Αμέλιος

Ο Αμέλιος γεννήθηκε στην Αμερία της Τουσκίας, της σημερινής Τοσκάνης.^[2] Αρχικώς μελέτησε τα έργα του Νουμηνίου του εξ Απαμείας και άρχισε να παρακολουθεί τις διαλέξεις του Πλωτίνου το τρίτο έτος μετά την άφιξη του Πλωτίνου στη Ρώμη.^[3] Παρέμεινε ακόλουθός του για περισσότερα από είκοσι (λέγεται 24) χρόνια. μέχρι το 269, οπότε αποσύρθηκε στην Απάμεια της τότε ρωμαϊκής επαρχίας της Συρίας, τη γενέτειρα του Νουμηνίου.^[4][5] Για τον λόγο αυτόν ο Αμέλιος αποκαλείται Απαμεύς στο Λεξικό της Σούδας (στον βαθμό που το επίθετο αυτό εκφεύγει του γεωγραφικού προσδιοριστικού, αντικαθιστώντας το πραγματικό όνομα, πρόκειται για σφάλμα του λεξικού αυτού).

Το Αμέριος ήταν ένα όνομα που επέλεξε ο ίδιος ο φιλόσοφος για τον εαυτό του, καθώς είχε γεννηθεί στην Αμερία, ενώ το Αμέλιος, με το οποίο έμεινε κυρίως στην ιστορία, το επέλεξε είτε ο ίδιος, είτε, το πιθανότερο, οι μαθητές του, εξαιτίας της ακραίας αδιαφορίας και αμέλειας που επεδείκνυε προς τα εγκόσμια. Ο Πορφύριος γράφει σχετικώς στο Περί Πλωτίνου βίου: «Αμέλιόν τε από της Τουσκίας, ου το όνομα ην Γεντιλιανός το κύριον, αυτός δε ... Αμέριον αυτόν καλείν ηξίου από της αμερίας ή της αμελείας πρέπειν αυτόν καλείσθαι λέγων.».^[2]

Ο Αμέλιος διάβαζε και έγραφε μανιωδώς. Είχε απομνημονεύσει ουσιαστικά όλες τις διδασκαλίες του Νουμηνίου και, σύμφωνα με τον Πορφύριο, συνέγραψε περισσότερα από εκατό βιβλία βασισμένα στις παραδόσεις του Πλωτίνου.^[6] Τα έργα αυτά αποτελούν περισσότερο σχολιασμένη ανάπτυξη των φιλοσοφικών θεωριών του δασκάλου του, παρά σημειώσεις των παραδόσεών του. Ο Πλωτίνος θεωρούσε τον Αμέλιο ως έναν από τους εξυπνότερους μαθητές του. Ο Αμέλιος ήταν εκείνος που έπεισε τον Πορφύριο περί της αληθείας των δογμάτων του Πλωτίνου^[7] και προσπάθησε κατόπιν μαζί του, με επιτυχία, να πείσουν τον Πλωτίνο να τα διατυπώσει γραπτώς.^[8] Λέγεται επίσης ότι συνέγραψε 40 βιβλία για να ανασκευάσει τις δοξασίες του Ζωστριανού. Το κύριο πάντως έργο του Αμελίου ήταν μια πραγματεία υπό τον τίτλο Περί της κατά δόγματα του Πλωτίνου προς τον Νουμήνιον διαφοράς, όπου επιχειρηματολογεί κατά του ισχυρισμού ότι ο Νουμήνιος θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο αρχικός εισηγητής των φιλοσοφικών δογμάτων του Πλωτίνου.^[9] Ο Αμέλιος αναφέρεται επίσης από τον Ευσέβιο και άλλους ότι είχε παραθέσει καταφάσκοντας τον ορισμό του «Λόγου» που δίνεται στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον.^{[10][11][12][13][14][15]} Κανένα έργο του Αμελίου δεν σώθηκε ολόκληρο, ώστε να έχουμε άμεση και πλήρη γνώση της φιλοσοφίας του. Σώθηκαν ελάχιστα αποσπάσματα έργων του, που παρατίθενται στην Ευαγγελικὴ προπαρασκευή του Ευσεβίου. Από τις επιστολές του Αμελίου σώζεται μόνο μία, που απευθύνεται προς τον Πορφύριο. Σε μια άλλη, χαμένη επιστολή του προς τον Λογγίνο, σχολάρχη της Ακαδημίας, με τίτλο Περί του τρόπου της Πλωτίνου φιλοσοφίας, ο Αμέλιος ασχολείται με τις δοξασίες του δασκάλου του.

Παρά το ότι ο Λογγίνος αναφέρει για τον Αμέλιο πως «κατ' ίχνη μεν του Πλωτίνου εβάδιζεν», από τις μαρτυρίες που υπάρχουν μπορεί να ειπωθεί ότι η φιλοσοφία του παρουσίαζε και ομοιότητες και διαφορές με τα όσα πίστευε ο Πλωτίνος. Προτού γίνει νεοπλατωνικός, ο Αμέλιος σπούδασε τους στωικούς και τους νεοπυθαγόρειους, γεγονός που τον προίκισε με αξιοσημείωτη ευρύτητα πνεύματος και πολυμάθεια, ενώ κατέστησε και τη μαθητεία του στον Πλωτίνο πολύ γόνιμη. Η μαθητεία αυτή, όντας πολύχρονη, προσέδωσε στον Αμέλιο μεγάλη τιμή και υπόληψη στη ρωμαϊκή κοινωνία, ώστε δικαιολογημένα να τον αποκαλούν «ελλογιμότατο». Στα θέματα της ηθικής, ο Αμέλιος ήταν πιο αυστηρός από τον Πλωτίνο. Ως προς τη θεωρία περί ψυχής, ο Πλωτίνος πρέσβευε ότι από την αρχική ψυχή γεννώνται οι άλλες ψυχές των διάφορων όντων, ενώ ο Αμέλιος πίστευε ότι οι ψυχές των όντων αποτελούν διαφορετικές όψεις της αρχικής ψυχής. Επιπλέον, ο Πλωτίνος υπεστήριζε ότι υπάρχει μόνον ένας νους με τρεις διαφορετικές εκφράσεις, ενώ ο Αμέλιος πρέσβευε ότι υπάρχουν τρεις διαφορετικοί (ον-νοούν-νοούμενον). Ωστόσο οι διαφορές αυτές, και άλλες μικρότερης σημασίας, δεν απομακρύνουν τη φιλοσοφία του μαθητή από τις βασικές θέσεις του δασκάλου. Ο Αμέλιος ήταν ένας πολυμαθής νεοπλατωνικός φιλόσοφος, αλλά περισσότερο υπήρξε ένας σχολιογράφος με την ευρύτερη σημασία της λέξεως, παρά φιλόσοφος με τη σημασία της κλασικής αρχαίας Ελλάδας.

• Το ομώνυμο λήμμα στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 4, σελίδες 729-730