Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου

Το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου επιβεβαιώθηκε από την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431 μ.Χ.), με τον 8ο κανόνα της, αφού είχε γίνει προηγουμένως προσπάθεια κατάργησής του από τον Αρχιεπίσκοπο Αντιοχείας.

Η Εκκλησία της Κύπρου είναι έτσι μία από τις παλαιότερες αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, αφού ιστορικά ιδρύθηκε αμέσως μετά τα τέσσερα πρεσβυγενή (παλαίφατα) Πατριαρχεία (Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων) και πριν από όλα τα νεοπαγή Πατριαρχεία (Μόσχας, Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας και Γεωργίας). Εντούτοις, ιεραρχικά βρίσκεται μετά από όλα τα Πατριαρχεία, πράγμα το οποίο δεν αποτελεί υποτέλεια ή λιγότερη αξία, αλλά μόνο πρεσβεία λειτουργικής τιμής.

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου είναι ο Πρώτος τη τάξει των Αρχιεπισκόπων Αυτοκέφαλων Εκκλησιών.

Ο Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και Πάσης Κύπρου, όπως είναι ο πλήρης τίτλος του, είναι ο επίσκοπος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κύπρου, καθώς επίσης και πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου της. Πρώτος Επίσκοπος, ιδρυτής και προστάτης υπήρξε ο Απόστολος Βαρνάβας, του οποίου η μνήμη εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 11 Ιουνίου.

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου έχει μια μακρά ιστορία η οποία είναι συνυφασμένη με την ιστορία του νησιού, τους εθνικούς αγώνες και θυσίες γι' αυτό κάποιοι απέκτησαν τον τίτλο του Εθνάρχη. Τέτοια παραδείγματα είναι ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ΄.

Γύρω στον 7ο με 9ο αιώνα, έγιναν διάφορες αραβικές επιδρομές στην Κύπρο οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να καταστραφούν κάποιες Επισκοπές. Για να προστατευτεί ο λαός της Κύπρου, ο τότε Αρχιεπίσκοπος με την βοήθεια του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β΄, μερίμνησε ώστε να μεταφερθούν οι πιστοί στην περιοχή της Κυζίκου της Μικράς Ασίας. Η νέα «χώρα» που έζησαν οι Κύπριοι ονομάστηκε Νέα Ιουστινιανή προς τιμήν του Αυτοκράτορος που συνέβαλε στην ασφάλειά τους και υπήρξε η νέα έδρα του Αρχιεπισκόπου Κύπρου - η οποία αναγνωρίστηκε με τον 39ο κανόνα της Πενθέκτης Συνόδου το 691 μ.Χ. Έκτοτε, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου φέρει τον τίτλο: Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου. Όταν σταμάτησαν οι επιδρομές και το νησί ήταν πλέον ασφαλές, ο λαός γύρισε πίσω το 698 μ.Χ.

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ζήνων παραχώρησε το 478 στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου (και στους διαδόχους του) τρία αυτοκρατορικά προνόμια που φέρει εως σήμερα:

• να υπογράφει διά κινναβάρεως (με κόκκινο μελάνι),
• να φέρει πορφυρούν μανδύα κατά τις ακολουθίες και
• να κρατεί Αυτοκρατορικό Σκήπτρο αντί της Ποιμαντορικής Ράβδου

Αυτό έγινε όταν ο τότε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Ανθέμιος προσέφερε στον Αυτοκράτορα το ευαγγέλιο του Ματθαίου που βρέθηκε πάνω στο στήθος του Λειψάνου του Αποστόλου Βαρνάβα, το οποίο βρήκε ο Αρχιεπίσκοπος στον τάφο του Αποστόλου κατόπιν οράματος.

Ο Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου, ως Προκαθήμενος Εκκλησίας προσφωνείται «Μακαριώτατος», όπως και όλοι οι Προκαθήμενοι Ορθόδοξων Αυτοκέφαλων Εκκλησιών. Αντιθέτως, για την Εκκλησία της Κύπρου, οι Μητροπολίτες με Μητροπολιτική Περιφέρεια φέρουν τον τίτλο «Πανιερώτατος», αντί «Σεβασμιώτατος», όπως στις λοιπές Εκκλησίες.

Όνομα	Φωτογραφία	Έτη	Σημειώσεις
Απόστολος Βαρνάβας		~ 45 – 57/61	Κύπριος, ένας από τους Εβδομήκοντα Αποστόλους που απέστειλε ο Ιησούς Χριστός να κηρύξουν το Ευαγγέλιο. Μαζί με τον ανηψιό του Μάρκο ίδρυσαν την Εκκλησία της Κύπρου.
Γελάσιος		~ 325 – 368
Επιφάνιος		~ 368 – Μάιος 403
Σταυρίνος Α΄		~ 403 – 431
Τροΐλος		~ 431
Ρηγίνος		~ 431 – 449
Ολύμπιος Α΄		~ 449 – 457
Σταυρίνος Β΄		~ 457 – 470
Ανθέμιος		~ 470 – μετά το 488	κατά την αρχιεπισκοπική του θητεία αναγνωρίστηκε το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου
Ολύμπιος Β΄		;
Φιλόξενος		~ 533;
Δαμιανός		;	Αναφέρεται από τον Μαχαιρά και μνημονεύεται στο συναξάρι της Κωνσταντινουπόλεως
Σωφρόνιος Α΄		;	Διάδοχος του Δαμιανού, διακρίθηκε για την ευλάβειά του, ήταν μορφωμένος και βοηθούσε τους φτωχούς
Δημητριανός		;	Αναφέρεται από τον Μαχαιρά και μνημονεύεται στο συναξάρι της Κωνσταντινουπόλεως
Δομέτιος		;	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, μνημονεύεται από τον Μαχαιρά
Γρηγόριος		6ος αιώνας	Μνημονεύεται από τον Μαχαιρά, στο συναξάρι της Κωνσταντινουπόλεως αναφέρεται ως επίσκοπος Κωνσταντίας
Νείλος		;	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, αναφέρεται από τον Μαχαιρά
Νεόφυτος		;	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, αναφέρεται από τον Μαχαιρά
Αρκάδιος Α΄		τέλη 6ου – αρχές 7ου αιώνα
Πορφύριος		;	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, αναφέρεται από τον Μαχαιρά
Πλούταρχος		~ 620 – 630	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, κατά τον Μαχαιρά 6ος επίσκοπος
Θεόδωρος Α΄		;	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, μνημονεύεται από τον Μαχαιρά
Θεόδωρος Β΄		;	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, μνημονεύεται από τον Μαχαιρά
Θεοφάνης		;	Μνημονεύεται από τον κώδικα των Ιεροσολύμων
Ιλάριος		;	Μνημονεύεται από τον Ετιέν ντε Λουζινιάν
Αρκάδιος Β΄		630 – 643
Σέργιος		643 – 681	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας
Επιφάνιος Β΄		681 – 691
Ιωάννης Α΄		~ 691	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, μνημονεύεται από τον Μαχαιρά
Κωνσταντίνος		~ 783	Αναφέρεται ότι υπέγραψε τα πρακτικά της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου, στην οποία συμμετείχε μαζί με άλλους ιεράρχες της Κύπρου[1].
Επιφάνιος Γ΄		~ 890
Ευθύμιος		9ος αιώνας	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, μνημονεύεται από τον Μαχαιρά
Βασίλειος		τέλη 11ου – αρχές 12ου αιώνα
Νικόλαος		1106/7 – 1110	Μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης
Βαρνάβας Α΄		;	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας, άγνωστο πότε έζησε
Ιωάννης Β΄		1151 – 1175
Βαρνάβας Β΄		1175 – 1191	Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας
Σωφρόνιος Β΄		1191 – 1209
Ησαΐας		1209 – 1222
Νεόφυτος		1222 – 1251
Γερμανός		1254 – ;
Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και Ενετοκρατίας (1260-1572), καταλύθηκε το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου, οι επισκοπές της μειώθηκαν σε τέσσερις και υπήχθη απευθείας στο Βατικανό. Το 1572, οι Οθωμανοί αποκατέστησαν την κανονική τάξη
Τιμόθεος		1572 – 1575	Μέγας Πρωτοσύγκελλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου[2]
Λαυρέντιος		1575 – 1587
Νεόφυτος		1587 – 1592
Αθανάσιος Α΄		1592 – Ιούνιος 1600	καθαιρέθηκε[3]
Βενιαμίν[4]		Ιανουάριος 1601[5] – 1606
Χριστόδουλος Α΄[4][6]		1606 – 1638
Νικηφόρος		1641 – 1674
Ιλαρίων[4]		1674 – 1679
Χριστόδουλος Β΄		1679 – 1685
Ιάκωβος Α΄		1685 – 1695
Γερμανός Β΄		1695 – 1705
Αθανάσιος Β΄		1705 – 1709
Ιάκωβος Β΄		1709 – 1718
Σίλβεστρος		1718 – 1734
Φιλόθεος		1734 – 1759
Παΐσιος		1759 – 1767
Χρύσανθος		1767 – 1 Σεπτεμβρίου 1810
Κυπριανός		16 Μαρτίου 1810 – 9 Ιουλίου 1821 †
Ιωακείμ		Δεκέμβριος 1821 – 21 Μαΐου 1824
Δαμασκηνός		Ιούνιος 1824 – 1827
Πανάρετος		1827 – 13 Οκτωβρίου 1840	παραιτήθηκε
Ιωαννίκιος		13 Οκτωβρίου 1840 – 3 Απριλίου 1849 †
Κύριλλος Α΄		Ιούλιος 1849 – 23 Ιουλίου 1854 †
Μακάριος Α΄		26 Αυγούστου 1854 – 4 Αυγούστου 1865 †
Σωφρόνιος		28 Οκτωβρίου 1865 – 9 Μαΐου 1900 †
Κύριλλος Β΄		8 Απριλίου 1909 – 6 Ιουλίου 1916 †
Κύριλλος Γ΄		11 Νοεμβρίου 1916 – 16 Νοεμβρίου 1933 †
Λεόντιος Α΄		20 Ιουνίου 1947 – 26 Ιουλίου 1947 †
Μακάριος Β΄		24 Δεκεμβρίου 1947 – 28 Ιουνίου 1950 †
Μακάριος Γ΄		20 Οκτωβρίου 1950 – 3 Αυγούστου 1977 †
Χρυσόστομος Α΄		13 Νοεμβρίου 1977 – 17 Μαΐου 2006	παύθηκε για λόγους υγείας. Απεβίωσε 22/12/2007
Χρυσόστομος Β΄		5 Νοεμβρίου 2006 – 7 Νοεμβρίου 2022 †
Γεώργιος		24 Δεκεμβρίου 2022 – σήμερα

Βοηθοί Επίσκοποι είναι:

• Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Καρπασίας Χριστοφόρος,
• Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Νεαπόλεως Πορφύριος,
• Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Μεσαορίας Γρηγόριος.

• Αγγελόπουλος, Αθανάσιος, Εκκλησιαστική Ιστορία: Η εκκλησία της Κύπρου στο παρελθόν και στο παρόν, εκδόσεις: Κυριακίδη Αφοί Α.Ε, Θεσσαλονίκη 1998, ISBN 9789603430407.
• Ειδήσεις ιστορικαί περί της Εκκλησίας της Κύπρου, Φιλίππου Γεωργίου, Αθήναι 1875.
• Κύπρος η Άγια νήσος, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ' , Λευκωσία 1997. ISBN 9963-556-15-9
• Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, Η εκκλησία της Κύπρου επί τουρκοκρατίας (1571-1878), Αθήνα 1929.
• Αποστολόπουλος, Δημήτρης Γ. (1987). Η Νομική Συναγωγή Του Δοσιθέου. Μία Πηγή Και Ένα Τεκμήριο. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών. 

• Εκκλησία της Κύπρου

• Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου
• Εκκλησία της Κύπρου