Pavlovac (Novi u Prači)

Tvrđava Pavlovac (Novi u Prači) je izgrađena iznad lijeve obale rijeke Prače, na stijeni, na strmoj uzvisini koja pravi kanjon iznad rijeke dubok 135 m. Tvrđava je na nadmorskoj visini od 1074 m. Plato na kome je smještena tvrđava je situiran ispod Gradskog vrha koji se izdiže sjeverozapadno od tvrđave (kota 926) i koja tvrđavu nadvisuje za oko 50 m. Uloga tvrđave Pavlovac bila je zaštita trga Prače koji je bio smješten uzvodno na udaljenosti od dva km.^[1] Prača je podgrađe tvrđave Pavlovac. Tvrđava Pavlovac ima nepravilne oblike prilagođene terenu i vremenu gradnje tj. pojavi opsadne artiljerije. Prostire se u najširem obimu 100x50 m. Prilaz tvrđavi je sa sjeverozapadne strane. Sjeverna i sjeveroistočna strana zaštićene su sa četiri petougaone kule. Tvrđava nema tipičan donžon, a ima bastion umjesto uobičajenih kula. Na istočnoj strani je kvadratna kula sa bedemima visokim na nekim mjestima i do 7 m, a ispred njega je dubok tvrđavski rov. U južnom dijelu tvrđave je građevina 10x9 m sa zidovima debljine 1,1 m.^[2]

Pavlovac je izgradila vlastela iz roda Pavlovići. Vjeruje se da je na mjestu Pavlovca kao nove tvrđave i ranije postojalo utvrđenje, a da je ono u 15. vijeku ponovo izgrađeno. Također se pretpostavlja da je u izgradnji nove tvrđave učešća imao i knez Pavle Radinović, ali da je konačan oblik dobio u vrijeme njegovih sinova. Prvi put je zabilježen 11. maja 1423. godine (Sotto Noui in Praza). Dubrovčani se javljaju svojim poslanicima kod vojvode Radoslava Pavlovića Nikoli Gučetiću i Blažu Đorđiću da su 15. maja primili njihovo pismo koje su oni poslali iz Podnovog u Prači - Sotto Noui in Praza - 11. maja 1423. godine. ^[3] U nekoliko navrata 1447-1449. godine u knjigama zaduženja spominje se Vukašin Milavčić iz Prače podgrađa Novog (odnosno Pavlovca).^[4]

Osmanlije su zauzele Pavlovac 1463. godine. Tvrđava je 1489. godine sjedište nahije Prača. Već 1550. godine tvrđava se spominje kao napuštena.^[5] Još uvijek su ostaci Pavlovca zarasli u bukovu šumu i zaklonjeni od pogleda prolaznika. Stećci i nišani u okolini tvrđave su devastirani.^[6] Sistematska arheološka istraživanja tek predstoje.

Jedna modernija legenda, očuvana do današnjih dana među stanovništvom, a rezultat djelovanja modernog učiteljskog i nastavničkog kadra iz oblasti historije u novovjekovnoj Bosni i Hercegovini, kazuje da je u gradu rezidirala Prokleta Jerina, žena despota Đurđa Brankovića.^[7]