Пермскі перыяд
Пермскі перыяд (перм) — апошні геалагічны перыяд палеазойскай эры. Пачаўся 298,9 ± 0,15 гадоў таму, скончыўся 252,17 ± 0,06 гадоў таму. Працягваўся, такім чынам, каля 47 млн гадоў. Адклады гэтага перыяду падсцілаюцца карбонавымі і перакрываюцца трыясавымі.
Гісторыя выдзялення
У адрозненне ад многіх іншых геалагічных перыядаў, пермскі перыяд быў выдаткаваны не на Брытанскіх астравах, а ў Расіі. Адклады гэтага ўзросту адсутнічаюць у Англіі, на гэты час прыпадае маштабная нязгода.
Пермскі перыяд выдзелены ў 1841 годзе брытанскім геолагам Радэрыкам Мурчысанам у раёне горада Перм. Цяпер гэтая тэктанічная структура называецца Перадуральскім прагібам. Мурчысан таксама выявіў яе шырокае распаўсюджванне на Урале і Рускай раўніне.
Пермскі перыяд падзелены на верхні і ніжні аддзелы.
Падраздзяленні пермскага перыяду (сістэмы)
Існуе некалькі варыянтаў падраздзялення пермскай сістэмы. У Расіі больш распаўсюджана падраздзяленне па Усходнееўрапейскай шкале. Суадносіны паміж рознымі шкаламі прыведзены ў табліцы.
Стратыграфічныя шкалы пермскай сістэмы
| Перыяд (система) | Падсістэма | Эпоха (аддзел) | Тэтыс (ярусы) | Китай | ЗША | Усходняя Еўропа | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Пермскі | Тэтысная | Лапінская | Дарашамскі | Лапін | Чансінскі | Ачоа | Верхняя перм | Татарскі век | ||
| Джульфінскі | Удзяпінскі | |||||||||
| Янсінская | Мідыйскі | Янсін | Маакоў | Ленгуанскі | Гвадэлупскі | Кепітэнскі | ||||
| Мургабскі | Куфенскі | Вордскі | Казанскі | |||||||
| Кубергандінскі | Чыся | Ксіанбаанскі | Раадскі | Уфимскі | ||||||
| Перадуральская | Дарвазская | Балорскі | Луадзіаньскі | Леанард | Каседральскі | Ніжняя перм | Кунгурскі | |||
| Яхташскі | Лангліньскі | Хэсскі | Арцінскі | |||||||
| Уральская | Сакмарскі | Дзісонскі | Вольфкемп | Ленокскі | Сакмарскі | |||||
| Ассэльскі | Нільскі | Ассэльскі | ||||||||
Неабходна адзначыць, што прыведзеныя суадносіны для кітайскай шкалы толькі прыблізна. У прыватнасці, мяжа паміж над'ярусами чыся і маакоў прыпадае дзесьці на сярэдзіну мургабскага яруса, а канчатак луадзіаньскага яруса — на сярэдзіну кубергандзінскага.
У адпаведнасці з агульнай стратыграфічнай шкалой, прынятай на канферэнцыі ў Казані ў 2004 годзе, у пермскай сістэме расійскія геолагі вылучаюць тры аддзела: ніжні (прыуральскі), сярэдні (біармійскі) і верхні (татарскі). У склад ніжняга (прыуральскага) аддзела ўвайшлі наступныя ярусы (знізу ўверх): ассэльскі, сакмарскі, арцінскі, кунгурскі, уфімскі, сярэдняга (біармійскага): казанскі, уржумскі, верхняга (татарскага): северадзвінскі і вяцкі.
Флора і фауна пермскага перыяду
Казуркі
З насякомых у пярмі існавалі жукі, упершыню якія з'явіліся ў гэтым перыядзе — 270 млн гадоў назад (усе ці амаль усе належалі да падатраду архастэмат) і сеткаватакрылыя (усе віды перайшлі ў трыяс). З'яўляюцца шыцікі і скарпіёніцы. У позняй пярмі апошніх налічвалася 11 сямействаў, але ў трыяс перайшлі толькі 4. У трыяс пераходзіць адзінае сямейства шыцікаў. Існавалі і тыя атрады, якіх цяпер ужо няма, напрыклад, так званыя тытанопцэры, у ліку самых першых з якіх быў дзэйнатытан, знойдзены ў Расіі.
Пермска-трыясавае выміранне відаў
Пермскі перыяд скончыўся пермскі-трыясавым выміраннем відаў, самым маштабным з усіх, якія толькі ведала Зямля. На мяжы з трыясам знікла каля 90 % відаў марскіх арганізмаў (у тым ліку апошнія трылабіты) і 70 % наземных. Адно з тлумачэнняў гэтага вымірання зводзіцца да падзення буйнага астэроіда, які выклікаў істотнае змяненне клімату. Паводле іншай (больш распаўсюджанай версіі) выміранне было выклікана глабальным узмацненнем вулканічнай актыўнасці ў сувязі з тым, што ўсе мацерыкі злучыліся ў адзіны кантынент — Пангею.
Клімат
Клімат пермскага перыяду характарызаваўся рэзка выяўленай занальнасцю і ставаў засушлівым. У цэлым можна сказаць, што ён быў блізкі сучаснаму. Ва ўсякім выпадку, у яго было больш падабенства з сучасным кліматам, чым у перыядах мезазоя.
У пермскім перыядзе выразна адасабляецца пояс вільготнага трапічнага клімату, у межах якога размяшчаўся шырокі акіян — Тэтыс. На поўнач ад яго знаходзіўся пояс гарачага і сухога клімату, якому адпавядае шырокае развіццё саляносных і чырвонакаляровых адкладаў. Яшчэ далей на поўнач размяшчаўся ўмераны пояс значнай вільготнасці з інтэнсіўным вугленазапашваннем. Паўднёвы ўмераны пояс фіксуецца вугленоснымі адкладамі Гандваны.
У пачатку перыяду працягвалася абледзяненне, якое пачалося ў карбоне. Яно было развіта на паўднёвых мацерыках.
Для пярмі характэрныя чырвонакаляровыя кантынентальныя адклады і адклады саляносных лагун, што адлюстроўвае павышаную засушлівасць клімату: перм характарызуецца найбольш шырокімі пустынямі ў гісторыі планеты: пяскі пакрывалі нават тэрыторыю Сібіры.
Палеагеаграфія і тэктоніка
- Палеагеаграфічныя реканструкцыі
У пермскім перыядзе скончылася фарміраванне Гандваны, адбылося сутыкненне кантынентаў, у выніку якога ўтварыліся Аппалачскія горы.
З пункту гледжання тэорыі геасінкліналей, у пермскім перыядзе адбылася герцінская складкавасць.
Ужо ў трыясавам перыядзе на месцы шматлікіх гор утварыліся пустыні.
Літаратура
- Иорданский Н. Н. Развитие жизни на земле. — М.: Просвещение, 1981.
- Короновский Н. В., Хаин В. Е., Ясаманов Н. А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
- Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
- Ясаманов Н. А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
- Ясаманов Н. А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.