Araucaria angustifolia

Roedd y genws Araucaria yn rhan o fflora daearol ers y Triasig a daeth o hyd i'w anterth yn Gondwana . Heddiw, mae wedi'i gyfyngu i Hemisffer y De ac mae iddo 19 rhywogaeth. ^[3]

Yn cwmpasu ardal wreiddiol o 233,000 kilomedr sgwâr, ^[4] mae bellach wedi colli oddeutu 97% o'i gynefin i dorri coed, amaethyddiaeth a choedwriaeth . ^[1]

Mae'n frodorol i dde Brasil (hefyd i'w ganfod mewn ardaloedd uchder uchel yn ne Minas Gerais, yng nghanol Rio de Janeiro ac yn nwyrain a de São Paulo, ond yn fwy nodweddiadol yn nhaleithiau Paraná, Santa Catarina a Rio Grande do Sul ). ). Yn ôl astudiaeth a wnaed gan yr ymchwilydd o Frasil Reinhard Maack, roedd y maes gwreiddiol yn cynrychioli 36.67% o dalaith Paraná (73,088 km sgwâr), 60.13% o dalaith Santa Catarina (57,332km sgwâr), 21.6% o dalaith São Paulo ( 53,613km sgwâr) a 17.38% o dalaith Rio Grande do Sul ( 48,968km sgwâr). ^[4] Fe'i darganfyddir hefyd yng ngogledd-ddwyrain yr Ariannin ( Misiones a Corrientes ), yn lleol ym Mharagwâi ( Alto Paraná ), yn tyfu mewn mynyddoedd isel ar uchder o 500-1,800medr) ac mewn parthau gogleddol o Wrwgwái lle y tybiwyd ei fod wedi darfod hyd nes darganfyddiadau diweddar. ^[5]

Roedd dosbarthiad cynhanesyddol A. angustifolia mewn cyfnodau daearegol cynharach yn wahanol iawn i'r presennol, canfuwyd ffosilau yng ngogledd-ddwyrain Brasil . ^[6] Mae'r dosbarthiad presennol yn ddiweddar, gyda'r rhywogaeth yn symud i'r ardal hon yn ystod y cyfnod Pleistosenaidd diweddarach a'r Holosen cynnar . Mae'n bosibl bod y newid corolegol hwn o ganlyniad i newid yn yr hinsawdd a'r ymfudiad fflora mynyddig trwy gyrsiau afonydd. ^[7]

Mae'n goeden fythwyrdd sy'n tyfu i 40medr tal ac 1medr diamedr ar uchder y fron . Fodd bynnag, mae'r unigolyn mwyaf, ger Nova Petrópolis, talaith Rio Grande do Sul, Brasil yn 45medr o uchder gyda DBH (diamedr ar uchder y fron) o 12.5 feet (3.8 m) cwmpas. ^[8] Mae'r goeden yn tyfu'n gyflym; cymaint â 113 centimetre (3 ft 8 in) y flwyddyn ( 16 metre (52 ft) mewn 14 mlynedd) yn Puerto Piray, Talaith Misiones, yr Ariannin. ^[9] : 13_8 Mae'r dail yn drwchus, yn wydn ac yn debyg i gennau trionglog,3-6cm hir, 5-10mm o led yn y gwaelod, a chydag ymylon miniog ar y blaen. Maent yn parhau am 10 i 15 mlynedd, felly maent yn gorchuddio'r rhan fwyaf o'r goeden ac eithrio'r boncyff a'r canghennau hŷn. Mae'r rhisgl yn anghyffredin o drwch; hyd at 15cm o ddyfnder. ^[10] Mae'n perthyn yn agos i Araucaria araucana o ymhellach i'r de-orllewin yn Ne America, sy'n amrywio'n fwyaf amlwg yn y dail culach sydd iddo. </link>^{[ dyfyniad sydd ei angen ]}

Mae fel arfer yn ysgarol, gyda'r conau gwrywaidd a benywaidd ar goed ar wahân. Mae'r conau gwrywaidd (paill) yn hirgul, 6cm o hir ar y dechrau, gan ehangu i 10-18cm hir gan15-25cm o led adeg rhyddhau paill. Fel pob conwydd mae'n cael ei beillio gan y gwynt. Mae'r conau benywaidd (had), sy'n aeddfedu yn yr hydref tua 18 mis ar ôl peillio, yn gronellog, mawr, 18-25cm mewn diamedr, ac yn dal tua 100-150 o hadau. Mae'r conau yn chwalu ar aeddfedrwydd i ryddhau'r hadau hir tua 5cm tebyg i gnau, sydd wedyn yn cael eu gwasgaru gan anifeiliaid, yn arbennig y sgrech asur, Cyanocorax caerulus . </link>^{[ dyfyniad sydd ei angen ]}

Mae'r rhisgl mewnol a'r resin o foncyff y goeden yn goch, a all fod yn gymeriad diffiniol da oherwydd ei fod yn wahanol i A. araucana, sydd â rhisgl brown mewnol a resin gwyn. ^[11]

Mae'n well ganddo bridd wedi'i ddraenio'n dda, ychydig yn asidig ond bydd yn goddef bron unrhyw fath o bridd ar yr amod bod y draeniad yn dda. Mae angen hinsawdd isdrofannol/tymherus gyda glawiad helaeth, gan oddef rhew achlysurol i lawr i tua -5c hyd at -20c .

Mae'r hadau yn bwysig iawn i'r anifeiliaid brodorol. Mae nifer o famaliaid ac adar yn bwyta'r pinhão</link> , ac mae ganddo rôl ecolegol bwysig yng nghoedwigoedd llaith Araucaria (is-fath o Goedwig Iwerydd Brasil). </link>^{[ dyfyniad sydd ei angen ]}

Mewn astudiaeth hirdymor sy’n arsylwi ymddygiad bwydo’r wiwer <i id="mwlw">Guerlinguetus brasiliensis</i> ssp. <i id="mwmA">ingrami</i> mewn coedwig A. angustifolia eilaidd yn y Parque Recreativo Primavera yng nghyffiniau dinas Curitiba, Paraná, o'r deg rhywogaeth o blanhigyn yr oedd y wiwer yn bwyta'r hadau neu'r cnau ohonynt, hadau A. angustifolia oedd yr eitem fwyd bwysicaf yn yn ystod tymor yr hydref, gyda chanran sylweddol o'u diet yn y gaeaf yn cynnwys yr hadau hefyd.

Mae’r wiwerod yn cuddio hadau, ond nid yw’n glir sut mae hyn yn effeithio ar recriwtio. ^[12]

Mae'n goeden ardd boblogaidd mewn ardaloedd isdrofannol, wedi'i phlannu oherwydd ei heffaith anarferol o ganghennau trwchus, 'ymlusgiadol' gydag ymddangosiad cymesur iawn. </link>^{[ dyfyniad sydd ei angen ]}

Mae'r hadau, yn debyg i gnau pinwydd mawr, yn fwytadwy, ac yn cael eu cynaeafu'n helaeth yn ne Brasil (yn nhaleithiau Paraná, Santa Catarina a Rio Grande do Sul), galwedigaeth sy'n arbennig o bwysig i boblogaeth fach y rhanbarth o frodorion (y Kaingáng a Southern Jê). ). Mae'r hadau, a elwir yn pinhão</link> [ piˈɲɐ̃w ]</link> yn boblogaidd fel byrbryd gaeaf. Mae dinas Lages, yn Santa Catarina, yn cynnal ffair pinhão boblogaidd</link>, ac yn hon y mae gwin cynnes a hadau Araucaria wedi'u berwi yn cael eu yfed a bwyta. Mae Brasil yn cynaeafu 3,4000 tunnell o hadau'n flynyddol.

Fe'i defnyddir hefyd fel pren meddal mewn grisiau ac asiedydd . ^[13] Defnyddir y rhywogaeth yn helaeth mewn meddygaeth werin . ^[14]

Tyfir A. angustifolia fel planhigyn addurniadol ym mharciau trefi a dinasoedd Chile, o Santiago i Valdivia . Mae'n tyfu'n well mewn uchdeldiroedd îs na'r Araucaria araucana lleol, a dyna pam y caiff ei ddefnyddio yn ei le yn Nyffryn Canolog a rhanbarthau arfordirol Chile.^[15] Mewn rhai mannau fel tref Melipeuco gellir gweld A. angustifolia yn tyfu ochr yn ochr ag A. araucana.^[15]

Credir bod yr hybrid Araucaria angustifolia × araucana wedi codi gyntaf "mewn amgylchedd coedwigaeth planhigfa yn yr Ariannin rywbryd ar ddiwedd y 19eg ganrif neu ddechrau'r 20fed ganrif". ^[15] Felly nid yw'n hybrid naturiol gan fod mwy na 1000 km rhwng clystyrau naturiol y ddwy rywogaeth.^[15]

Mae astudiaethau'n dangos cyfraniad hanfodol coed Araucaria wrth hyrwyddo ehangu coedwigoedd. Mae coed Araucaria angustifolia yn chwarae rhan ganolog wrth lunio'r dirwedd a meithrin amrywiaeth ecolegol yn ucheldiroedd de Brasil. Mae'r conwydd hyn yn gweithredu fel rhywogaeth hwyluso, a elwir hefyd yn goed nyrsio, gan gynyddu'n sylweddol gyfoeth rhywogaethau a digonedd o goed eraill o dan eu coronau. ^{[16] [17]} Mae coronau'r coed eiconig hyn yn meithrin micro-amgylchedd unigryw sy'n dylanwadu'n gadarnhaol ar strwythur ac amrywiaeth cymunedau planhigion ^[18]

Yn ôl un cyfrifiad yn unig, amcangyfrifwyd bod yr awracaria Paraná wedi colli 97% o'i gynefin i dorri coed, amaethyddiaeth a choedwriaeth yn y ganrif ddiwethaf. ^[1] Mae pobl hefyd yn bwyta'r hadau, a allai leihau chynhaliaeth. ^[1] Fe'i rhestrwyd felly gan yr IUCN fel yn 'agored i niwed' yn 1998 ac 'mewn perygl difrifol' yn 2008. ^[1]

• Araucaria angustifolia yn Y Rhestr Planhigion