Lalawigan (Pilipinas)
Ang lalawigan usa ka yunit sa lokal nga pangagamhanan sa Pilipinas. May 79 ka lalawigan sa nasod. Ang matag lalawigan gitibuok sa mga dakbayan ug mga lungsod. Ang Nasodnong Ulohan nga Bungto, nga naglakip sa kaulohan nga dakbayan (Dakbayan sa Manila), wala giorganisa ngadto sa mga lalawigan.
Ang mga lalawigan gipundok ngadto sa 17 ka mga bungto base sa heyograpikal, kultural, ug etnolohikal nga mga karakteristik. Ang napulog upat ning maong mga rehiyon gihatag numero sumala sa ilang pagkasunod-sunod gikan sa amihanang bahin sa nasod ngadto sa habagatan. Ang tulo nga walay kaiphan mao ang Nasodnong Ulohan nga Bungto, Administratibong Bungto sa Kordilyera, ug ang Awtonomong Bungto sa Muslim Mindanao.
Alang sa katuyoan sa representasyon sa Kongreso, ang lalawigan nabahin ngadto sa mga distrito kongresiyonal. Ang matag dakbayan ug lungsod nahisakop sa usa ning maong mga distrito. Ang usa ka kongresman morepresentar sa iyang distrito didto sa Ubos nga Balay-Balaoranan.
Kagamhanan sa lalawigan
Ang kagamhanan sa lalawigan may mga sangang ehekutibo ug lehislatibo. Ang mga korte sa usa ka lalawigan adto manubag sa Kahitas-ang Hukomanan ug dili sa lalawigan mismo.
Ehekutibo
Ang kagamhanan sa lalawigan gipamunoan sa gobernador. Ubos sa gobernador anaa ang lain-laing alintaga sa lalawigan.
Ang gobernador pilion alang sa termino nga mokabat og tulo ka tuig. Ang usa ka tawo mahimong mapili nga gobernador sulod lamang sa tulo ka sunod-sunod nga higayon.
Ang ehekutibong sanga sa kagamhanan sa lalawigan may koordinasyon sa Pamuno Nasod sa Republika pinaagi sa nasodnong Alintaga sa Interyor ug Lokal nga Pangagamhanan.
Lehislatibo
Ang matag distrito kongresiyonal sa lalawigan may duha ka tinugyanan sa hunta probinsiyal. Ang hunta probinsiyal may ex-officio usab nga mga miyembro: ang pamuno sa Asosasyon sa mga Kapitan sa Baranggay, ang pamuno sa lalawigan sa Liga sa mga Konsehal sa Pilipinas, ug ang pamuno sa Pederasyon sa mga Konseho sa Kabatan-onan.
Ang mga tinugyanan gikan sa matag distrito botaran sa mga pumipili sa lalawigan, samtang ang mga miyembrong ex-officio pinaagi sa ilang kaugaling mga organisasyon.
Mga ngalan sa lalawigan
Daghan sa mga lalawigan ginganlan base sa mga heyograpikong karakteristik sama sa mga sapa ug mga pulo, samtang may pipila usab nga gingalan alang sa mga tawo o indibiduwal.
- Etnikong mga grupo: Apayao, Ifugao, Kalinga, Maguindanao, Negros, Zambales
- Pamuno Nasod sa Pilipinas: Quirino, Quezon
- Mga bayani sa Pilipinas: Rizal, Sultan Kudarat
- Mga iladong tawo: Aurora, Isabela
- Mga sapa: Agusan, Aklan, Iloilo, Pampanga, Tarlac
- Mga lanaw: Laguna, Lanao
- Uban pang porma sa tubig: Albay, Ilocos
- Mga pulo: Basilan, Batanes, Biliran, Bohol, Catanduanes, Cebu, Guimaras Leyte, Masbate, Negros, Romblon, Samar, Siquijor
- Mga peninsula: Bataan, Cavite, Zamboanga
- Uban pang porma sa yuta: Mountain Province
- Prominenteng mga dakbayan ug mga lungsod sa lalawigan: Batangas, Cavite, Cotabato, Zamboanga
- Mga rehiyon sa Espanya: Nueva Ecija, Nueva Vizcaya
- Mga ngalan sa tanom ug mananap: Antique (gikan sa mga pulang hulmigas nga ang lokal nga ngalan lantik-lantik), Batangas, Bulacan, Pangasinan
May mga lalawigan usab nga may Kinatsila o Iningles nga direksiyon sa ilang ngalan: Negros Occidental ug Negros Oriental, Northern Leyte ug Southern Leyte.
Talaan sa mga lalawigan sa Pilipinas
Pahibalo 1: Niadtong Pebrero 20, 1995, milusot ang usa ka balaodon nga nagbuak sa Isabela ngadto sa Isabela del Norte ug Isabela del Sur, apan ang maong pagbahin wala gayod mahitabo.Pahibalo 2: Niadtong Enero 3, 1986, natibuok ang Negros del Norte gikan sa Negros Occidental. Ang pagkahimo niini gideklarang dili pinasubay sa konstitusyon niadtong Hulyo 11, 1986, ug kini giwagtang pagka Agosto 18, 1986.
Tan-awa usab
- Talaan sa mga lalawigan sa Pilipinas
- Talaan sa mga lalawigan sa Pilipinas diin gitabi ang Binisayang Sinugboanon
- Selyo sa mga lalawigan sa Pilipinas
- ISO 3166-2:PH
Mga reperensiya
- (Ininglis) Philippine Standard Geographic Code Interactive Archived 2012-04-13 at the Wayback Machine, Nasodnong Hunta sa Koordinasyon sa Estadistika
- (Ininglis) Total Population, Number of Households, Average Household Size, Population Growth Rate and Population Density by Region, Province and Highly Urbanized City: as of May 1, 2000 Archived 2010-01-30 at the Wayback Machine, Census 2000 Final Counts, Nasodnong Opisina sa Estadistika, Republika sa Pilipinas
- (Ininglis) The Local Government Code of the Philippines Archived 2008-05-08 at the Wayback Machine, Departamento sa Interyor ug Lokal nga Pangagamhanan, Republika sa Pilipinas
- (Ininglis) Government system based on US and Spanish models under review, Andrew Stevens, Local government in The Philippines (Lokal nga Pangagamhanan sa Pilipinas), City Mayors
Mga sumpay sa gawas
- (Ininglis) League of Provinces of the Philippines Archived 2007-10-17 at the Wayback Machine
- (Ininglis) Flags of the World - Philippines Provincial Flags