).
• Ιωάννης της Κόνζα (617).
• Ελευθέριος (έξαρχος) (619).
• Ιωάννης Αθαλάριχος (635).

• Μαυρίκιος ο Χαρτουλάριος (642).
• Βαλεντίνος (σφετεριστής) (644).
• Γρηγόριος ο Πατρίκιος (646-647).
• Ολύμπιος (έξαρχος) (650-652).
• Θεόδωρος Πασαγνάθης (651-652).
• Ελευθέριος ο Νεότερος (665-666).
• Σαβώριος (667-668).

• Μιζίζιος (668-669).

• Γεώργιος (710-711).

• Βασίλειος Ονομάγουλος (718).
• Κοσμάς (727).
• Τιβέριος Πετάσιος (729-730).
• Βισέρος (737).

• Αρτάβασδος και Νικηφόρος (742-743).

• Νικηφόρος (καίσαρ), α΄ φορά (776).

• Νικηφόρος, β΄ φορά (780 και 792).
• Ελπίδιος (στρατηγός Σικελίας)

• Νικηφόρος, γ΄ φορά (797 και 799).
• Σταυράκιος (ευνούχος) (799-800).

• Βαρδάνης Τούρκος (803).
• Αρσαβήρ (808).

• Νικηφόρος, δ΄ φορά (812).

• Θωμάς ο Σλάβος (821-823).
• Ευφήμιος (Σικελίας) (826-827).

• Θεόφοβος (838-839)

• Καρβέας (843-863)

• Χρυσόχειρ (863-872). Ανιψιός του Καρβέα, διαδέχθηκε τον θείο του, αλλά νικήθηκε στη μάχη του Βαθέος Ρύακος και εκτελέστηκε.
• Ιωάννης Κουρκούας (9ος αι.) (886). Ηγέτης μίας ευρείας συνωμοσίας κατά του Βασιλείου Α΄, την οποία πρόδωσε ο παρακοιμώμενός του.

• Ανδρόνικος Δούκας (στρατηγός υπό τον Λέοντα ΣΤ΄) (906-907).

• Κωνσταντίνος Δούκας (σφετεριστής) (913).
• Λέων Φωκάς ο Πρεσβύτερος (919).
• Βάρδας Βοϊλας (923).
• Βασίλειος ο Χαλκόχειρ (932).

• Καλοκυρός (968-971).

• Λέων Φωκάς ο Νεότερος (970).

• Βάρδας Φωκάς ο νεότερος (971 και 987-989).
• Βάρδας Σκληρός (96-979 και 987-990).
• Νικηφόρος Φωκάς Βαρυτράχηλος (1022).

• Κωνσταντίνος Βούρτζης (1025).
• Νικηφόρος Κομνηνός (1025).
• Βάρδας Φωκάς (1026).

• Κωνσταντίνος Διογένης (στρατηγός) (1029 και 1032).
• Βασίλειος Σκληρός (1033).

• Ελπίδιος Βραχάμιος (1034).
• Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος (1034 και 1038)
• Βασίλειος Συναδηνός (1040)
• Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος (1040)
• Γρηγόριος Ταρωνίτης (1040).
• Ατενούλφος (αδελφός Πανδούλφ Γ΄ του Μπενεβέντο) (1040-1042).
• Πέτρος Δελεάνος (1040-1041).

• Αργυρός του Μπάρι (1042).
• Θεόφιλος Ερωτικός (1042).
• Γεώργιος Μανιάκης (1042-1043).
• Στέφανος Περγαμηνός (1043).
• Λέων Τορνίκιος (1047).
• Νικηφόρος Καμπανάρης (1050).
• Ρωμανός Βοΐλας (1051).
• Κωνσταντίνος Βαρύς (1052).

• Νικηφόρος Πρωτεύων (1055).

• Θεοδόσιος Μονομάχος (1056).
• Νικηφόρος Βρυέννιος (εθνάρχης) (1057).
• Ερβέβιος Φραγκόπουλος (1057).

• Φιλάρετος Βραχάμιος (1071-1078).
• Κωνσταντίνος Μπόντιν (1072).
• Ρουσέλ ντε Μπαγιέλ (1073-1074).
• Ιωάννης Δούκας (καίσαρ) (1074).
• Νέστωρ (1076-1078).
• Λέβον Δαβατάνος (1077-1078).
• Νικηφόρος Βρυέννιος ο Πρεσβύτερος (1077-1078).

• Κωνστάντιος Δούκας (1078).
• Νικηφόρος Βασιλάκης (1078).
• Νικηφόρος Μελισσηνός (στρατηγός) (1080-1081).
• Ρουπέν Α΄ της Αρμενίας (1080-1085).

• Ραίκτωρ (1081).
• Κωνσταντίνος Ουμβερτόπουλος (1091).
• Τζαχάς (1092).
• Ιωάννης Κομνηνός (δουξ Δυρραχίου) (1092).
• Καρύκης (1093).
• Ραψομάτης (1093).
• Μιχαήλ Ταρωνίτης (1094).
• Κωνσταντίνος Διογένης (διεκδικητής) (1094).
• Νικηφόρος Διογένης (1094).
• Γρηγόριος Ταρωνίτης, κυβερνήτης της Χαλδίας (1104).
• Μιχαήλ Ανεμάς (1105).
• Ααρών (1107).
• Ψευδο-Λέων Διογένης (1116).

• Κασσιανός (1126-1130).
• Κωνσταντίνος Γαβράς (1126-1140).

• Θόρος Β΄ της Αρμενίας (1145-1169).
• Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός (1154).
• Αλέξιος Αξούχος (1167).

• Ανδρόνικος Κοντοστέφανος
• Ανδρόνικος Άγγελος
• Ιωάννης Κομνηνός Βατάτζης
• Θεόδωρος Άγγελος

• Ανδρόνικος Λαπαρδάς (1183).
• Θεόδωρος Καντακουζηνός (1184).
• Ισαάκιος Κομνηνός της Κύπρου (1184-1191).
• Αλέξιος Κομνηνός (1185). Μικρανιψιός του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού.
• Αλέξιος Κομνηνός (1185). Νόθος γιος του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού.

• Ανδρόνικος Βρυέννιος (1186).
• Αλέξιος Βρανάς (1187).
• Θεόδωρος Μαγκαφάς (1188-89 και 1204-06)
• Κωνσταντίνος Τατίκιος (1190).
• Βασίλειος Χότζας (1190-1204).
• Κωνσταντίνος Ασπιέτης (1190/91).
• Ισαάκιος Κομνηνός (1191).
• Ψευδο-Αλέξιος Β΄ (1191).
• Ψευδο-Αλέξιος Β΄ (1192). Άλλος διεκδικητής, που εξεγέρθηκε στην Παφλαγονία.
• Κωνσταντίνος Άγγελος Δούκας (1193).

• Αλέξιος Κοντοστέφανος (1195 και 1200),
• Ψευδο-Αλέξιος Β΄ (1196). Ακόμη ένας διεκδικητής, που ισχυρίστηκε ότι ήταν γιος του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού. Εξεγέρθηκε στη Νικομήδεια, αλλά συνελήφθη και τυφλώθηκε.
• Ιβαγκός(1198-1200).
• Δοβρομηρός Χρύσος (1198-1202).
• Μιχαήλ Καντακουζηνός (1199).
• Ιωάννης Κομνηνός ο Παχύς (1201).
• Λέων Χαμάρετος (1200-1206).
• Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας Άγγελος (1200-1201).
• Λέων Σγουρός (1201-1208).
• Ιωάννης Σπυριδωνάκης (1201).

• Λέων Γαβαλάς (1203-1239).
• Νικόλαος Καναβός (1204).

• Μανουήλ Μαυροζώμης (1204-1206).
• Σάββας Ασιδηνός (1204-1206).
• Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς (1204-1208).
• Δαυίδ Κομνηνός (1204-1207).
• Ιωάννης Καντακουζηνός (1205-1209).
• Αλέξιος Ασπιέτης (1205).
• Θεόδωρος Βρανάς (1205-1206).
• Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας (1215-1230).

• Ισαάκιος Λάσκαρης και Αλέξιος Λάσκαρης (1224).
• Ανδρόνικος Νεστόργος και Ισαάκιος Νεστόργος (1224).
• Μανουήλ Κομνηνός Δούκας (1230-1237), αδελφός του Θεοδώρου.
• Ιωάννης Κομνηνός Δούκας (1237-1242), γιος του Θεοδώρου.
• Ιωάννης Γαβαλάς (1239-1250).

• Ψευδο-Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης (1262).
• Ιωάννης Α΄ Δούκας (1280).

• Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (γιος Μιχαήλ Η΄) (1292).
• Αλέξιος Φιλανθρωπηνός (1295).
• Ιωάννης Δριμύς (!305).
• Ιωάννης Κομνηνός Παλαιολόγος (1326-1327).

• Συργιάννης Παλαιολόγος (1333-1334).

• Νικηφόρος Β΄ Ορσίνι (1339-40 και 1356-59).
• Μιχαήλ Γαβριηλόπουλος (1342).
• Στέφανος Δουσάν (1346-1355).
• Ματθαίος Καντακουζηνός (1354-1357).
• Στέφανος Ούρος Ε΄ (1355-1371).
• Ιωάννης Λιμπιδάριος (1356).
• Συμεών Ούρεσης Παλαιολόγος (1356-1370).
• Θωμάς Β΄ Πρελιούμποβιτς (1366-1382).
• Ανδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος (1373 και 1384).

• Θεοδόσιος Κύπριος (1402).

• Δημήτριος Παλαιολόγος (1442 και 1448). Αδελφός του Ιωάννη Η΄, διεκδίκησε τον θρόνο το 1442. Αν και επιχείρησε να χρησιμοποιήσει την αντι-Καθολική μερίδα που ήταν εναντίον του Ιωάννη Η΄, εγκαταλήφθηκε από τον στρατό του και εξορίστηκε στη Σηλυ(μ)βρία. Προσπάθησε πάλι να σφετεριστεί τον θρόνο το 1448 όταν απεβίωσε ο Ιωάννης Η΄, αλλά αντέδρασε η μητέρα του, που υποστήριξε τον μεγαλύτερο Κωνσταντίνο ΙΑ΄.

• Κατάλογος βυζαντινών εξεγέρσεων και εμφυλίων πολέμων

• Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2.
• Kazhdan, Alexander, ed. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6
• Kaegi, Walter Emil (1981), Byzantine Military Unrest, 471–843: An Interpretation, Amsterdam: Adolf M. Hakkert, ISBN 90-256-0902-3
• Savvides, Alexios G. K. (1995). Μελέτες Βυζαντινής Ιστορίας 11ου - 13ου αιώνα. 2η Έκδοση με διορθώσεις και συμπληρώσεις [Studies in Byzantine History of the 11th–13th centuries. 2nd Edition with corrections and additions] (in Greek). Athens: M. Kardamitas Publications. ISBN 960-354-019-6.
• Treadgold, Warren T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.