Субальпийн аса
Суба́льпийн а́са — биом: географин а, ломан а аса, лаьтта дечиган ораматийн дозанал лахахь, ломан-хуьнан асанал лакхахь.
Субальпийн асанера температура аьхка, довхачу мелхан дийнахь, хьалайолу максимум +24 °C кхаччалц, ткъа кхечу деношкахь ца кхочу +16 °C а. ГӀоролаш хила тарло шеран муьлххачу заманахь. Ӏаьнан температураш, лахарчу локхаллашкахьчул, шортта лакхара хила тарло, амма лакхара йу —23 °C, оцу хенахь лаьтта стомма лайн чкъор дуьллу, иза лаьтта 6—8 баттахь, ткъа цхьаццанхьа алсама гулделчехь аьхкий бен ца деша. Конвекцин йочанаш, дукха хьолахь лайн чимаш йа къора.
Асан локхалла тайп-тайпана йу шоралле хьаьжжина. Масала, Кавказехь а, Альпашкахь а субальпийн аса ю 1700—2300 м хӀордан тӀегӀанал лакхахь, Гималайшна къилба басешкахь 3200—4000 м лакхахь, ткъа лакхара шораллашкахь цуьнан тӀегӀа цӀеххьана охьайолу (масала, Курилийн гӀайренаш тӀехь иза охьайолу хӀордан тӀегӀане).
Флора а, фауна а
Субальпийн ораматаш кхуллу йукъараллаш, дуьненан тайп-тайпанчу кӀошташкахь, 4 тобане тоьхна хила тарло:
- лекха бецийн субальпийн байнаш[1];
- лоха кхуьу коьллийн йукъараллаш, царна йукъахь кӀела яьржа кепаш а;
- лоха кхуьу бецех лаьтта беса байнаш;
- паркан тайпана серлаевлла хьаннаш — субальпийн нилха хьаннаш а, гома хьаннаш а.
Къилбаседа Америкин лаьмнаш
Тархийн лаьмнашкахь флоран амалехь ю алсама субальпийн пихта (Abies lasiocarpa) а, ЭнгельмангӀеран бага (Picea engelmannii). Лаха басешкахь кхуьу дитташ дац, масала, можа зез (Pinus ponderosa) а, хьарчийна шуьйра баган зез (Pinus contorta). Цхьаццанхьа ган тарло кӀан чкъор долу зез (Pinus albicaulis) а, остан зез (Pinus Longaeva), дугласи (Pseudotsuga menziesii), цхьанбесара пихта (Abies concolor), тайп-тайпана кепара жӀолам (Juniperus).
Ӏа хала хиларна а, дааран хьост цатоарна а меттигера фауна чӀогӀа кӀезиг ду. Наггахь оцу локхаллашка хьалайовлу черчий а, пума а. Кхузах деха декха дийнатех билгалдаккха мегар ду цӀокъ, Америкин кӀайн пхьагал (Lepus americanus), америкин са́лор (Martes americana), тайп-тайпана тарсалш; олхазарех — ломан гайка (Poecile gambeli) а, кӀуж болу айсина сойка (Cyanocitta stelleri), ткъа иштта бухӀанаш, поползнеш, вьюрокаш.
Хьажа иштта
- Альпийн аса
- Ломан-хьаннийн аса
Билгалдахарш
Литература
- Субальпийский пояс / Ю. К. Ефремов // Струнино — Тихорецк. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 25).
- Benedict, Audrey D. (1991). A Sierra Club Naturalist’s Guide: The Southern Rockies (1st ed.). San Francisco: Sierra Club Books. ISBN 0-87156-647-8.