Віленская беларуская гімназія

Віленская беларуская гімназія (1919—1944) — адна з першых беларускіх сярэдніх школ у Вільні.

Гісторыя

Першыя беларускія школы ў Вільні адкрыліся яшчэ падчас нямецкай акупацыі ў 1915 годзе. Прыватная Віленская беларуская гімназія арганізавана 1 лютага 1919 года Іванам Луцкевічам, дазвол выданы немцамі ў канцы 1918 года і пацверджаны літоўскімі ўладамі напярэдадні заняцця горада Чырвонай Арміяй на пачатку студзеня 1919 года. Рэгулярныя заняткі ў школе пачаліся 1 лютага 1919 года. Гімназія размяшчалася ў так званых Базыльянскіх мурах, буйнейшым беларускім асяродку ў Вільні^{[nb 1]}. Гімназія з’яўлялася 8-класнай навучальнай установай гуманістычнага тыпу. Па-беларуску спачатку выкладаліся ўсе прадметы толькі ў падрыхтоўчым, першым і другім класах, старшакласнікі вучыліся на рускай мове (выключэнне складалі беларуская літаратура, гісторыя і геаграфія Беларусі). Паступова гімназія стала нацыянальнай навучальнай установай, з 1924 годзе ўсе дысцыпліны выкладаліся па-беларуску. На пачатку існавання гімназіі разам з ёю дзейнічаў прытулак для дзяцей-сірот, заснаваны ксяндзом Адамам Станкевічам, настаўніцкія курсы.

Гімназія працавала нягледзячы на перашкоды з боку польскіх і савецкіх уладаў, некалькі разоў мяняла памяшканні, юрыдычны і адукацыйны статус. Інтэрнат беларускай гімназіі ў другой палове 1930-х гадоў знаходзіўся ў трохпавярховым доме на вул. Вялікай (Didzioji g., 30) побач з касцёлам Св. Казіміра. Па Maironio g., 4 (былая вул. Св. Ганны) знаходзілася сталовая для вучняў беларускай гімназіі. Праваслаўныя вучні гімназіі з канца 1920-х слухалі казані па-беларуску ў царкве Св. Параскевы, або Пятніцкай (Didzioji g., 2).

У гімназіі дзейнічалі вучнёўскія гурткі, духавы аркестр, хор, бібліятэка, выдаваліся друкаваныя і рукапісныя часопісы.

У 1937—1939 гадах беларуская гімназія размяшчалася ў будынку (разбураным у вайну) насупраць касцёла Святога Духа на вул. Дамініканскай (Dominikonu g.), які належаў дзяржаўнай польскай гімназіі імя Юльюша Славацкага (польск.) (бел. (з 1932 года беларуская навучальная ўстанова была яе філіялам, у 1939—1941 гадах — мела статус прагімназіі, затым няпоўнай сярэдняй школы).

Дзейнічала да чэрвеня 1944 года, закрыта пасля аднаўлення ў Вільні савецкай улады.

Віленская беларуская гімназія была адукацыйнай установай высокага ўзроўню, таму там апроч беларусаў, вучыліся і яўрэі, і палякі, рускія і некалькі латышоў. Пераймальнікам традыцый Віленскай беларускай гімназіі з’яўляецца беларуская сярэдняя школа імя Ф. Скарыны ў Вільнюсе^{[nb 2]}, адкрытая намаганнямі віленскіх беларусаў у канцы XX стагоддзя.

З навучэнцаў гімназіі складалася Беларуская драматычная майстроўня.

Некаторыя супрацоўнікі

Абрамовіч Майсей, выкладаў Закон Божы яўрэям
Адольфава^[1], настаўніца геаграфіі, гісторыі Польшчы^[1]
Александровіч Марыя
Александроўская («Александровічава»)^[1]^[2], настаўніца польскай мовы, пасля Каліноўскага
Аляхновіч Францішак^[3], настаўнік польскай мовы
Анцукевіч Мікола, настаўнік, дырэктар (?)
Астроўская Антаніна^[1]^[4], выкладала «ручную працу»^[1]
Астроўскі Радаслаў^[1], дырэктар (1924—1936, з перапынкам), выкладаў матэматыку, фізіку і касмаграфію
Багаткевіч Ян, выкладаў праваслаўную рэлігію
Багдановіч Вячаслаў (Вацлаў)^[5], настаўнік матэматыкі
Багдановіч Генадзь, настаўнік геаграфіі, гісторыі, алгебры, заканадаўства
Барысаглебскі Леанід, настаўнік фізікі
Бенцлебен (Банцлебен) Наталля^[1]^[6], настаўніца нямецкай мовы
Бобіч Ільдэфонс, выкладаў польскую і лацінскую мовы, каталіцкі Закон Божы
Бракоўскі Сцяпан, выкладаў гігіену
Бэер^[1] Віктар, кіраваў хорам
Віславух Севярын^[1], выкладаў гісторыю Польшчы
Вітан-Дубейкаўская Юліяна, настаўніца нямецкай мовы (1919—22)
Вішнеўскі^[5]
Галкоўскі Канстанцін
Гарбачка Алёна, настаўніца французскай мовы
Гарэцкая (Чарняўская) Леаніла^[1]^[7], настаўніца беларускай мовы, геаграфіі, арыфметыкі
Гарэцкі Максім, беларуская мова
Гафтовіч Станіслаў, настаўнік гімнастыкі
Глухоўскі Уладзіслаў^be_pl
Глякоўскі Станіслаў, настаўнік Закону Божага (1933—39)
Грабінскі Баляслаў, доктар
Грыневіч Антон^[1], настаўнік спеваў
Грышкевіч Францішак, дырэктар (1941—44)
Дварчанін Ігнат^[1], настаўнік беларускай літаратуры
Дзічкоўскі Я.^[1], выкладаў праваслаўны Закон Божы
Дмахоўскі Аляксандр, настаўнік матэматыкі, касмаграфіі, фізікі
Драздовіч Язэп
Дубіцкі^[1], вёў дадатковыя матэматычныя курсы і падрыхтоўчыя курсы да здачы на атэстат («матуру»)
Душэўская Ганна^[8], настаўніца польскай мовы
Дыліс Павел^[9], выкладаў кальвіністам Закон Божы
Егер Аляксандр, настаўнік біялогіі і геаграфіі
Жук-Грышкевіч Вінцэнт^[1], настаўнік гісторыі
Заморын Міхаіл^[1]^[5]^[10], настаўнік беларускай, рускай моў, геаграфіі і гімнастыкі
Зарэмба Язэп
Згірскі Арон^[11], настаўнік спеваў
Згірскі Фелікс, настаўнік спеваў і гімнастыкі
Згірскі Язэп, настаўнік лацінскай мовы і спеваў
Зеньковіч В.^[12]
Ігнатава Лідзія, настаўніца французскай мовы
Ілляшэвіч Мікола^[1], выкладаў прапедэўтыку філасофіі
Ілляшэвіч Хведар, настаўнік беларускай мовы
Казека Сяргей, настаўнік рускай мовы
Каліноўскі^[1], настаўнік польскай мовы, пасля Швахловіча
Капава Галіна, настаўніца гімнастыкі
Кароль Сымон^[9], настаўнік спеваў
Карэтнікаў Ян, настаўнік музыкі
Касіньская Габрыелія (Касінская Габрыэля), настаўніца польскай мовы^[13]
Катовіч Іван^[1], настаўнік прыродазнаўства ў першых класах, геаграфіі
Катовіч Мікола, дзелавод
Кахановіч Міхаіл, старшыня педагагічнай рады (1918), дырэктар (1919—1922), настаўнік гісторыі
Кіт Барыс, настаўнік (1931—1939), дырэктар (1939)
Коўш Аляксандр^[1], настаўнік праваслаўнага Закона Божага
Красінскі Мікалай^[14], выкладаў гісторыю і рускую мову, інспектар гімназіі
Краскоўскі Ян^[5], настаўнік гісторыі
Крамянёва (Кшэменёва, Кжэменёва) Марыя^[1], настаўніца польскай мовы, пасля Александровіч
Кульчыцкі Ніл, выкладаў праваслаўны Закон Божы
Ласковіч Мікола, настаўнік матэматыкі
Луцкевіч Антон^[1], настаўнік беларускай мовы
Луцкевіч Іван, настаўнік беларусазнаўства і краязнаўства
Лукашэвіч Уладзімір^[1], выкладаў праваслаўны Закон Божы
Лукашэвіч^[9], сакратар гімназіі
Мароз Вольга^[9], буфетчыца і прыбіральшчыца
Марцінкевіч^{[удакладніць]}, настаўнік фізкультуры^[15]
Марцінчык Мікалай^[1]^[16], выкладаў хімію і анатомію
Маткоўская Ніна, настаўніца французскай мовы
Мікуліна Фаіна^[5], выкладчыца агульнай гісторыі, рускай мовы
Міхалевіч Аляксандр^[1]^[17], настаўнік лацінскай і нямецкай моў, дырэктар
Мэнке Юліяна, выкладала нямецкую мову, агульную гісторыю, прапедэўтыку філасофіі
Наруцкая Эмілія, настаўніца гісторыі
Неканда-Трэпка Антон^[1], дырэктар (1922-23, 1928-30), выкладаў фізіку з 1920
Пакроўскі Мікола, доктар
Паўловіч Сяргей^[1], настаўнік праваслаўнага Закону Божага, дырэктар (1925—1928)^[18]
Пліс Міхаіл^[1], настаўнік праваслаўнага Закону Божага (1919—1923)
Пронька Соф’я, настаўніца беларускай мовы, арыфметыкі, малявання, каліграфіі
Радзюк Пётра^[19], настаўнік фізікі (1941-44)
Рак-Міхайлоўскі Сымон, настаўнік матэматыкі, фізікі і хіміі (1920 — ?)
Ральцэвіч Канстанцін^[1], настаўнік матэматыкі
Русак Вольга^[20], настаўніца нямецкай мовы (НБГ, з 1934)
Русецкая Люба^[1], выкладала «навукі аб рэчах»^[1]
Рэшаць Язэп, настаўнік Закону Божага
Савіцкі Іван^[1], настаўнік гісторыі ў пачатковых класах
Савінскі Леанід^[5], настаўнік матэматыкі і фізікі
Сакалова-Лекант Алёна^[1]^[21], настаўніца беларускай мовы, арыфметыкі, малявання, каліграфіі (1919—1944)
Сасноўская Ніна^[1], настаўніца малявання і каліграфіі
Сіняўскі Мікола^[1], настаўнік матэматыкі
Станкевіч Адам^[1], кс., настаўнік каталіцкага Закону Божага (1919—1944^[1]), лацінскай мовы, дырэктар
Талочка Уладзіслаў^[5], кс., настаўнік каталіцкага Закону Божага
Тарашкевіч Браніслаў, дырэктар (1921—1922), выкладаў прапедэўтыку філасофіі
Хлебэк, настаўнік польскай мовы
Швахловіч^[1] Караль, настаўнік польскай мовы
Шнаркевіч Язэп^[1]^[22], кіраваў хорам
Шутовіч Марыя^[5], загадвала інтэрнатам
Шырма Рыгор^[1], настаўнік спеваў і выхавацель у інтэрнаце
Шчасновіч Леанід, настаўнік гімнастыкі
Шчасны Пётра^[23], настаўнік фізікі
Шыдлоўскі, выкладчык геаграфіі Польшчы
Южык Павел, выкладчык малявання (1920-я)
Юзьврэк Яўгенія, настаўніца французскай мовы
Якубецкі Андрэй, настаўнік гімнастыкі
Яцкевіч Мадэст, настаўнік гімнастыкі

Некаторыя вучні

Група другога выпуску гімназіі (1921). Першая справа ў трэцім шэрагу — Наталля Арсеннева.

Акінчыц Кастусь
Алексяюк Валяр’ян (вып. 1921)^[24]
Арсеннева Наталля^[25] (вып. 1921)
Арэнь Слава^[26]
Астроўскі Г.
Бабровіч Лявон
Багдановіч Янка (вып. 1927)
Бакач Пётр^[27]
Белакоз Вера^[28]
Будзька Ірэна^[29]
Будзька Людвіка^[30]
Будзька Часлаў
Быхавец Аркадзь^[31]
Васілевіч Часлаў^[32]
Васілеўскі Мікола^[25]
Васілёк М.^[11]
Вітушка Міхал (вып. 1930)
Войцік (Луцкевіч) Галіна^[33]
Воўк-Левановіч Аўгіння^[34]
Гаўрыловіч Кіра
Галяк Леанід^[1] (вып. 1930)
Грузд Васіль^[35]
Грышкевіч Францішак^[36] (вып. 1926)
Дасюкевіч Адам
Дварчанін Ігнат^[25] (экстэрн. 1921)
Дурэйка Мацей^[37]
Дыліс Арнольд^[5]^[38]
Дыліс Аўген^[5]
Дыліс Павел^[5]
Жамойціна Людміла (вып. 1937)^[39]
Жук-Грышкевіч Вінцэнт (вып. 1922)
Жук-Грышкевіч Раіса
Жыткевіч Аляксандр (Шура)
Жэдзік Янка^[40]
Забельская Гелена
Залкінд Эма^[5]
Зарэцкі Лейзар (вып.1923)^[24]
Іверс Анатоль (Міско Іван)^[41] (1926—1928)
Ілляшэвіч Мікола (вып. 1923)
Ілляшэвіч Хведар
Кабак Антон^[31]
Кабушка Уладзімір
Каверда Барыс
Казлова Дуся^[42]
Казлоўскі Леанард/Леў (вып.1923)^[24]
Калаўр Ул.^[12]
Каліцкі Язэп^[31]
Калодка Аляксандр (1926—1927)
Канапацкі Мацей^[43]
Канцылярчык Міхаіл
Кароль Усевалад^[44] (вып. 1936)
Карпюк Ганна
Касяк Іван^[45]
Касяк Канстанцін^[31]^[46]
Катковіч Анеля^[31]
Клімовіч Адольф^[25]
Корж Уладзімір (вып. 1922)^[38] ^[24]
Коўш Святаслаў (вып. 1934)
Крако Вольга^[47]
Кубаў^[1]
Лабко Уладзімір
Ліхадзіеўская Ганна (вып.1922) ^[24]
Луцкевіч Лявон^[48]
Луцкевіч Юрый (Юрка)
Лябецкі Аляксандр
Ляўковіч Ніна
Малюк Анастасія
Мароз Вольга^[47]
Марціновіч (Спорык) Леаніла^[47]
Марціновіч Ніна
Марцінчык Люба
Махляр Барыс
Мацвеева Таццяна^[5]
Мілер Альберт (вып. 1930)
Мінкевіч Мікалай
Міско Якуб^[49] (1925—1928)
Міхалевіч Галя^[1]^[50]
Міхалевіч Наталля^[1]^[50]
Міцька Аркадзь (вып.1923)^[24]
Мядзейка Нікандар
Мядзёлка Герэк^[51]
Мядзёлка Чэсь^[52]
Мядоўскі Станіслаў
Найдзюк Часлаў
Найдзюк Язэп^{[удакладніць]}
Насекайла Яўген
Неканда-Трэпка Казімір^[19]^[53]
Падабед Раіса^[31]
Падагель^[31]
Патаповіч Іван (вып. 1931)
Паўль Канстанцін^[20] (7 кл., 1935)^{[nb 3]}
Паўль Лявон^[20] (7 кл., 1935)^{[nb 3]}
Пецюкевіч Мар’ян (Марыян)^[25]
Прахаровіч Ніна
Прохараў А.^[11] (8 кл., 1922)^{[nb 4]}
Пятроўскі^[31]^{[nb 5]}
Рава Аляксей (вып.1923)^[24]
Радзюк Пётра
Русак (Станкевіч) Міраслава^[54]
Рэшатаў Міхаіл
Рыдлеўскі Лявон
Сакалоў Анатоль^[1]^[55]
Саковіч Юльян
Салагуб Алесь^[11] (вып. 1927)
Сасноўскі Аляксандр (вып.1921)^[24]
Семашкевіч Раман^[14]
Сідаровіч В.^[25]
Склубоўскі Вінцук^[56]
Скурко Яўген (Максім Танк)
Скурчанка Марыя^[9]^{[nb 6]}
Сладкоўскі Барыс
Станкевіч Станіслаў
Станкевіч Ян (вып. 1921)
Станкевіч Яраслаў^[57]
Стаповіч (Стэповіч) Бернард^[58]
Стракоўская Таццяна
Сухая Таісія
Сымановіч Антон
Сянькевіч Аляксей^{[удакладніць]}
Тарас Ніна (вып. 1936)
Тарасюк Юрка
Таўлай Валянцін
Тумаш Вітаўт
Урбановіч Мікалай
Урбановіч Язэп^[11]
Фёдараў Юры
Ханяўка Чэслаў
Хвораст Іван^[59]^{[nb 7]} (вып. 1927)
Шавель (Шавелева) Вера
Шавель Уладзімір^[60]
Шантыр Антон^[61]
Шастак Яўгенія (Жэня)^[62] (вып. 1939)
Швед (Швэд) Галіна^[31]
Шкуцька Анатоль (вып. 1928)
Шостак Вера^[63]
Шутовіч Ян^[25] (вып. 1924)
Шыдлоўскі Александр (з 1921)
Юшко Аляксандр (вып.1923) ^[24]
Янэль Кузьма

Памылкі гістарыёграфаў

Шукелойць Антон^[64] не вучыўся ў ВБГ.

Заўвагі

Крыніцы

Літаратура

Адамковіч, Аляксандр. Беларусы ў Літве: учора і сёння. Кніга І – Вільня / рэд. Лілея Плыгаўка. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Літве, 2010. — С. 43-78. — ISBN 978-9955-578-14-7.
Вабішчэвіч А. Праблема нацыянальнай свядомасці ў дзейнасці Таварыства беларускай школы ў 1920-30-я гады // Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў: Матэрыялы Міжнароднай канферэцыі, якая адбылася ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992 г. — Мн.: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф.Скарыны, 1993. — С. 164—167.
Вабішчэвіч А. М. Беларускія гімназіі ў культурна-асветніцкім і грамадска-палітычным жыцці Заходняй Беларусі (1920 — 1930-яя гг.) // Białoruskie Zeszyty Historyczne. — 2002. — № 18. — С.78 — 90.
Вабішчэвіч А. М. Нацыянальная школа ў Заходняй Беларусі (1921—1939) // Беларускі гістарычны часопіс. — 1994. — № 2. — С. 38-46.
Вабішчэвіч А. М. Таварыства беларускай школы // Беларускі гістарычны часопіс. — 1997. — № 1. — С. 86-99.
Вабішчэвіч А. М. Асвета ў Заходняй Беларусі (1921—1939). — Брэст, 2004. — 116 с.
Галяк Л. Успаміны. У 2-х кн.. — ЗША: Летапіс, 1982—1983.
Гардзіенка, Н. Дзеячы беларускай паваеннай эміграцыі (біяграфічны даведнік) / Натальля Гардзіенка // Запісы БІНіМ. — 2014. — № 37. — С. 10 — 258. — С. 220.
Катковіч A., Катковіч-Клентак В. Успаміны / Навук. рэд. Глагоўская А., Харужы В. — Беласток: Беларускае гістарычнае таварыства, 1999. — 142 с. ISBN 83-909009-9-8.
Кіт Б. Успаміны аб Беларускай гімназіі ў Вільні (1928—1939) былога вучня, вучыцеля i дырэктара гэтай гімназіі / Летапіс віленскай беларускай гімназіі 1919—1944 // Спадчына. № 1, 1999. — С. 29-60.
Кнырэвіч С. Магілы беларусаў у Чэхіі і Славакіі. — Прага, 2020. — 270 с. — ISBN 978-80-908078-0-8.
Коўш С. Мае ўспаміны зь Віленскай беларускай гімназіі / Летапіс віленскай беларускай гімназіі 1919—1944 // Спадчына. № 1, 1999. — С. 29-60.
Летапіс віленскай беларускай гімназіі 1919—1944 // Спадчына. № 1, 1999. — С. 29-60.
Луцкевіч Л. Вандроўкі па Вільні.. — Вільня: Рунь, 1998. — ISBN 9986-9228-2-8.
Луцкевіч, Л. Віленская беларуская гімназія // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 2. Беліцк — Гімн / БелЭн; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — 537 с.: іл. — ISBN 5-85700-142-0.
Нарысы гісторыі народнай асветы і педагагічнай думкі ў Беларусі. — Мн.: Народная асвета, 1968. — 624 с.
Пецюкевіч М. Лісты / рэд. Глагоўская Галена, Харужы Вячаслаў. — Беласток: Беларускае Гістарычнае Таварыства, друкарня: Offset-Print, Białystok, 2005. — 154 с. — ISBN 83-60456-00-3.
Ляхоўскі, У. Маладзёвы рух паміж дзвюмя войнамі (1921—1939 гг.) // Спадчына. — 2012. — № 161. — С. 3—115
Тумаш, В. Беларуская Віленская гімназія // Полацак. — 1992. — № 3 (13). — С. 48 — 52; № 4 (14). — С. 55 — 57; № 5 (15). — С. 49 — 51; № 9 .919). — С. 37 — 40.
Туронак Ю. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн., 2002.
Шутовіч Янка Успаміны пра Віленскую Беларускую гімназію // Спадчына. — 1995. — № 1. — С. 24-27.
Siemakowicz, M. Organizacja szkolnictwa dla ludności białoruskiej w II Rzeczypospolitej. // Białoruskie Zeszyty Historyczne. — 1999. — № 12.

Спасылкі

	Віленская беларуская гімназія на Вікісховішчы

[nb 1]

[nb 2]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[nb 3]

[nb 4]

[nb 5]

[54]

[55]

[56]

[nb 6]

[57]

[58]

[59]

[nb 7]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

Search