Partizani

Francuska riječ partisan i italijanska partigiano nastale su iz latinskog. Početni koncept partizanskog ratovanja uključivao je i prikupljanje lokalnog stanovništva iz ratne zone (ili u nekim slučajevima i iz regularnih snaga) koje bi djelovalo iza neprijateljskih linija remetići komunikaciju, postavljajući zasjede, prekidajući dotok zaliha i primoravajući nerijateljske snage da se raziđu u cilju zaštite operativne baze.

Jedan od prvih priručnika partizanske taktike u 18. vijeku bio je "The Partisan, or the Art of Making War in Detachment...", a objavio ga je 1760.^[2] u Londonu Mihály Lajos, mađarski oficir koji je služio u pruskoj vojsci kao kapetan inženjerije tokom Sedmogodišnjeg rata. Johan fon Evald je detaljno opisao tehniku partizanskog ratovanja u svom djelu "Abhandlung über den kleinen Krieg" (1789).^[3]

Koncept partizanskog ratovanja će kasnije predstavljati osnovu za "Partizanske rendžere" u Američkom građanskom ratu. U tom ratu, partizanske vođe vojske Konfederacije, kao što je John S. Mosby, djelovale su duž linije fronta po von Ewaldu (i kasnije Jomini i Clausewitz). U suštini, u 19. vijeku američki partizani bili su bliži komandosima ili rendžerima tokom Drugog svjetskog rata nego partizanskim snagama koje su djelovale u okupiranoj Evropi.

Partizani sredinom 19. vijeka su bili suštinski različiti od konjice ili od neorganizovanih ili poluorganizovanih gerilskih snaga. Ruski partizani su odigrali presudni dio u padu Napoleona. Njihov žestok otpor i uporno prodiranje prisililo je francuskog cara da napusti Rusiju 1812. Ruska Imperija je također koristila partizane tokom Prvog svjetskog rata.

Ukrajinska ustanička armija (ukr. Українська повстанська армія, UPA) bila je oružano krilo Organizacije ukrajinskih nacionalista, Bandera i kasnije partizanska armija koja je vodila seriju gerilskih akcija protiv nacističke Njemačke, Sovjetskog Saveza, Čehoslovačke i podzemne i komunističke Poljske. Nastala je u Volinju u proljeće ili ljeto 1943. Službeni datum osnivanja je 14. oktobar 1943,^[4] na dan Pokrova Presvete Bogorodice.

Cilj OUN-a je bio ponovno uspostavljanje jedinstvene, nezavisne i nacionalne države na ukrajinskom etničkom prostoru. Nasilje je prihvaćeno kao političko sredstvo kako stranih tako i domaćih neprijatelja za ostvarenje cilja, koje bi trebalo da se ostvari kroz nacionalne revolucije koje su vođene diktaturom kako bi protjerali okupatore i formirali vladu koja bi prestavljala sve regione i društvene grupe.^[5] Organizacija je osnovana kao pokret otpora, a razvila se u gerijsku armiju.^[6]

Tokom svog postojanja, UPA se borila protiv Poljaka i Sovjeta kao primarnog neprijatelja, mada se organizacija borila i protiv Nijemaca od februara 1943. Suočena sa Sovjetskom pretnjom, u kasno proljeće 1943. UPA i OUN-B započinju saradnju sa Nijemcima protiv Poljaka i Sovjeta u nadi da će stvoriti nezavisnu ukrajinsku državu.^[7] Armija je također učestvovala u etničkom čišćenju Poljaka u Volinju i Istočnoj Galiciju^{[8][9][10][11][12]} i naknadno u odbrani ukrajinskog stanovništva od deportacije; sprečavajući deportaciju Ukrajinaca iz jugoistočne Poljske.^[13]

Sovjetski partizani (rus. Советские партизаны) tokom Drugog svjetskog rata efikasno su ometali njemačke snage i tako im otežavali operacije u oblastima djelovanja. Kao rezultat, Sovjetska vlast je ponovo uspostavljena duboko u njemačkoj teritoriji. U nekim oblastima partizani su podigli kolhoze da bi proizveli hranu i stoku. Međutim ovo nije bio uobičajen slučaj, jer su partizani u pojedinim mjestima uzimali hranu od lokalnog stanovništva, ponekad nevoljno.

Sovjetski partizani su u Finskoj bili poznati po napadima na sela i neselektivno ubijali stanovništvo.^[14] U Zapadnoj Kareliji, većina partizana je napadala finske vojne zalihe i komunikacijske mete, ali unutar finske teritorije, skoro dvije trećine napada je bilo na civile,^[15] ubijajući 200 i ranjavajući 50 civila, većinom žena, djece i staraca.^[16][17][18]

Partizani ili Narodnooslobodilački pokret bio je evropski najefektniji antinacistički pokret otpora.^[19][20] Predvodila ga je Komunistička partija Jugoslavije^[21] tokom Drugog svjetskog rata. Komandant je bio Josip Broz Tito. Komunistički jugoslavenski partizani su bili vodeća sila u oslobođenju Jugoslavije tokom Narodnooslobodilačkog rata.

Kasne 1944, ukupan broj boraca iznosio je 650.000 muškaraca i žena organizovanih u 4 armije i 52 divizije, koji su se bavili konvencionalnim ratovanjem.^[22] Krajem 1945. godine broj partizana je bio oko 800.000.

Pred kraj rata u martu 1945. godine, svi pokreti otpora u Jugoslaviji su bili organizovani i preimenovani u Jugoslavenska armija. Zadržaće ovo ime sve do 1951, kada će se zvati Jugoslavenska narodna armija.

• Peta kolona
• Pokret otpora
• Neregularne milicije
• Nekonvencionalni rat

• Jeffreys-Jones, Rhodri (2013). In Spies We Trust: The Story of Western Intelligence. Oxford University Press. str. 87–. ISBN 978-0-19-958097-2.CS1 održavanje: ref=harv (link)