Уладзімір Дзмітрыевіч Бонч-Бруевіч

Нарадзіўся ў дваранскай сям’і каморніка, выхадца з Магілёўскай губерні.

У 1884—1889 гадах студэнт Маскоўскага землямерная інстытута; за арганізацыю выступу студэнтаў выключаны і сасланы пад наглядам паліцыі ў Курск. Там скончыў землямернае вучылішча^[2].

Вярнуўся ў 1892 годзе ў Маскву, увайшоў у «Маскоўскі рабочы саюз». Наладзіў друк на гектографе і распаўсюджванне нелегальнай літаратуры.

З 1895 года ўдзельнічаў у рабоце сацыял-дэмакратычнага гуртка, які пазней увайшоў у «Маскоўскі рабочы саюз». У 1896 годзе эміграваў у Швейцарыю, арганізоўваў перасылку ў Расію рэвалюцыйнай літаратуры і паліграфічнага абсталявання. Пасля знаёмства з У. І. Ульянавым (Ленінам) стаў актыўным супрацоўнікам «Іскры»^[2].

Займаўся вывучэннем жыцця і вераванняў разнастайных сектантаў, у тым ліку на прадмет магчымасці рассылаць сектантам «Іскру»^[3][4]. У 1909 годзе апублікаваў сабраныя ім у Канадзе псалмы духабораў («Жывёльная кніга духаборцаў»)^[5][6].

У 1903—1905 гадах быў загадчыкам экспедыцыяй ЦК РСДРП (Жэнева), адзін са стваральнікаў архіва ЦК^[2]. У 1905 вярнуўся ў Расію, працаваў у газеце «Новае жыццё». У 1905 годзе ўдзельнічаў у падрыхтоўцы ўзброенага паўстання ў Санкт-Пецярбургу, арганізоўваў падпольныя склады са зброяй.

У 1906—1907 гадах сакратар і член рэдкалегіі часопіса «Наша думка». У 1908—1918 годзе кіраваў бальшавіцкім выдавецтвам «Жыццё і веданне». З 1912 года член рэдкалегіі газеты «Праўда». Неаднаразова арыштоўваўся, але сур’ёзным пераследам не падвяргаўся. У 1917 годзе член выканкама Петраградскага савета, часовы рэдактар газеты «Рабочы і салдат» (адна з назваў «Вячэрні Пецярбург»).

У 1917 годзе ўзначальваў камендатуру раёна Смольны — Таўрычны палац. Быў кіраўніком спраў Савета Народных Камісараў да кастрычніка 1920.

Адначасова ў снежні 1917 — сакавіку 1918 года быў старшынёй Камітэта па барацьбе з пагромамі, а ў лютым—сакавіку 1918 — членам Камітэта рэвалюцыйнай абароны Петраграда. З сакавіка 1918 — намеснік старшыні Савета ўрачэбных калегій. У 1919 годзе — старшыня Камітэта па будаўніцтве санітарна-прапускных пунктаў на маскоўскіх вакзалах і Асаблівага камітэта па аднаўленні водаправода і каналізацыі Масквы. У 1918—1919 гадах — кіраўнік выдавецтва ЦК РКП (б) «Камуніст».

Браў актыўны ўдзел у нацыяналізацыі банкаў, у падрыхтоўцы пераезду савецкага ўрада ў Маскву у сакавіку 1918 года^[7]. У 1918 годзе як кіраўнік спраў СНК РСФСР завізаваў Пастанову СНК РСФСР ад 05.09.1918 «Пра чырвоны тэрор».

У 1918 годзе абраны правадзейным членам Сацыялістычнай акадэміі грамадскіх навук, у 1918—1920 гадах выдаў шэраг кніг: «Крывавы паклёп на хрысціян», «Хваляванні ў войсках і ваенныя турмы» і іншыя.

Пасля смерці Леніна пераходзіць да навуковай працы. Аўтар твораў па гісторыі рэвалюцыйнага руху ў Расіі, гісторыі рэлігіі і атэізму, сектанцтва, этнаграфіі і літаратуры. У 1920—1929 быў арганізатарам і кіраўніком дасведчанага саўгаса «Лясныя Паляны» пад Масквой, прадукцыя якога перш за ўсё накіроўвалася кіраўнікам партыі і ўрада.

З 1933 года Бонч-Бруевіча — дырэктар Дзяржаўнага літаратурнага музея у Маскве. У 1945—1955 гадах дырэктар Музея гісторыі рэлігіі і атэізму АН СССР у Ленінградзе^[2].

Уладзімір Дзмітрыевіч Бонч-Бруевіча памёр 14 ліпеня 1955 года. Пахаваны на Новадзявочых могілках у Маскве.

• Ордэн Леніна^[8]

Уладзімір Бонч-Бруевіча быў жанаты з Верай Вялічкінай (1868—1918), пасля яе заўчаснай смерці — з Ганнай Цінкер (1886—1956), якая ў першым шлюбе была з Саламонам Чарнамордзікам (1880—1943), заснавальнікам і першым дырэктарам Музей рэвалюцыі. Яго дачка Вера, жонка літаратара і публіцыста Л. Л. Авербаха, расстралянага ў 1937 года, была следам за мужам асуджаная ў гады яжоўшчыны і прасядзела некалькі гадоў у лагеры, затым працавала там лекарам.

• У гонар У. Д. Бонч-Бруевіча названы шэраг вуліц у краінах былога СССР, у тым ліку:
  • У Магілёве і Касцюковічах (Беларусь);
  • вуліца у Пецярбургу і ў Ніжнім Ноўгарадзе (Расія);
  • У Кіеве (Украіна).
• Дом № 5 у Вялікім Кіслоўскім завулку ў Маскве, дзе ў 1928—1955 гадах жыў У. Д. Бонч-Бруевіча, адзначаны памятнай дошкай.

• Бонч-Бруевич В. Д. Назарены в Венгрии и Сербии, 1901.
• Бонч-Бруевич В. Д. Знамение времени (о процессе Бейлиса), 1914.
• Бонч-Бруевич В. Д. Убийство германского посла Мирбаха и восстание левых эсеров: (По личным воспоминаниям) / В. Д. Бонч-Бруевич. — М.: Гудок, 1927. — 64 с.
• Бонч-Бруевич В. Д. На боевых постах Февральской и Октябрьской революций. Москва, Федерация, 1930.
• Бонч-Бруевич В. Д. Воспоминания — М.: Худож. лит., 1968.- 206с.
• Бонч-Бруевич В. Д. Ленин и дети. Москва, Детская литература, 1975.
• Бонч-Бруевич В. Д. Избранные сочинения в трёх томах. М., Изд-во АН СССР. 1959—1963.