Ατομοκρατία

Η αρχή της εξατομίκευσης, ή στα λατινικά principium individuationis^[10] περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο ένα αντικείμενο ταυτοποιείται ως διαφορετικό από άλλα αντικείμενα^[11]. Κατά τον Καρλ Γιουνγκ η εξατομίκευση είναι μία διαδικασία μετασχηματισμού, σύμφωνα με την οποία το προσωπικό και το συλλογικό ασυνείδητο φέρεται στο συνειδητό (μέσω π.χ. ονείρων, ενεργού φαντασίας ή ελεύθερου συσχετισμού) ώστε να αφομοιωθεί στη συνολική προσωπικότητα. Πρόκειται για μια εντελώς φυσική διεργασία αναγκαία για να συντελεσθεί η ολοκλήρωση της ψυχής^[12]. Ο Γιουνγκ θεωρούσε την εξατομίκευση ως την κεντρική διεργασία της ανάπτυξης του ανθρώπου^[13]. Ο Γάλλος φιλόσοφος Ζιλμπέρ Σιμοντόν ανέπτυξε μια θεωρία ατομικής και συλλογικής εξατομίκευσης, κατά την οποία το άτομο θεωρείται ως αποτέλεσμα της εξατομίκευσης παρά ως αίτιό της. Έτσι, το ανεξάρτητο άτομο αντικαθίσταται από μία ατέρμονη οντολογική διεργασία εξατομίκευσης. Η εξατομίκευση είναι μία αέναη διεργασία, η οποία αφήνει πάντοτε ένα «προ-εξατομικευμένο» υπόλοιπο, το οποίο καθιστά δυνατές τις μελλοντικές εξατομικεύσεις^[14]. Η φιλοσοφία του Μπέρναρντ Στίγκλερ στηρίζεται και τροποποιεί την εργασία επί της εξατομίκευσης του Ζιλμπέρ Σιμοντόν· στηρίζεται επίσης σε συναφείς ιδέες των Φρίντριχ Νίτσε και Σίγκμουντ Φρόυντ. Κατά τον Στίγκλερ «το Εγώ, ως ψυχικό άτομο, μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο σε σχέση με το Εμείς, το οποίο είναι ένα συλλογικό άτομο. Το Εγώ συντίθεται υιοθετώντας μια συλλογική παράδοση την οποία κληρονομεί και δια της οποίας ένα πλήθος Εγώ αναγνωρίζει τη μεταξύ τους ύπαρξη^[15]».

Η συναισθηματική ιδιοτέλεια ορίζεται από τον Ναγέφ Αλ-Ροντάν ως «ιδιοτέλεια υποκινούμενη από νευροχημικά συναισθήματα». Όπως υποστηρίζει στη γενική θεωρία του για την ανθρώπινη φύση, «συναισθηματικός ανήθικος εγωισμός^[16]», η ανθρώπινη συμπεριφορά διέπεται πρωταρχικά από την ιδιοτέλεια. Οι άνθρωποι επιζητούν καταρχήν την επιβίωση και κατόπιν την κυριαρχία. Αυτές οι πτυχές της ανθρώπινης φύσης είναι προϊόν γενετικά κωδικοποιημένων ενστίκτων επιβίωσης, τροποποιημένων από το συνολικό μας περιβάλλον και εκφρασμένων ως νευροχημικών συναισθημάτων και ενεργειών. Συνεπώς μόλις οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου ικανοποιηθούν, τότε αυτός μπορεί να χρησιμοποιήσει την ιδιοτέλεια με μέτρο. Σε ορισμένες περιπτώσεις κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε θετικά αποτελέσματα, όπως τη μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ ατόμων και κοινωνιών. Παρ’ όλα αυτά ο Αλ-Ροντάν προειδοποιεί ότι η υπερβολική γενική ιδιοτέλεια υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει σε απογοήτευση, εγκληματικότητα και διαμάχη.

Βασιζόμενος στην αντίληψή του για την ανθρώπινη φύση, ο Αλ-Ροντάν προτείνει την εισαγωγή μηχανισμών οι οποίοι θα ελέγχουν την άναρχη γενική ιδιοτέλεια. Η άσκηση χρηστής διακυβέρνησης θα πρέπει να περιλαμβάνει επαρκείς ελέγχους της ισχύος της κυβέρνησης και αποτελεσματική επιβολή των νόμων, όπως επίσης και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και την επέκτασή τους ώστε να συμπεριλάβουν φυσιολογικές και συναισθηματικές ανάγκες^[17].

Ο μεθοδολογικός ατομικισμός εκφράζει την άποψη ότι τα κοινωνικά φαινόμενα μπορούν να γίνουν κατανοητά εξετάζοντας το πώς προκύπτουν από τα κίνητρα και τις δράσεις μεμονωμένων παραγόντων^[18]. Στα οικονομικά, η συμπεριφορά των ανθρώπων εξηγείται μέσω των ορθολογικών επιλογών, όπως αυτές περιορίζονται από τις τιμές των προϊόντων και τα εισοδήματα. Έτσι ο οικονομολόγος δέχεται τις προτιμήσεις των ατόμων ως δεδομένες. Οι Μπέκερ και Στίγκλερ έχουν προβεί σε μια ισχυρή διατύπωση σχετικά με αυτή την άποψη^[19]:

Με βάση την παραδοσιακή άποψη, η εξήγηση των οικονομικών φαινομένων με βάση τις διαφορές στις προτιμήσεις μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων ή χρονικών περιόδων εξαντλείται στην παρακάτω διατύπωση: είναι ένα πρόβλημα το οποίο απασχολεί όποιον μελετά και εξηγεί τις ανθρώπινες προτιμήσεις (ψυχολόγοι, ανθρωπολόγοι, ψυχίατροι, κοινωνιοβιολόγοι, κλπ). Στην ερμηνεία που προτιμάμε, δεν υπάρχει αυτό το αδιέξοδο: ο οικονομολόγος συνεχίζει να ψάχνει τις διαφορές στις τιμές των προϊόντων ή τα εισοδήματα προκειμένου να εξηγήσει τις ενδεχόμενες διαφορές ή αλλαγές στην ανθρώπινη συμπεριφορά.

Οι ατομικιστές ασχολούνται κυρίως με την προστασία της ατομικής αυτονομίας από τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται από κοινωνικούς θεσμούς (όπως το κράτος ή τη θρησκευτική ηθική). Η L. Susan Brown θεωρεί ότι «Ο φιλελευθερισμός και ο αναρχισμός είναι δύο πολιτικές φιλοσοφίες που κατά βάση ασχολούνται με την ατομική ελευθερία αλλά διαφέρουν πολύ μεταξύ τους σε συγκεκριμένα σημεία. Ο αναρχισμός μοιράζεται με τον φιλελευθερισμό τη ριζοσπαστική δέσμευση για την ελευθερία του ατόμου, ενώ απορρίπτει τις ανταγωνιστικές σχέσεις γύρω από την ατομική ιδιοκτησία του φιλελευθερισμού^[5]».

Ο πολιτικός φιλελευθερισμός είναι μία τάση της πολιτικής σκέψης που υποστηρίζει τις πολιτικές ελευθερίες ή με άλλα λόγια τονίζει την υπεροχή των ατομικών δικαιωμάτων και των προσωπικών ελευθεριών απέναντι σε κάθε είδους εξουσία (όπως το κράτος, μια εταιρία, τις κοινωνικές νόρμες που επιβάλλονται μέσω πίεσης, κλπ)^[20]. Ο πολιτικός φιλελευθερισμός δεν είναι μια πλήρης ιδεολογία. Είναι μια συλλογή απόψεων σχετικά με τα θέματα των πολιτικών ελευθεριών και των ατομικών δικαιωμάτων. Λόγω αυτού του γεγονότος, η άποψη ενός φιλελεύθερου είναι συμβατή με πολλές πολιτικές φιλοσοφίες και ο πολιτικός φιλελευθερισμός συναντάται τόσο στη δεξιά όσο και στην αριστερά στη σύγχρονη πολιτική^[21]. Για την ερευνήτρια Ellen Meiksins Wood «υπάρχουν δόγματα του ατομικισμού που είναι σε αντίθεση με τον ατομικισμό του Λοκ (...) και ο μη συμβατός με τον Λοκ ατομικισμός μπορεί να περιλαμβάνει τον σοσιαλισμό^[22]».

Ο φιλελευθερισμός (από τις λέξεις «φίλος» και «ελευθερία») είναι η πίστη στη σημασία της ατομικής ελευθερίας. Αυτή η πίστη γίνεται ευρέως αποδεκτή στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ευρώπη, στην Αυστραλία και άλλα δυτικά κράτη, και θεωρείται σημαντική αξία από πολλούς δυτικούς φιλοσόφους στην ιστορία, συγκεκριμένα από την περίοδο του Διαφωτισμού και ύστερα. Κοινωνίες που είναι κολεκτιβιστικές ή ασπάζονται τον κομφουκιανισμό ή το Ισλάμ στην Ασία ή τη Μέση Ανατολή απορρίπτουν συχνά τον φιλελευθερισμό (παρότι οι ταοϊστές εθεωρούντο και συνεχίζουν να θεωρούνται ατομικιστές^[23]). Ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος γράφει εγκωμιάζοντας «την ιδέα μιας πολιτείας που διοικείται με σεβασμό στα ίσα δικαιώματα και την ίση ελευθερία του λόγου, και την ιδέα μιας μοναρχικής κυβέρνησης που σέβεται τις περισσότερες από όλες τις ελευθερίες των κυβερνωμένων^[24]».

Ο σύγχρονος φιλελευθερισμός έχει τις ρίζες του στην εποχή του Διαφωτισμού και απορρίπτει πολλές θεμελιώδεις παραδοχές που επικρατούσαν στις περισσότερες θεωρίες περί κυβέρνησης στο παρελθόν, όπως η ελέω Θεού κυβέρνηση, η κληρονομική εξουσία και την κρατική θρησκεία. Ο Τζον Λοκ πιστώνεται συχνά τα φιλοσοφικά θεμέλια του κλασικού φιλελευθερισμού. Έγραψε «κανείς δεν πρέπει να βλάψει άλλον στη ζωή του, την υγεία, την ελευθερία ή τα υπάρχοντά του^[25]».

Κατά τον 17ο αιώνα οι ιδέες του φιλελευθερισμού άρχισαν να επηρεάζουν κάποια κράτη της Ευρώπης όπως την Αγγλία, την Ελβετία, την Ολλανδία και την Πολωνία, αλλά συχνά έβρισκαν ένοπλη αντίσταση από αυτούς που υποστήριζαν απόλυτες μοναρχίες και την εξουσία της θεσμοθετημένης θρησκείας. Τον 18ο αιώνα δημιουργήθηκε στην Αμερική το πρώτο σύγχρονο φιλελεύθερο κράτος χωρίς μοναρχία και κληρονομική αριστοκρατία^[26]. Η αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας περιέχει λόγια παρμένα από τον Λοκ: «[δεχόμαστε πως] όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι, και προικίζονται από τον Δημιουργό τους με συγκεκριμένα απαραβίαστα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι το δικαίωμα στη Ζωή, το δικαίωμα στην Ελευθερία, και το δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας. Πως για να εξασφαλιστούν αυτά τα δικαιώματα, ιδρύονται Κυβερνήσεις μεταξύ των Ανθρώπων, αντλώντας τις εύλογες εξουσίες τους από τη συναίνεση των κυβερνημένων^[27]».

Ο φιλελευθερισμός υπάρχει σε πολλές μορφές. Σύμφωνα με τον John N. Gray, η ουσία του φιλελευθερισμού είναι η ανοχή των διαφορετικών πεποιθήσεων και διαφορετικές ιδέες ως προς το τι συνιστά μια καλή ζωή^[28].

Ο όρος αναρχισμός παραπέμπει σε μια σειρά πολιτικών φιλοσοφιών που θεωρούν το κράτος αχρείαστο, ανεπιθύμητο και βλαβερό^[29][30], και συχνά προωθούν μια κοινωνία χωρίς κράτος^{[31][32][33][34]}. Ενώ ο αντι-κρατισμός είναι κεντρική ιδέα, ορισμένοι υποστηρίζουν^[35] ότι ο αναρχισμός συνεπάγεται την αντίθεση στην εξουσία ή την ιεραρχική οργάνωση κατά τη διεξαγωγή των ανθρώπινων σχέσεων, συμπεριλαμβανομένου, αλλά χωρίς να περιορίζεται σε αυτό, του κρατικού συστήματος^{[36][37][38][39][40][41][42]}.

Για τον σημαίνοντα Ιταλό αναρχικό Ερρίκο Μαλατέστα «όλοι οι αναρχικοί, ανεξάρτητα από την τάση στην οποία ανήκουν, είναι ατομικιστές με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, αλλά δεν ισχύει το αντίστροφο. Με κανέναν τρόπο. Οι ατομικιστές συνεπώς χωρίζονται σε δύο διακριτές κατηγορίες:... Εκείνους που υποστηρίζουν το δικαίωμα πλήρους ανάπτυξης για όλη την ανθρώπινη ατομικότητα, τη δική τους και των άλλων. Και τους άλλους, που υπολογίζουν μόνο τη δική τους ατομικότητα και δεν έχουν απολύτως κανένα δισταγμό στο να θυσιάζεται η ατομικότητα των άλλων. Ο τσάρος πασών των Ρωσιών ανήκει στην τελευταία κατηγορία ατομικιστών. Εμείς ανήκουμε στην πρώτη^[43]».

Ο όρος «Υπαρξισμός» χρησιμοποιείται για να περιγράψει το έργο/τις θεωρίες ενός αριθμού φιλοσόφων των 19ου και 20ού αιώνα, οι οποίοι, παρά τις μεταξύ τους βαθιές δογματικές διαφορές^[44][45], γενικά υποστήριξαν ότι η φιλοσοφική σκέψη θα έπρεπε να εστιάζει στην ενασχόληση με τους όρους και τις καταστάσεις της ύπαρξης του ανεξάρτητου ατόμου, και τα αισθήματα, τις ενέργειες, τις ευθύνες και τις σκέψεις του^[46][47]. Ο φιλόσοφος Σαίρεν Κίρκεγκωρ (πρώιμος 19ος αι.), εκ των υστέρων αναγνωρισμένος ως ο πατέρας του Υπαρξισμού^[48][49], υποστήριξε ότι το άτομο είναι αποκλειστικά υπεύθυνο να δώσει νόημα στη ζωή του, καθώς και για το να τη ζήσει με πάθος και ειλικρίνεια^[50][51], σε πείσμα των διαφόρων υπαρξιακών εμποδίων και περισπασμών όπως η απελπισία, το άγχος, ο παραλογισμός, η αποξένωση και η βαρεμάρα^[52].

Οι υπαρξιστές φιλόσοφοι που ακολουθούν, διατηρούν την έμφαση στο άτομο, αλλά διαφοροποιούνται σε ποικίλους βαθμούς στο πώς κανείς επιτυγχάνει -και τι στοιχειοθετεί- μία ικανοποιητική ζωή/ύπαρξη, ποια εμπόδια πρέπει να υπερπηδηθούν, και ποιοι εξωτερικοί και εσωτερικοί παράγοντες παίζουν ρόλο, συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης των δυνητικών συνεπειών της ύπαρξης^[53][54] ή της ανυπαρξίας θεού^[55][56]. Πολλοί Υπαρξιστές έχουν επίσης χαρακτηρίσει τα παραδοσιακά συστήματα της ακαδημαϊκής φιλοσοφίας ως υπερβολικά αφαιρετικά και αποξενωμένα από την έμπρακτη ανθρώπινη εμπειρία^[57][58]. Ο Υπαρξισμός έγινε της μόδας κατά τα μεταπολεμικά χρόνια, ως ένας τρόπος επανεπιβεβαίωσης της σημασίας της ανθρώπινης ατομικότητας και ελευθερίας^[59].

Ο Αντικειμενισμός είναι ένα φιλοσοφικό σύστημα που δημιουργήθηκε από τη φιλόσοφο και συγγραφέα Άυν Ραντ (1905-1982) και πρεσβεύει ότι η πραγματικότητα υπάρχει ανεξάρτητα από τη συνείδηση· τα ανθρώπινα όντα αποκτούν τη γνώση λογικά, μέσω της αντίληψης, της διαδικασίας σχηματισμού εννοιών και της επαγωγικής και παραγωγικής λογικής· ο ηθικός σκοπός της ζωής είναι η επιδίωξη της ατομικής ευτυχίας ή του ορθολογικού ατομικού συμφέροντος. Η Ραντ πιστεύει ότι το μόνο κοινωνικό σύστημα που είναι συνεπές με αυτή την ηθική είναι αυτό που βασίζεται στον πλήρη σεβασμό στα ατομικά δικαιώματα, και ενσωματώνεται στο καθαρό καπιταλισμό του laissez-faire· επίσης ότι ο ρόλος της τέχνης στη ζωή του ανθρώπου είναι να μετατρέψει τις ευρύτερες μεταφυσικές του ιδέες, με την επιλεκτική αναπαραγωγή της πραγματικότητας, σε μια φυσική μορφή –ένα έργο τέχνης- που ο ίδιος μπορεί να κατανοήσει και μπορεί να ανταποκριθεί συναισθηματικά. Ο Αντικειμενισμός εξυψώνει τον άνθρωπο ως ηρωικό ον, «με ηθικό σκοπό της ζωής του την ατομική ευτυχία, με την επίτευξη παραγωγικών στόχων ως την πιο ευγενή δραστηριότητά του, και τη λογική ως τη μόνη απόλυτη αξία^[60]».

Ο Φιλοσοφικός αναρχισμός είναι μια αναρχική σχολή σκέψης^[62] που υποστηρίζει ότι το κράτος δεν έχει την ηθική νομιμότητα και –σε αντίθεση με τον επαναστατικό αναρχισμό- δεν συνηγορεί στη βίαιη επανάσταση για την εξάλειψή του, αλλά υποστηρίζει ότι μπορεί να υπερνικηθεί μέσω ειρηνικών διαδικασιών^[63]. Αν και ο φιλοσοφικός αναρχισμός δεν περιλαμβάνει απαραίτητα οποιαδήποτε ενέργεια ή επιθυμία για εξάλειψη του κράτους, οι υποστηρικτές του πιστεύουν ότι δεν έχουν καμιά υποχρέωση ή καθήκον να συμμορφώνονται με το κράτος, ή αντίστροφα, ότι το κράτος δεν έχει δικαίωμα να απαιτεί τη συμμόρφωση.

Ο φιλοσοφικός αναρχισμός είναι μια συνιστώσα κυρίως του ατομοκρατικού αναρχισμού^[64]. Φιλόσοφοι του αναρχισμού στην ιστορία ήταν οι Μαχάτμα Γκάντι, Γουίλιαμ Γκόντγουιν, Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν, Μαξ Στίρνερ^[65], Μπέντζαμιν Τάκερ^[66], Χένρι Ντέιβιντ Θόρω^[67]. Σύγχρονοι φιλόσοφοι του αναρχισμού είναι ο A. John Simmons και ο Robert Paul Wolff.

Το δόγμα της οικονομικής ατομοκρατίας επιτάσσει ότι κάθε άτομο έχει δικαίωμα στην αυτονομία όσον αφορά τις δικές του οικονομικές αποφάσεις και αντιτίθεται στις αποφάσεις που λαμβάνονται για λογαριασμό του στα θέματα αυτά από το κράτος, την κοινότητα, την εταιρεία κλπ.

Ο κλασικός φιλελευθερισμός είναι πολιτική ιδεολογία η οποία αναπτύχθηκε κατά τον 19ο αιώνα στην Αγγλία, τη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική. Βασίστηκε σε αρχικές μορφές του φιλελευθερισμού όσον αφορά στη δέσμευσή του για προσωπική ελευθερία και δημοφιλή κυβέρνηση, αλλά διαφέρει από αυτές όσον αφορά στη δέσμευσή του στην ελεύθερη αγορά και τις κλασικές οικονομικές θεωρίες^[68]. Στους σημαντικούς κλασικούς φιλελεύθερους του 19ου αιώνα περιλαμβάνονται οι Ζαν-Μπατίστ Σε, Τόμας Μάλθους και Ντέηβιντ Ρικάρντο. Ο κλασικός φιλελευθερισμός αναβίωσε τον 20ό αιώνα από τους Λούντβιχ φον Μίζες και Φρίντριχ Χάγιεκ και εξελίχθηκε περαιτέρω από τους Μίλτον Φρίντμαν, Ρόμπερτ Νόζικ, Λόρεν Λομάσκυ και Γιάν Νάρβεσον^[69]. Ο όρος «κλασικός φιλελευθερισμός» χρησιμοποιείται επίσης πολλές φορές για να δηλώσει όλες τις μορφές φιλελευθερισμού πριν τον 20ό αιώνα.

Όσον αφορά σε οικονομικά ερωτήματα στον ατομικιστικό αναρχισμό υπάρχουν οπαδοί της αμοιβαιότητας (μουτουαλισμού) (όπως ο Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν, ο Εμίλ Αρμάν, αρχικά ο Μπέντζαμιν Τάκερ), απόψεις υπέρ φυσικών δικαιωμάτων (αρχικά ο Μπέντζαμιν Τάκερ, ο Λύσανδρος Σπούνερ, ο Τζόσια Γουώρεν) καθώς και εγωιστική ασέβεια για «φαντάσματα» όπως η ιδιωτική ιδιοκτησία και οι αγορές (Μαξ Στίρνερ, Τζον Χένρυ Μακέι, Λεβ Τσέρνι, αργότερα ο Μέντζαμιν Τάκερ, ο Ρέντζο Νοβατόρε και ο ιλεγκαλισμός). Ο σύγχρονος ατομικιστής αναρχικός Κέβιν Κάρσον χαρακτηρίζει τον Αμερικανικό ατομικιστικό αναρχισμό λέγοντας ότι «Αντίθετα με τα υπόλοιπα σοσιαλιστικά κινήματα, οι ατομικιστές αναρχικοί πίστευαν ότι η φυσική αμοιβή της εργασίας σε ένα ελεύθερο κίνημα ήταν το προϊόν της ίδιας της εργασίας και ότι η οικονομική εκμετάλλευση μπορούσε να συμβεί μόνο όταν οι καπιταλιστές και οι γαιοκτήμονες αξιοποιούσαν την ισχύ του κράτους προς το συμφέρον τους. Έτσι, ο ατομικιστικός αναρχισμός ήταν η εναλλακτική τόσο στον αυξανόμενο κρατισμό του κυρίαρχου σοσιαλιστικού κινήματος, όσο και στο κλασικό φιλελεύθερο κίνημα το οποίο οδηγείτο στο να αποτελεί τον μοναδικό απολογητή της ισχύος των μεγάλων εταιρειών^[70]».

Ο μουτουαλισμός είναι μια αναρχική σχολή σκέψης η οποία ανάγεται στα κείμενα του Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν, ο οποίος οραματίστηκε μία κοινωνία στην οποία κάθε άτομο θα μπορούσε να διαθέτει μέσα παραγωγής, είτε ατομικά είτε συλλογικά, και το εμπόριο να αντιπροσωπεύει ισοδύναμη εργασία στην ελεύθερη αγορά^[71]. Αναπόσπαστο μέρος του σχήματος αυτού ήταν η ίδρυση μίας αμοιβαίας πιστωτικής τράπεζας, η οποία θα δάνειζε στους παραγωγούς με ένα ελάχιστο επιτόκιο ώστε να καλύπτει το κόστος διαχείρισης^[72]. Ο μουτουαλισμός βασίζεται στη θεωρία της αξίας της εργασίας, σύμφωνα με την οποία όταν η εργασία ή το προϊόν της πωλείται, πρέπει να λαμβάνει ως αντάλλαγμα αγαθά ή υπηρεσίες οι οποίες να ενσωματώνουν «την απαιτούμενη εργασία ώστε να παραχθεί ένα αντικείμενο ακριβώς όμοιας και ίσης αξίας^[73]». Η λήψη οτιδήποτε λιγότερης αξίας θεωρείται εκμετάλλευση, κλοπή εργασίας ή τοκογλυφία.

Ο ελευθεριακός σοσιαλισμός (ονομάζεται και κοινωνικός αναρχισμός^[74][75], αριστερός φιλελευθερισμός^[76][77] και σοσιαλιστικός φιλελευθερισμός^[78]) είναι μια ομάδα πολιτικών φιλοσοφιών εντός του σοσιαλιστικού κινήματος που απορρίπτουν την άποψη του σοσιαλισμού ως κρατική ιδιοκτησία ή διαχείριση των μέσων παραγωγής^[79], στο πλαίσιο μιας γενικότερης κριτικής της ίδιας της κρατικής οντότητας^[80][81], καθώς και των σχέσεων της μισθωτής εργασίας εντός του χώρου εργασίας^[82]. Αντ'αυτού, επικεντρώνεται στην αυτοδιαχείριση του χώρου εργασίας από τους εργαζόμενους^[83] και στις αποκεντρωμένες δομές της πολιτικής διακυβέρνησης^[84], υποστηρίζοντας ότι μια κοινωνία βασισμένη στην ελευθερία και την ισότητα μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την κατάργηση των αυταρχικών θεσμών που ελέγχουν ορισμένα μέσα παραγωγής και υποτάσσουν την πλειοψηφία σε πάτρωνες ή σε πολιτικές και οικονομικές ελίτ^[85]. Οι ελευθεριακοί σοσιαλιστές εναποθέτουν γενικά τις ελπίδες τους στις αποκεντρωμένες μορφές άμεσης δημοκρατίας και τις ομοσπονδιακές ή συνομοσπονδιακές ενώσεις^[86], όπως ο ελευθεριακός κοινοτισμός, οι συνελεύσεις πολιτών, τα συνδικάτα και τα συμβούλια των εργαζόμενων. Όλο αυτό γίνεται στο πλαίσιο μιας γενικής πρόσκλησης για ελευθεριακές^[87] και εθελοντικές ανθρώπινες σχέσεις^[88], μέσω της αναγνώρισης, της κριτικής και της ουσιαστικής διάλυσης της παράνομης εξουσίας σε όλες τις πτυχές της ζωής^{[89][40][90][91][92][93][94]}.

Παλαιότερες και σύγχρονες πολιτικές θεωρίες και κινήματα που συνήθως περιγράφονται ως ελευθεριακά - σοσιαλιστικά περιλαμβάνουν τον αναρχισμό (ειδικά τον αναρχικό κομμουνισμό, τον αναρχικό κολεκτιβισμό, τον άναρχο-συνδικαλισμό^[95], και την αμοιβαιότητα^[96], καθώς και τον αυτονομισμό, τον κοινοτισμό, τον συμμετοχισμό, τον επαναστατικό συνδικαλισμό, και άλλες ελευθεριακές μαρξιστικές θεωρίες όπως ο συμβουλιακός κομμουνισμός και ο λουξεμβουργισμός^[97], καθώς και ορισμένες μορφές του «ουτοπικού σοσιαλισμού^[98]» και ατομικιστικού αναρχισμού^{[99][100][101][102]}.

Ο αριστερός φιλελευθερισμός (ή η αριστερή πτέρυγα του φιλελευθερισμού) είναι ονομασίες διαφόρων συναφών αλλά διακριτών προσεγγίσεων για την πολιτική, την κοινωνία, τον πολιτισμό και την πολιτική και κοινωνική θεωρία, οι οποίες τονίζουν τόσο την ατομική ελευθερία όσο και την κοινωνική δικαιοσύνη. Σε αντίθεση με τους δεξιούς-φιλελεύθερους, πιστεύουν ότι δεν υφίσταται αξίωση ούτε ανάμειξη της εργασίας ενός ατόμου με τους φυσικούς πόρους η οποία να είναι αρκετή για να δημιουργήσει πλήρη δικαιώματα ιδιωτικής ιδιοκτησίας^[103][104], και υποστηρίζουν ότι οι φυσικοί πόροι (γη, πετρέλαιο, χρυσό, δέντρα) θα έπρεπε να διατηρούνται κατά κάποιο ισότιμο τρόπο, είτε χωρίς ιδιοκτησία είτε με συλλογική ιδιοκτησία^[104]. Οι αριστεροί-φιλελεύθεροι που στηρίζουν την ιδιωτική ιδιοκτησία το κάνουν υπό τον όρο ότι αποζημιώνεται η τοπική κοινότητα.

Ο αριστερός φιλελευθερισμός μπορεί να αναφέρεται γενικά σε τρεις αλληλένδετες και επικαλυπτόμενες σχολές σκέψης:-Αντιεξουσιαστικές μορφές αριστερής πολιτικής και, ιδίως, το σοσιαλιστικό κίνημα, συνήθως γνωστός ως ελευθεριακος σοσιαλισμός^[105]. -Γεωελευθεριασμός: μια σύνθεση του φιλελευθερισμού και του γεωισμού^[106][107]-Η σχολή Steiner-Vallentyne, της οποίας οι υποστηρικτές εξάγουν συμπεράσματα από τον κλασικό φιλελευθερισμό ή την ελεύθερη αγορά^[108].-Αριστερός αναρχισμός της αγοράς, ο οποίος τονίζει την κοινωνική μετασχηματιστική δυναμική της μη επιθετικότητας με αντικαπιταλιστικές, απελευθερωμένες αγορές^[109].

Ο «δεξιός φιλελευθερισμός» είναι μια φράση που χρησιμοποιείται από κάποιους για να περιγράψει είτε μη-κολεκτιβιστικες μορφές φιλελευθερισμού^[110] ή μια ποικιλία διαφορετικών απόψεων σχετικά με τον φιλελευθερισμό, που κάποιοι τοποθετούν δεξιότερα του mainstream φιλελευθερισμού, συμπεριλαμβανομένου του «ελευθεριακού συντηρητισμού».

Η Stanford Encyclopedia of Philosophy τον αποκαλεί «δεξιό φιλελευθερισμό», αλλά τονίζει: «Ο φιλελευθερισμός θεωρείται συχνά ως «δεξιό» δόγμα. Αυτό όμως είναι λάθος για δύο τουλάχιστον λόγους: Πρώτον, στα κοινωνικά -και όχι οικονομικά- θέματα, ο φιλελευθερισμός τείνει να είναι «αριστερός». Αντιτίθεται σε νόμους που περιορίζουν τις συναινετικές και ιδιωτικές σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ενηλίκων (π.χ., γκέι σεξ, εξωσυζυγική σεξουαλική επαφή, και αποκλίνουσα σεξουαλική επαφή), σε νόμους που περιορίζουν τη χρήση ναρκωτικών, σε νόμους που επιβάλλουν θρησκευτικές απόψεις ή άλλες πρακτικές στα άτομα, και στην υποχρεωτική στρατιωτική θητεία. Δεύτερον, εκτός από την πιο γνωστή εκδοχή του φιλελευθερισμού-δηλαδή τον δεξιό φιλελευθερισμό-υπάρχει επίσης μια εκδοχή γνωστή ως «αριστερός φιλελευθερισμός». Και οι δύο μορφές υποστηρίζουν την ατομική ιδιοκτησία, αλλά διαφέρουν σε ό,τι αφορά την εξουσία που ασκούν διάφοροι φορείς πάνω στους φυσικούς πόρους (γη, αέρας, νερό, κλπ.)^[111].

Ο αναρχικός^[112] και μποέμ συγγραφέας Όσκαρ Ουάιλντ έγραψε, στο περίφημο δοκίμιό του «Η ψυχή του ανθρώπου στον σοσιαλισμό», ότι «Η τέχνη είναι ατομικισμός και ο ατομικισμός είναι μια ενοχλητική και διαλυτική δύναμη. Εκεί βρίσκεται και η τεράστια αξία της. Επειδή αυτό που επιδιώκει είναι να πλήξει τη μονοτονία της μορφής, τη σκλαβιά του εθίμου, την τυραννία της συνήθειας και την υποβάθμιση του ανθρώπου στο επίπεδο μιας μηχανής^[113]». Σύμφωνα με τον αναρχικό ιστορικό Τζωρτζ Γούντκοκ, «σκοπός του Ουάιλντ στην "ψυχή του ανθρώπου στον σοσιαλισμό" είναι να αναζητήσει τον τύπο κοινωνίας που είναι καλύτερη για τον καλλιτέχνη... για τον Ουάιλντ η τέχνη είναι ο απόλυτος σκοπός, περιέχοντας μέσα της τον διαφωτισμό και την αναγέννηση, και όλα τα υπόλοιπα μέσα στην κοινωνία πρέπει να υποταχθούν σ' αυτήν... ο Ουάιλντ παρουσιάζει τον αναρχικό ως εστέτ^[114]». Η λέξη ατομικισμός χρησιμοποιείται, με τον τρόπο αυτό, για να ορίσει μια προσωπικότητα με ισχυρή τάση προς την αυτο-δημιουργία και τον πειραματισμό σε αντιπαραβολή με την παράδοση ή γνώμες και συμπεριφορές που είναι μαζικές και δημοφιλείς^[3][7].

Ο αναρχικός συγγραφέας Μάρεϋ Μπούκτσιν περιγράφει μεγάλο μέρος των υποστηρικτών του ατομικιστικού αναρχισμού ως ανθρώπους που «εξέφρασαν την αντίθεσή τους με μοναδικά προσωπικούς όρους, κυρίως με έντονες διατριβές, απαράδεκτη συμπεριφορά και αποκλίνουσες επιλογές στη ζωή τους στα πολιτιστικά γκέτο στη Νέα Υόρκη, το Παρίσι και το Λονδίνο του τέλους του (19ου) αιώνα. Το πιστεύω του ατομικιστικού αναρχισμού περιελάμβανε ένα μποέμικο τρόπο ζωής, περισσότερο προβαλλόμενο για τα αιτήματά του για σεξουαλική απελευθέρωση («ελεύθερο έρωτα») που αγαπούσε τις καινοτομίες στην τέχνη, τη συμπεριφορά και τον ρουχισμό^[115].

Σε σχέση με την άποψη αυτή για τον ατομικισμό, ο γάλλος ατομικιστής αναρχικός Εμίλ Αρμάν υποστηρίζει την εγωιστική άρνηση των κοινωνικών συμβάσεων και δογμάτων με σκοπό να ζει κανείς όπως επιλέγει και σύμφωνα με τις επιθυμίες του την καθημερινότητά του, καθώς τόνιζε τον αναρχισμό ως τρόπο ζωής και πράξης. Κατά τον τρόπο αυτό ισχυρίζεται «Επομένως, ο αναρχικός ατομιστής τείνει να παράγει τον εαυτό του, να διαιωνίζει το πνεύμα του σε άλλα άτομα που θα συμμερίζονται τις απόψεις του και που θα καταστήσουν δυνατή μια κατάσταση, από την οποία ο αυταρχισμός θα έχει εξοβελιστεί. Είναι αυτή η επιθυμία, η βούληση, όχι απλώς να ζούμε, αλλά και να αναπαραγόμαστε, που θα χαρακτηρίσουμε “δραστηριότητα”^[116]».

Στο βιβλίο του «Ατελής κήπος: η κληρονομιά του ουμανισμού», ο ουμανιστής φιλόσοφος Τσβέταν Τοντόρωφ αναγνωρίζει τον ατομικισμό ως ένα σημαντικό ρεύμα της κοινωνικο-πολιτικής σκέψης εντός του μοντερνισμού και ως παραδείγματα αναφέρει τον Μισέλ ντε Μονταίν, τον Φρανσουά ντε Λα Ροσφουκώ, τον Μαρκήσιο ντε Σαντ και τον Σαρλ Μπωντλαίρ^[117]. Στον Λα Ροσφουκώ αναγνωρίζει μια τάση παρόμοια με τον στωικισμό, στην οποία «ο τίμιος άνθρωπος επεξεργάζεται την ύπαρξή του όπως ένας γλύπτης που αναζητεί την απελευθέρωση των μορφών που βρίσκονται μέσα σε ένα κομμάτι μάρμαρο, για να εξαγάγει την αλήθεια από αυτό το υλικό^[117]». Στον Μπωντλαίρ βρίσκει την τάση του δανδή, στην οποία κάποιος αναζητεί να καλλιεργήσει «την ιδέα της ομορφιάς μέσα στον εαυτό του, της ικανοποίησης του πάθους του να νοιώθει και να σκέφτεται^[117]».

Ο ρωσο-αμερικανός ποιητής Τζόζεφ Μπρόντσκυ κάποτε διακήρυξε ότι «η ασφαλέστερη άμυνα κατά του κακού είναι ο ακραίος ατομικισμός, η πρωτοτυπία της σκέψης, οι ιδιαιτερότητες, ακόμα -αν θέλετε- και η εκκεντρικότητα. Που πάει να πει, κάτι που δεν μπορεί να το υποκριθεί κάποιος, να το πλαστογραφήσει ή να το μιμηθεί – κάτι, με το οποίο ούτε καν ένας έμπειρος απατεώνας θα ήταν ευχαριστημένος^[118]». Ο Ραλφ Ουώλντο Έμερσον έκανε τη διάσημη δήλωση: «Όποιος θέλει να είναι άνθρωπος, πρέπει να είναι αντικομφορμιστής» - μία άποψη που αναπτύχθηκε εκτενώς στη ζωή και το έργο του (Χένρυ Νταίηβιντ) Θορώ. Εξίσου αξιομνημόνευτη ιδέα, που επηρέασε πάρα πολύ τον Ουώλτ Ουΐτμαν, είναι η ιδέα του Έμερσον ότι «η ανόητη συνέπεια είναι το τερατάκι των μικρών μυαλών, που το λατρεύουν οι μικρόνοες πολιτικοί και φιλόσοφοι και θεολόγοι». Ο Έμπερσον αντιτίθεται επί της αρχής στο να βασίζεται κανείς στις κοινωνικές δομές (πολιτικές και θρησκευτικές) ακριβώς επειδή, μέσω αυτών, το άτομο προσεγγίζει το Θείο μέσω άλλου, με τη διαμεσολάβηση της εμπειρίας μιας ιδιοφυΐας από μιαν άλλη εποχή που ήταν κάποτε πρωτότυπη. «Ένας θεσμός», όπως επεξηγεί, «είναι η εκτεταμένη σκιά ενός ανθρώπου». Για να πετύχει κανείς την πρωτότυπη σχέση πρέπει να «επιμένει στον εαυτό του – να μη μιμείται ποτέ» επειδή, εάν η σχέση είναι δευτερογενής, η σύνδεση έχει χαθεί^[119].

Στον χώρο της ορθόδοξης θεολογίας ο ατομισμός προσεγγίζεται ως παθογένεια και σημαντικό εμπόδιο στην οντολογική προσωπική αγαπητική σχέση του ανθρώπου, με τον Θεό, τον συνάνθρωπο και τον εαυτό του.

• Archive of individualist texts at The Anarchist Library
• "American Individualism and Emerson, Its Champion." του Charles Churchyard.