Аляксей Парфенавіч Сапуноў

Скончыў Віцебскую гімназію, у 1878 г. гістарычна-філалагічны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта. 3 1879 працаваў выкладчыкам старажытных моў у Віцебскай гімназіі, з 1895 у Цэнтральным архіве старажытных грамат (з 1897 выкладчык Маскоўскага ўніверсітэта), з 1901 сакратар Віцебскага губернскага статыстычнага камітэта. У 1893 г. удзельнічаў у стварэнні Віцебскага царкоўна-археалагічнага музея, у 1909 г. Віцебскай вучонай архіўнай камісіі (выдавала зборнік «Полацка-Віцебская даўніна», дзе друкаваліся яго матэрыялы і па архітэктуры, у т. л. «Чарцёж г. Віцебска 1664 г.», «Малюнкі крэпасцей, пабудаваных па загаду цара Івана Грознага пасля заваёвы Полацка ў 1563 г.», «Гістарычны нарыс Віцебскай Беларусі» і інш.).

Адзін з ініцыятараў адкрыцця Віцебскага аддзялення Маскоўскага археалагічнага інстытута, выкладаў у ім (чытаў курс «Старажытнасці Паўночна-Заходняга краю») і ў Віцебскім настаўніцкім інстытуце (1911—1922). Дэпутат III Дзяржаўнай Думы ад Віцебскай губерні. Уваходзіў у фракцыю «Саюз 17 кастрычніка». У 1923—1924 гг. чытаў курс «Беларусазнаўства» ў Віцебскім вышэйшым педагагічным інстытуце.

Памёр 2 кастрычніка 1924 года ў Віцебску, пахаваны на Трайчанскіх (Траецкіх) могілках. Яго імем у 1987 годзе названа вуліца ў Віцебску. Каля ўваходу ў будынак ВДУ пастаўлены бюст Аляксею Сапунову^[2].

Аўтар прац па гісторыі, этнаграфіі і археалогіі Віцебшчыны. Даследаваў архітэктуру, пераважна Падзвіння. Апісаў асобныя архітэктурныя помнікі: працы «Полацкі Сафійскі сабор» (1888), «Помнікі часоў старажытных і найноўшых у Віцебскай губерні» (1903), «Універсітэт у Полацку» (1908) і інш. Выявіў і зрабіў палеаграфічныя апісанні рукапісных помнікаў. Галоўныя праца Сапунова — зборнік дакументаў па гісторыі Віцебшчыны Xi—XIX стагоддзяў «Віцебская даўніна» (1883—1888), багата ілюстраваны, у тым ліку малюнкамі помнікаў архітэктуры. У ім таксама змешчаныя ўрыўкі з летапісаў, грамат віцебскіх і полацкіх князёў і іншыя.

• Сапуноў Аляксей Парфенавіч // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. — ISBN 985-6302-33-1.
• Сапуноў Аляксей Парфенавіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 646. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Шишанов В. А. Новые сведения о даче А. П. Сапунова «Алексеевка» // Архіўная спадчына Віцебшчыны як крыніца вывучэння гісторыі краю: Матэрыялы архіўных чытанняў, прысвечаных 150-годдзю з дня нараджэння А. П. Сапунова. 6—7 чэрвеня 2002 г., Віцебск / Склад В. У. Скалабан і інш. — Мн.: БелНДІДАС, 2002. С. 109—110. [1]
• Шишанов, В. А. К истории экземпляра Статута ВКЛ 1588 г. из библиотеки А. П. Сапунова / В. А. Шишанов // Віцебскія старажытнасці: матэрыялы навук. канф., прысвеч. 50-годдзю знаходкі берасцяной граматы ў Віцебску і 150-годдзю з дня нараджэння А. Р. Брадоўскага, 22 — 23 кастрыч. 2009 г., Віцебск / рэдкал. Г. У. Савіцкі [і інш.]. — Мінск: Медысонт, 2010. — С. 263—267.[2]
• Шишанов, В. А. Новые материалы о А. П. Сапунове / В. А. Шишанов // Віцебскія старажытнасці: матэрыялы навук. канф. прысвеч. 150-годдзю з дня нараджэння У. Г. Краснянскага, Віцебск, 17—18 кастрычніка 2013 г. / рэдкал.: Г. У. Савіцкі [і інш.]. — Віцебск: ВДУ імя П. М. Машэрава, 2017. — С. 156—247. [3]
• Книжное наследие А. П. Сапунова: материалы республиканской науч.-практ. конф. к юбилеям издания А. П. Сапуновым книг «Витебская старина» (т.1, 1883) и «Река Западная Двина» (1893), 23 дек. 2013 г. / редкол.: А. И. Сёмкин (гл. ред.) [и др.]. — Минск: Национальная библиотека Беларуси, 2014. [4]
• Мякишев, В. Корреспонденция Я. М. Гижицкого с А. П. Сапуновым как отражение связей в научном обществе конца XIX века / В. Мякишев // Віцебскія старажытнасці: матэрыялы навук. канф., Віцебск, 23—24 кастрычніка 2014 г. / рэдкал.: Г. У. Савіцкі [і інш.]. — Віцебск: ВДУ імя П. М. Машэрава, 2017. — С. 124—144. [5]
• Витебск: Энциклопедический справочник / Гл. редактор И. П. Шамякин. — Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1988. — 408 с. — 60 000 экз. — ISBN 5-85700-004-1. (руск.)
• Шишанов, В. А. Материалы о А. П. Сапунове в РГАЛИ / В. А. Шишанов // Белорусская земля в воспоминаниях и документах XIX—XX вв. / Российская академия наук, Институт мировой литературы им. А. М. Горького; отв. ред.: Д. С. Московская, М. И. Щербакова. — М.: ИМЛИ РАН, 2018. — Вып. 1. — С. 254—299.[6]
• Шишанов, В. А. Материалы к биографии и библиографии А. П. Сапунова в витебской периодической печати начала ХХ в. / В. А. Шишанов // Матэрыялы XVII Міжнародных кнігазнаўчых чытанняў / Нацыянальная бібліятэка Беларусі; [складальнікі: Т. А. Сапега, А. А. Суша, К. В. Суша]. — Мінск, 2021. — С. 240—244. [7]
• Шишанов, В. А. А. П. Сапунов и выборы в І и ІІ Государственные думы в Витебске / В. А. Шишанов // Музейные чтения : материалы открытых Музейных чтений за 2021—2022 гг. / Учреждение культуры «Витебский областной краеведческий музей»; редкол.: Т. А. Старинская, В. А. Шишанов, О. Л. Исаченко. — Минск : Национальная библиотека Беларуси, 2022. — С. 95-102. [8]