Buenos Aires
Prifddinas a dinas fwyaf yr Ariannin yw Buenos Aires (enw llawn yn Sbaeneg: Ciudad Autónoma de Buenos Aires). Gyda'r ardal o'i chwmpas, Gran Buenos Aires, hi yw'r ail ddinas o ran maint yn Ne America. Awyr dda (neu gwyntoedd teg) yw ystyr yr enw. Yn y cyfrifiad diwethaf, roedd poblogaeth Buenos Aires oddeutu 3,120,612 (2022)[1] ac roedd poblogaeth Gran Buenos Aires yn 13,641,973 (2010)[2]. Mae'r ddinas wedi'i lleoli ar lan orllewinol y Río de la Plata, ar arfordir de-ddwyreiniol De America. Gellir cyfieithu "Buenos Aires" fel "gwyntoedd teg" neu "alawon da", ond y cyntaf oedd yr ystyr a fwriadwyd gan y sylfaenwyr yn yr 16g, trwy ddefnyddio'r enw gwreiddiol "Real de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre ", a enwyd ar ôl Madonna Bonaria yn Sardinia, yr Eidal.
 | |
 | |
| Math | city of Argentina  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Our Lady of Bonaria |
Es Buenos Aires.ogg | |
| Poblogaeth | 3,120,612 |
| Sefydlwyd |
|
| Pennaeth llywodraeth | Jorge Macri |
| Cylchfa amser | UTC−03:00, America/Argentina/Buenos_Aires |
| Gefeilldref/i | Berlin, São Paulo, Athen, Beograd, Bilbo, Bogotá, Brasília, Cádiz, Damascus, Genova, Guadix, Tel Aviv, Cairo, Kyiv, Lima, Madrid, Miami, Montevideo, Moscfa, Napoli, Osaka, Uviéu, Beijing, Prag, Rio de Janeiro, Rotterdam, Santiago de Chile, Santo Domingo, Seoul, Sevilla, Toulouse, Vigo, Warsaw, Cagliari, Milan, Lucca, Bergamo, Agrigento, Palermo, Almería, Barcelona, Salamanca, Santa Cruz de La Palma, Santiago de Compostela, Beirut, Medellín, Porto Alegre, Dinas Mecsico, Tref y Penrhyn, Istanbul, Lisbon, Chimbote, Llundain, Newark, New Jersey, Ohio, Ottawa, Quito, Zagreb, Andalucía, Basilicata, Calabria, St Petersburg, Yerevan, Serra Riccò, Barranquilla, Ramallah, La Paz, Košice |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | yr Ariannin |
| Gwlad |  Yr Ariannin |
| Arwynebedd | 203.3 ±0.1 km² |
| Uwch y môr | 25 metr |
| Gerllaw | Río de la Plata |
| Yn ffinio gyda | Talaith Buenos Aires |
| Cyfesurynnau | 34.5997°S 58.3819°W |
| Cod post | C1000-14xx |
| AR-C | |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff deddfwriaethol | Buenos Aires City Legislature |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Head of Government of the Autonomous City of Buenos Aires |
| Pennaeth y Llywodraeth | Jorge Macri |
 | |
- Erthygl am ddinas Buenos Aires yw hon. Am y dalaith o'r un enw, gweler Talaith Buenos Aires.
Nid yw dinas Buenos Aires yn rhan o Dalaith Buenos Aires na phrifddinas y Dalaith; yn hytrach, mae'n ardal ymreolaethol. Ym 1880, ar ôl degawdau o ddadlau gwleidyddol, cafodd Buenos Aires ei ffederaloli a'i symud o Dalaith Buenos Aires. Ehangwyd terfynau'r dinasoedd i gynnwys trefi Belgrano a Flores; mae'r ddau bellach yn gymdogaethau'r ddinas. Rhoddodd gwelliant cyfansoddiadol 1994 ymreolaeth i'r ddinas, a dyna pam y cafodd ei henw ffurfiol "Dinas Ymreolaethol Buenos Aires" (Ciudad Autónoma de Buenos Aires.; Etholodd ei dinasyddion Bennaeth y Llywodraeth yn gyntaf ym 1996; cyn hynny, penodwyd y Maer yn uniongyrchol gan Arlywydd yr Ariannin.
Mae Buenos Aires Fwyaf (Gran Buenos Aires), sydd hefyd yn cynnwys sawl rhanbarth Talaith Buenos Aires, yn ffurfio'r bedwaredd ardal fetropolitan fwyaf poblog yn yr Americas.[3]
Roedd ansawdd bywyd Buenos Aires yn 91fed yn y byd yn 2018, ac yn yn un o'r goreuon yn America Ladin.[4][5] Yn 2012, hi oedd y ddinas yr ymwelwyd â hi fwyaf yn Ne America, a'r ddinas America Ladin mwyaf poblogaidd gan dwristiaid.[6]
Mae'n adnabyddus am ei bensaernïaeth eclectig Ewropeaidd[7] a'i fywyd diwylliannol, cyfoethog.[8] Cynhaliodd Buenos Aires y Gemau Pan Americanaidd 1af ym 1951 ac roedd yn safle dau leoliad yng Nghwpan y Byd FIFA 1978. Yn fwyaf diweddar, cynhaliodd Buenos Aires Gemau Olympaidd Ieuenctid yr Haf 2018 ac uwchgynhadledd G20 2018.[9]
Mae Buenos Aires yn ddinas amlddiwylliannol sy'n gartref i lawer o grwpiau ethnig a chrefyddol. Siaredir sawl iaith yn y ddinas yn ogystal â Sbaeneg, gan gyfrannu at ei diwylliant yn ogystal ag at y dafodiaith a siaredir yn y ddinas ac mewn rhai rhannau eraill o'r wlad. Mae hyn oherwydd i'r ddinas, a'r wlad yn y 19g, dderbyn miliynau o fewnfudwyr o bob cwr o'r byd, gan ei gwneud yn grochan amlddiwylliannol, lle mae sawl grŵp ethnig yn byw gyda'i gilydd. Felly, mae Buenos Aires yn cael ei ystyried yn un o ddinasoedd mwyaf amrywiol America.[10]
Brodorion
Yng nghyfrifiad 2010 [INDEC], datganodd 2.1% o'r boblogaeth neu 61,876 o bobl eu bod yn ddisgynyddion brodorol neu genhedlaeth gyntaf pobl frodorol Buenos Aires (heb gynnwys y 24 Partidos cyfagos sy'n ffurfio Buenos Aires Fwyaf). Ymhlith y 61,876 o bobl o darddiad brodorol, mae 15.9% yn bobl Quechua, 15.9% yn Guaraní, 15.5% yn Aymara ac 11% yn Mapuche. Yn y 24 Partidos cyfagos, datganodd 186,640 o bobl neu 1.9% o gyfanswm y boblogaeth eu bod yn Frodorion cynhenid. Ymhlith y 186,640 o bobl o darddiad brodorol, roedd 21.2% yn Guaraní, 19% yn Toba, 11.3% yn Mapuche, 10.5% yn Quechua a 7.6% yn Diaguita.[11]
Daearyddiaeth
.jpg)
Saif Buenos Aires ar lan y Río de la Plata, 34º 36' i'r de a 58º 26' i'r gorllewin. Mae'r hinsawdd yn gymhedrol oherwydd dylanwad y môr; y mis oeraf yw Gorffennaf gyda thymheredd rhwng 3º a 8º, ond mae rhew ac eira yn anarferol. Yn yr haf gellir cyrraedd tymheredd o tua 28º. Ceir 1,146 mm. o law y flwyddyn ar gyfartaledd.
Mae dinas Buenos Aires yn rhanbarth pampa, heblaw am rai parthau fel Gwarchodfa Ecolegol Buenos Aires, "dinas chwaraeon" Clwb Boca Iau (pêl-droed), Maes Awyr Jorge Newbery, cymdogaeth Puerto Madero a'r prif borthladd ei hun; adeiladwyd y rhain i gyd ar dir wedi'i adfer ar hyd arfordiroedd y Rio de la Plata, afon lleta'r byd.[12][13][14]
Arferai nifer o nentydd a morlynnoedd groesi'r rhanbarth, llenwyd rhai ohonynt a tiwbiwyd araill. Ymhlith y nentydd pwysicaf mae'r Maldonado, Vega, Medrano, Cildañez a White. Ym 1908, gan fod llifogydd yn niweidio isadeiledd y ddinas, cafodd llawer o nentydd eu sianelu a'u trwsio; ar ben hynny, gan ddechrau ym 1919, roedd y mwyafrif o nentydd wedi'u hamgáu. Yn fwyaf nodedig, cafodd y Maldonado ei diwbio ym 1954; ar hyn o bryd mae'n rhedeg o dan Rhodfa Juan B. Justo.
Hinsawdd
O dan 'Ddosbarthiad Hinsawdd Köppen', mae gan Buenos Aires hinsawdd is-drofannol llaith (Cfa) gyda phedwar tymor penodol.[15][16] O ganlyniad i ddylanwadau Cefnfor yr Iwerydd mae'r hinsawdd yn dymherus gyda thymheredd eithafol yn brin.[17][18] Oherwydd bod y ddinas wedi'i lleoli mewn ardal lle mae gwyntoedd Pampero a Sudestada yn mynd heibio, mae'r tywydd yn amrywiol oherwydd y masau aer cyferbyniol hyn.
Mae'r hafau'n boeth ac yn llaith.[18] Y mis cynhesaf yw mis Ionawr, gyda chyfartaledd dyddiol o 24.9 °C (76.8 °F).[19] Mae cyfnodau poeth yn gyffredin yn ystod yr hafau.[20] Fodd bynnag, mae'r mwyafrif o donnau gwres yn para am gyfnodau byr o lai nag wythnos, ac yn cael eu dilyn gan y gwynt Pampero oer, sych sy'n dod â tharanau dwys ac yna tymeredd oerach. Y tymheredd uchaf a gofnodwyd erioed oedd 43.3 °C (110 °F) a hynny ar 29 Ionawr 1957.[21]
Hanes
Sefydlwyd y ddinas yn 1536 gan Pedro de Mendoza, a'i hail-sefydlu yn 1580 gan Juan de Garay. Yn 1776 dewiswyd y ddinas yn brifddinas y Virreinato del Río de la Plata.
Adeiladau a chofadeiladau
- Banco de la Nación Argentina
- Diagonal Norte
- Galerías Pacífico
- Iglesia Santa Felicitas
- Teatro Colón[22]
Enwogion
- Manuel Belgrano (1770-1820), milwr a gwleidydd
- Carlos Pellegrini (1846-1906), gwleidydd
- Alberto Ginastera (1916-1983), cyfansoddwr
- Alejandro Rey (1930-1987), actor
Cyfeiriadau
Dolenni allanol
- (Sbaeneg) Llywodraeth Dinas Buenos Aires
- Buenos Aires Archifwyd 2016-10-11 yn y Peiriant Wayback.
Buenos Aires · Catamarca · Chaco · Chubut · Córdoba · Corrientes · Entre Ríos · Formosa · Jujuy · La Pampa · La Rioja · Mendoza · Misiones · Neuquén · Río Negro · Salta · San Juan · San Luis · Santa Cruz · Santa Fe · Santiago del Estero · Tierra del Fuego · Tucumán