Гетманшчына

У афіцыйных дакументах і іншых крыніцах Гетманшчыны пераважна называлася Украінай (лац.: Ucraina), Украінскай дзяржавай або Украінскім княствам.

Напрыклад, у 1672 годзе ў Бучацкім мірным дагаворы паміж Рэччу Паспалітай і Асманскай імперыяй згадваецца «Украінская дзяржава» (польск.: Państwo Ukraińskie, турэцк.: اوكراینا مملكتی / Ukrayna memleketi).^[7][8][9] У 1712 годзе гэты тэрмін ужываў і гетман у выгнанні Піліп Орлік.^[10] Акрамя таго, у сваіх лацінскіх лістах Орлік таксама піша пра «Украінскую рэспубліку», а ў лісце да мітрапаліта Стэфана Яворскага (1715) атаясамлівае «Украіну» з «Маскоўскай дзяржавай».^[11][12] У яго «Сумаріі прав Украіны» (1712) мы таксама бачым «Украінскае княства», а гетмана Івана Мазепу Орлік называе «князем Украіны».^[13] У 1677 годзе кошавы стараста Іван Сірко называў гетманства Украінай і пісаў, што Хмяльніцкі «ўпрыгожыў Украіну ўдзельным княствам».^[14] Іван Мазепа таксама ўжываў тэрмін «Украіна», супрацьпастаўляючы яе «Маскоўскай дзяржаве», называючы яе «сваёй бацькаўшчынай» і «мілай маці».^[12]

Тэрміны «Русь» і «Украіна» часта выкарыстоўваліся як назвы адной тэрыторыі. У грамаце-звароце гетмана Івана Брюхавецкага да Войска Запарожскага Нізовага ад 1667 г. гаворыцца аб намеры крымскага хана «ісці на Русь або на Украіну».^[15] У 1669 годзе гетман Пятро Дарашэнка, жадаючы адрадзіць Русь у межах ад Віслы да горада Сеўска, называў Гетманшчыну проста «Русь».^[16]

У расійскай дыпламатычнай перапісцы Гетманшчына называлася «Маларосія» (руск.: Малороссия).^[17]

Гетманшчына пад уладай Багдана Хмяльніцкага ахоплівала землі плошчай больш за 200 000 км². Заходняя мяжа адпавядала заходняй мяжы Брацлаўскага ваяводства Рэчы Паспалітай, паўночная і ўсходняя — Кіеўскага і Чарнігаўскага ваяводстваў. Паўднёвыя землі межавалі з Крымскім ханствам, а пасля Вечнага міру — з межамі ніжняга казацтва. У 1650-х гадах Гетманшчына некаторы час кантралявала частку Паўднёвай Беларусі, вядомую як Беларускі полк (укр.: Білоруський, Могилівський, Чауський полк).

Гетманшчына бярэ свой пачатак з паўстання Хмяльніцкага, якое ўспыхнула ў 1648 годзе^[18][19]. Першапачаткова ахоплівала як Лева- і Правабярэжную Украіну, так і Запарожжа. Пасля паўстання Барабаша і Пушкара ўтварылася Войска Запарожскае Нізавое і Запарожжа стала падпарадкоўвацца гетману толькі фармальна, а пасля падпісання Вечнага міру 1686 года паміж Рускім царствам і Рэччу Паспалітай і ліквідацыяй гетманскага кіравання на Правабярэжнай Украіне, тэрмін стаў ужывацца толькі ў дачыненні Левабярэжжа, Кіева і яго наваколляў.^[20]

У 1654 годзе Гетманшчына прыняла пратэктарат рускага цара. З 1663 года Гетманшчына, якая мела ў палітыка-адміністрацыйным стаўленні шэраг асобых правоў у складзе Рускага царства, была падкантрольная Маларасійскаму прыказу^[21], а пасля смерці гетмана Скаропадскага — кіравалася Маларасійскай калегіяй^[22].

У 1764 годзе падчас ваенных рэформаў званне гетмана Войска Запарожскага было адменена і апошні гетман Кірыл Разумоўскі быў павышаны ў званні да генерал-фельдмаршала. Аднак фармальна старыя адміністрацыйныя адзінкі Гетманшчыны працягвалі існаваць да 1782 года: па ўказу Кацярыны II набыло моц агульнае палажэнне аб губернях Расійскай імперыі 1781 года, з прычыны чаго перажыткі соценна-палкавога адміністрацыйнага падзелу Войска Запарожскага канчаткова выйшлі з юрыдычнага ўжывання Расійскай імперыі.

• Войска Запарожскае

• Голобуцький В. Запорозьке козацтво (укр.). — Київ, 1994. — 380 с.
• Грушевський М. С. Історія України-Руси: В 11 т., 12 кн. — Київ: Наукова думка, 1995—1998. — Т. 8−10. (укр.)
• Енциклопедія історії України. У 10 т. / Редкол В. А. Смолій та ін.. — Інститут історії України НАН України. — Київ: Наукова думка, 2009. — 5 000 экз. — ISBN 978-966-00-1028-1.
• Институт истории Украины, НАН Украины. История Украины: научно-популярные очерки / под ред. В. А. Смолия.. — Київ: ОЛМА Медиа Групп, 2008. — 1070 с.
• Історія українського козацтва. Нариси у двох томах — Київ: ВД «Києво-Могилянська академія», 2006. (укр.)
• Довідник з історії України // Гетьманщина — Київ: Генеза, 2002. — с. 161. (укр.)
• Сушинский Б. И. Всемирная казацкая энциклопедия XVI - начала XXI веков. — Одесса: Издательский дом «ЯВФ», 2007. (укр.)
• Гетьманщина // Українське козацтво. Мала енциклопедія — Київ: Генеза, 2002, с. 100. (укр.)
• Яковенко Н. Нарис історії України з найдавніших часів до кінця XVIII ст. — Київ: Генеза, 1997. — 380 с. Архівавана 11 лістапада 2020.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Гетманшчына