Пячатка з раскопак у Лаўрышаве
Пячатка з раскопак у Лаўрышаве — прыкладна́я каменная пячатка-матрыца, выяўлена ў 2015 годзе пры раскопках на археалагічным селішчы Лаўрышаўскага мужчынскага манастыра ў в. Лаўрышава Навагрудскага раёна. Формай падобная да бруска, на адным з тарцоў выразаны надпіс у 2 радкі. Адметнасць знаходкі ў захаванасці менавіта матрыцы, бо звычайна сярэдневяковыя пячаткі знаходзяць у выглядзе адбіткаў. Аналагаў у Беларусі няма.
Паводле Галіцка-Валынскага летапісу, манастыр «на рацэ на Нёмане, паміж Літвой і Наваградкам»[1] заснаваў каля 1260 года сын вялікага князя літоўскага Міндоўга — Войшалк (вялікі князь літоўскі ў 1264—1267). Паводле царкоўнага падання, манастыр заснаваны ў сярэдзіне XIII ст. прападобным ігуменам Елісеем.
Археалагічныя даследаванні ў Лаўрышаве
Месцазнаходжанне Лаўрышаўскага манастыра з XVI ст. вядома па дакументах. Археалагічныя абследаванні ў Лаўрышаве пачаў у 1990 годзе А. К. Краўцэвіч, які зрабіў выснову: «На падставе здабытага падчас раскопак археалагічнага матэрыялу можна сцвярджаць, што мы знайшлі культурны слой Лаўрышаўскага манастыра[2].» У 2011—2015 гадах раскопкі ў гэтым месцы праводзілі Лаўрышаўскія археалагічныя экспедыцыі, якія складаліся з добраахвотнікаў, пад навуковым кіраўніцтвам доктара гістарычных навук, прафесара С. Я. Рассадзіна. Па выніках даследаванняў ім была зроблена выснова, што манастыр існаваў на гэтым месцы з часу заснавання ў XIII ст.[3]
Выяўленне пячаткі
У экспедыцыі вялася палявая апрацоўка археалагічных матэрыялаў, кіраўнік — гісторык Т. В. Маслюкоў[3], знаходка была папярэдне вызначана як каменны брусок і вылучана для далейшага навуковага даследавання. Ёй быў нададзены шыфр «Л15 37/5».
Пры абследаванні знаходкі ў Мінску С. Рассадзін выявіў на тарцы бруска надпіс. Т. Маслюкоў выказваў меркаванне, што гэта можа быць імя уладальніка, якое трэба прачытаць[4]. На меркаванне С. Рассадзіна, знаходка выраблена са сланцавага каменя, які здабывалі і апрацоўвалі ў Сярэдневякоўі да XIII ст.[5] (сланцавыя вырабы з'яўляюцца ў археалогіі датавызначальнымі прадметамі, паколькі ў 1240 г. камнездабыўныя майстэрні былі разбураны падчас мангола-татарскага нашэсця і пазней не аднаўляліся[6]). Для прачытання надпісу знаходка была перададзена спецыялісту па эпіграфіцы, кандыдату гістарычных навук І. Л. Калечыц.
Прачытанне і вызначэнне
Прачытанне надпісу ў лабараторных умовах і вызначэнне тыпу знаходкі прапанавала І. Калечыц. Паводле яе высновы, артэфакт з'яўляецца пячаткай, а надпіс чытаецца як Святая пу́стынь, пры гэтым першае слова напісана скарочана на грэчаскай мове[7], што было характэрна для XII—XIV стагоддзяў: Ά(για) Пꙋ[С]ТІN[8]. Літару «н» ва ўсходнеславянскай кірыліцы да XIV ст. пісалі ў грэчаскай форме Ν. У такім разе, знаходка папаўняе шэраг ранніх пячатак часоў Вялікага Княства Літоўскага.
Іншае прачытанне, па апублікаваных фотаздымках матрыцы і адбітку, прапанаваў журналіст С. Шупа (Чэхія). На яго думку, на здымках «на тарцы каменнага бруска… можна… без вялікіх намаганняў» прачытаць напісанае квадратным яўрэйскім шрыфтам імя Іцхак-Айзі[к] (יצחק אייזיק)[9]. З такім прачытаннем пагадзіліся доктар гуманітарных навук Л. Лемперт (выкладчыца гісторыі і культуры яўрэяў гістарычнага факультэта Вільнюскага ўніверсітэта)[10], доктар гістарычных навук К. Цукерман (прафесар візантыністыкі Практычнай школы вышэйшых даследаванняў, Парыж)[11], а ў Беларусі — калекцыянер яўрэйскіх пячатак, рабін Ш. Ізаксон (Віцебск)[10].
Каментуючы паведамленні пра яўрэйскае прачытанне, І. Калечыц патлумачыла, што яе версія пра грэка-славянскі тэкст з'яўляецца папярэдняй, і што спецыяльным вывучэннем гэтага надпісу яна не займаецца[11]. Ніхто з беларускіх навукоўцаў, і ніхто з эпіграфістаў ці сфрагістаў не апублікаваў сумненняў адносна прачытання І. Калечыц.
Прадстаўленне
У Лаўрышаве 1 лістапада 2015 года адбылося прадстаўленне пячаткі грамадскасці[12][13], а 5 лістапада, у дзень прастольнага свята Лаўрышаўскага манастыра, пячатка разам з археалагічнай экспазіцыяй была паказана мітрапаліту Мінскаму і Заслаўскаму, Патрыяршаму экзарху ўсяе Беларусі Паўлу, духавенству і гасцям[14].
Паведамленне С. Я. Рассадзіна і І. Л. Калечыц «Каменная матрыца пячаткі з Лаўрышаўскага манастыра» было ўключана ў праграму міжнароднай навуковай канферэнцыі «Вялікае Княства Літоўскае: палітыка, эканоміка, культура», у секцыі «Духоўная і матэрыяльная культура» (5—6.11.2015, Мінск)[15].
Зноскі
Літаратура
- Краўцэвіч, А. К. Археалагічныя даследаванні Лаўрышаўскага манастыра на Панямонні // З глыбі вякоў. Наш край. — Мінск: Навука і тэхніка, 1996. — В. 1. — С. 227—234.
Спасылкі
- Пятрова, А. Унікальная знаходка Архівавана 8 снежня 2015. / А. Пятрова // Новае жыццё. — 2015. — 4 лістапада. — Дата доступу праз інтэрнэт: 24.11.2015.
- http://www.tvr.by/video/informatsionno-analiticheskie/panorama/panorama-07-11-2015/ Архівавана 1 студзеня 2017. [Відэа з 29 хвіліны 55 секунды] // tvr.by [Электронны рэсурс] — Мінск. — 2015. — 8 лістапада. — Дата доступу: 9.11.2015.
- На раскопках Лавришевского монастыря нашли уникальную матрицу-печать XIII века Архівавана 1 студзеня 2017. [Фотоснимки 1.11.2015] // lavra.by [Электронный ресурс] — Лавришево. — 2015. —10 ноября. — Дата доступа: 11.11.2015. (руск.)