Cudyll bach
| Cudyll bach | |
|---|---|
 | |
| Ceiliog | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Animalia |
| Ffylwm: | Chordata |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Falconiformes |
| Teulu: | Falconidae |
| Genws: | Falco |
| Rhywogaeth: | F. columbarius |
| Enw deuenwol | |
| Falco columbarius Linnaeus, 1758 | |
Mae'r Cudyll bach neu'r Llam-sydyn (Falco columbarius) yn aderyn ysglyfaethus bychan sy'n nythu trwy rannau helaeth o Ewrop, Asia a Gogledd America.
Adeiledir y nyth un ai ar lawr ar dir agored neu mewn coeden sy'n agos i dir agored. Yn y rhannau hynny lle mae'r gaeafau'n oer mae'n aderyn mudol, yn symud i'r de neu tua'r gorllewin i dreulio'r gaeaf. Lle nad yw'r gaeafau mor oer mae'n aros trwy'r flwyddyn ond yn aml yn symud o'r ucheldiroedd i dreulio'r gaeaf o gwmpas gan y môr.
Mae'r ceiliog y llwydlas ar y cefn a gwawr oren ar y bol. Mae'r iâr, sydd gryn dipyn yn fwy na'r ceiliog, yn frown tywyll ar y cefn ac yn wyn gyda smotiau brown ar y bol.
Prif fwyd y Gwalch bach yw adar bychain, megis ehedyddion a chorhedyddion, sy'n cael eu dal trwy hedfan yn isel ac yn gyflym dros dir agored. Ambell dro mae'n dal pryfed.
Nid yw'n aderyn cyffredin iawn yng Nghymru, ond mae cryn nifer yn nythu ar yr ucheldiroedd, er enghraifft ar Y Berwyn, ac maent i'w gweld yn rheolaidd ger glannau'r môr yn y gaeaf. Credir bod ei niferoedd yn sefydlog.
Heboca yn yr Oesoedd Canol
Yn nhraethawd doethuriaeth Howard WillamsAdar yng Ngwaith y Cywyddwyr (2014) dau gyfeiriad yn unig i’r Cudyll coch sydd, o’i gymharu a 9 cyfeiriad at y Cudyll bach. Arwydd yw hwn, o bosib, nas defnyddid y cudyll coch i ddibenion heboca yn yr Oesoedd Canol cymaint ac y defnyddid ei gefnder llai. Roedd un o'r ddau gyfeiriadau hefyd yn ddigon amwys: meddai Howard, “Nid yw’n anodd credu mai aderyn cyfansawdd a ddisgrifir ambell waith... Ni fyddai beirdd yr Oesoedd Canol yn unigryw yn hyn o beth. Dengys yr aderyn ysglyfaethus yn y gerdd enwog gan I. D. Hooson, ‘Y Cudyll Coch’, nodweddion a berthyn i dair rhywogaeth, sef y Boda a’r Gwalch glas yn ogystal â'r cudyll coch ei hun”.[1]
Teulu
Mae'r cudyll coch Mauritius yn perthyn i deulu'r Hebogiaid (Lladin: Falconidae). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:
Rhestr Wicidata:
| rhywogaeth | enw tacson | delwedd |
|---|---|---|
| Caracara gyddf-felyn | Daptrius ater | _(14909975447)_(cropped).jpg) |
| Caracara gyddfgoch | Ibycter americanus |  |
| Caracara mynydd | Phalcoboenus megalopterus |  |
| Caracara penfelyn | Milvago chimachima |  |
| Corhebog adain fannog | Spiziapteryx circumcincta |  |
| Hebog chwerthinog | Herpetotheres cachinnans |  |
| Hebog yr Ehedydd | Falco subbuteo | _(cropped).jpg) |
| Neohierax insignis | Neohierax insignis |  |
