Bezhin
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.
Ar biologour, ha dreist-holl ar biologour mor, a ra bezhin eus kement seurt goumon a zo pe algae o kreskiñ er mor o vezañ lieskelligek ha makrotallek pe gant treujoù bras, o tiforc'hañ bepred diouzh ar re vikroskopek dre o ment[1]. Ur c'halz a fikologourien pe vbezhinourien a vez gwelloc'h gante implijout ar ger "Mikroalgae" evit ar re vikroskopek ha "makroalgae" e-lec'h ar gerioù "goumon" pe "vezhin".
Renket e vez ar bezhin hervez o liv pe kompozadur an danvez a ro liv dezhe, da lavarout eo, bezhin gell pe Faeofita, bezhin ruz pe Rodofita ha bezhin glas pe Klorofita. Un toullad spesadoù kianobakteria evelkent a c'hell bezañ lakaet e-touez ar bezhin. Arabat faziañ gant ar bezhin o lakaat anezhe asambles gant geotennoù a gaver war vord ar mor evel ar morgeotennoù hag a zo anezhe plant gwazhiennek, pe c'hoazh louzoù, ha kazi louzoù fall, a vez bleuñv enne. N'eus forzh bez' ez int lod eus henekosistemoù morel. (Ar gwellañ termenadur a c'heller reiñ d'ar ger louzoù a zo "ur blantenn n'emañ ket en he flas reizh".)
Istor
Bet eo bet un amzer ma ne oa ket deuet mat studiañ ar bezhin, kement ken o devoa an dud heug zoken gant skiantourien an 19vet kantved.(gwelout Landsborough, D. 1857. A Popular History of British Seaweeds)
Framm ha natur
Neuz ar bezhin a c'hell tennañ a-wechoù da hini ar plant douar nann-gwezek.
- Tallenn pe Thallus: korf ar vezhinenn. Ar galkudenn hag an dalienn asambles. Ur benveg bouedañ eo an dallenn, ha koulskoude eo heñvel-mik o zaliennoù ouzh gwir zelioù daoust ma n'int ket e gwirionez (Delesseria sanguinea).
- Talienn pe lamina: un organeg blat damheñvel ouzh un delienn
- skoulmad spor pe sporus
- war Fukus -- Klogor pe iskonelloù : organegoù e stumm c'hwezhigelloù-aer war an dalienn.
- war dtali pe jelmestr -- Klogor pe iskonelloù : organegoù e stumm c'hwezhigelloù-aer e-kreiz etre an dalienn hag ar galkudenn.
- kalkudenn: organeg e stumm un dreuzienn pe un troad. A c'hell bezañ pe get.
- choch pe gwrizioù: a zo un organeg e penn-traoñ ar galkudenn hag a zo aze da stagañ ar vezhinenn ouzh ur garreg bennak pe zroad ur vezhinenn all.
- Talienn pe lamina: un organeg blat damheñvel ouzh un delienn
Ar gouennañ, dibar ha gant doareoù disheñvel eus an eil gouenn bezhin d'eben, a c'hell bezañ pe sekset pe ansekset.
Ekologiezh
Meur a c'hraer a zo ret kaout a-benn lakaat bezhin da greskiñ. Setu un toullad :
- An isgwiskad pe gwiskad-dindan (douar laosk, traezh, karreg...)
- Fiñverezh an dour
- Ar sec'hor hag ar sec'herezh
- An temperadur
- Ar paoter-holen
- pH an dour
Implijoù
Ar bezhin a vez implijet evit teilañ an douar.
Adalek fin an XIXvet kantved betek ar bloavezhioù 50 e veze graet iod gant bezhin. Gant an iod da skouer, e veze graet louzeier da lakaat war ar goulioù. Ar bezhin a veze lakaet da sec'hañ war an tevenn. Goude-se pa oa sec'h mat ar bezhin, e veze lakaet da zeviñ e-barzh en ur forn kleuziet e-barzh an tevenn. Mein greun az ae da ober ar forn. Ur wech devet ar bezhin e veze tennet diouzh ar forn an torzioù soud ha kaset d'an usin. Chom a ra dilec'hioù fornioù bezhin war vord ar mor.
Implijet e vez bezhin e-leizh evel boued gant pobloù bord ar mor dre ar Bed, dreist-holl e broioù evel Japan ha Korea, met ivez e China, Vietnam, Indonezia, Filipinez, Perou, Taiwan, Proviñsoù Atlantel Kanada, Skandinavia, Iwerzhon, Kembre, Breizh, Bro-Skos, ha kalz a lec'hioù all evel-just. E Groe e vezent implijet d'ober tan; graet e veze bihin-tan anezhe[2].Ar pioka (Chondus crispus, dreist-holl) a veze implijet evit ober yod. Ne ket sur e veze debret ar bezhin gant an dud. E Bro-Iwerzhon hag e Bro-Skoz e veze debret an tellesk (Palmaria palmata).
Daveoù
Lewis, J.R. 1964. The Ecology of Rocky Shores. The English Universities Press Ltd.
Cabioc'h J., Floc'h J-Y..., Guide des algues de mers d'Europe, 2006, Les guides du naturaliste, Delachaux et Niestlé.
Liammoù diavaez
- The Seaweed Site, titouroù klok war ar bezhin ha biologiezh ar bezhin.
- AlgaeBase, un diaz titouroù klok-tre war anvioù ar bezhin, gant skeudennoù en dour dous, er mor ha zoken ar re a gresk war an douar, hag al louzoù mor. 10 000 gwech bemdez e teu tud da glask traoù war al lec'hienn-mañ.
- Les algues alimentaires de Bretagne
- Bretagne Environnement, komzet e vez eus dastum bezhin e Breizh.
- Marine Life Amañ ez eus ur bern titouroù skiantel war ar seurtoù bezhin.
- Botania Evit klask anavezout seurtoù bezhin.
- NCBI PubMed Search , war implij ar bezhin evit ar yec'hedoniezh.
- Seaweed Research Links, Kalz a liammoù gant lec'hiennoù war an enklaskerezh.