Акадэмік Вярнадскі (антарктычная станцыя)

Навуковая база на аргенцінскіх астравах паблізу антарктычнага паўвострава была заснавана падчас Брытанскай экспедыцыі на зямлю Грэяма ў 1934—1937 гадах. Як пастаянна дзеючая метэаабсерваторыя, база пад назвай «аргенцінскія астравы» пачала працаваць на тэрыторыі Уордзі-Хаус вострава Вінтэр з 1947 года. Усяго станцыя пад брытанскім сцягам прапрацавала 49 гадоў і 31 дзень — з 7 студзеня 1947 года па 6 лютага 1996 года. Асноўнай мэтай зімоўшчыкаў былі даследаванні ў галіне геафізікі, метэаралогіі і вывучэння іанасферы. За функцыянаванне станцыі адказвала Служба залежнасцяў фалклендскіх астравоў (цяпер— Брытанская антарктычная служба, англ.: British Antarctic Survey). У маі 1954 года станцыя была перанесена на мыс Марына, які знаходзіцца на востраве Галіндэз, яе галоўны будынак атрымаў назву «Дом каранацыі» ў гонар каранацыі Лізаветы II^[1].

Пасля 1953 года тут было ўзведзена яшчэ некалькі будынкаў, большая ж частка была пабудавана ў 1979—1980 гадах. Увесь комплекс будынкаў размяшчаецца на каменным падмуры выспы Галіндэз. На станцыі падчас змены экспедыцый можа працаваць да 24 чалавек, а штат зімоўшчыкаў складае 12 чалавек. На тэрыторыі станцыі размешчана два модуля з немагнітнага матэрыялу, дзе ўстаноўлены магнітометры, аэралагічны павільён (выкарыстоўваецца таксама як гараж для двух снеаходаў), дом ДНЧ-лабараторыі, сталярная майстэрня з двума халадзільнікамі, будынак аварыйнай базы, якая прыстасаваная пад склад абсталявання і запасу прадуктаў. У 1984 годзе быў таксама пабудаваны невялікі домік аварыйнай базы на паўвостраве за 9 км ад станцыі — дом Расмусэна.

У лістападзе 1976 года на Паўднёвай Туле была пабудавана база ВПС Аргенціны. У сувязі з гэтым, а таксама з-за брытанска-аргентынскай тэрытарыяльнай спрэчкі 1960-х — 1970-х гадоў, было прынята рашэнне аб перайменаванні брытанскай арктычнай станцыі. 15 жніўня 1977 года яна атрымала назву ў гонар Майкла Фарадэя — Station F — Faraday. У верасні 1976 года на востраве Расмусэн быў усталяваны памятны крыж у гонар Г. Х. Харгрыўза, М. А. Уокера і Г. Дж. Уітфілда. 14 жніўня 1982 года быў усталяваны яшчэ адзін мемарыяльны крыж у гонар А. К. Моргана, К. П. Оклтана і Дж. Кола^[1].

Пасля распаду СССР усе савецкія антарктычныя станцыі як маёмасць перайшлі да Расіі. Таму на працягу лютага-жніўня 1992 года акадэмікам Пятром Гожыкам і шэрагам іншых навукоўцаў і спецыялістаў былі накіраваны шэраг ініцыятыўных лістоў і зваротаў да дзяржаўных органаў з нагоды неабходнасці дзейнасці Украіны ў Антарктыдзе. 3 ліпеня 1992 года прэзідэнт Украіны Леанід Краўчук выдаў указ аб удзеле Украіны ў даследаванні Антарктыды.

У жніўні 1992 года Украінскі парламент ухваліў далучэнне Украіны да Антарктычным дагаворы, а 26 кастрычніка 1993 года ў складзе Акадэміі навук Украіны з’явіўся цэнтр антарктычных даследаванняў (ЦАИ), які ўзначаліў яго стваральнік Пётр Гожык.

У лістападзе 1993 года Вялікабрытанія распаўсюдзіла праз свае пасольствы прапановы аб перадачы станцыі Фарадэй на востраве Галіндэз Аргенцінскага архіпелагв адной з «неантарктычных» краін. У сакавіку-красавіку 1994 года А. Чабуркін першым адпраўляецца на станцыю «Фарадэй». У жніўні 1994 БАС прымае рашэнне перадаць станцыю «Фарадэй» Украіне, прапаноўваючы адправіць трох даследчыкаў для дадатковага вывучэння сістэм жыццезабеспячэння станцыі, навуковай дзейнасці, якая на ёй праводзіцца, паліўнай гаспадаркі і сістэмы сувязі.

У жніўні-верасні 1994 года праходзіла 23-я сесія SCAR, на якой Украіна ўступіла ў гэтую міжнародную арганізацыю, якая займаецца навуковымі даследаваннямі ў Антарктыцы.

21 лістапада года фонд «Адраджэнне» вылучае 12 000 долараў на праект «Украіна вяртаецца ў Антарктыку». 5 снежня 1994 года экспедыцыя ў складзе супрацоўнікаў ЦАД Ю. Аскрэта (начальнік экспедыцыі), А. Люшніўскаго (сістэмы сувязі), У. Гергіева (сістэмы жыццезабеспячэння) і супрацоўніка КДУ Г. Мілінеўскага (навуковыя праграмы) вылятае ў Кембрыдж, а 12 снежня — на станцыю «Фарадэй», для ўдзелу ў сумеснай брытанска-ўкраінскай экспедыцыі. 18 снежня 1994 года над «Фарадэем» быў узняты сцяг Украіны. 20 ліпеня 1995 года ў Лонданt Пасол Украіны Сяргей Камісарэнка падпісвае міжурадавае пагадненне, а дырэктар ЦАД Пётр Гожык — Мемарандум паміж ЦАД і БАС аб перадачы антарктычнай станцыі «Фарадэй» Украіне не пазней за 31 сакавіка 1996 года.

Першая экспедыцыя прайшла паспяхова. За высокі прафесіяналізм, праяўлены ў экстрэмальных умовах Антарктыды пры выкананні заданняў першай украінскай антарктычнай экспедыцыі, Указам Прэзідэнта Украіны у красавіку 1998 года ордэнам «За заслугі» ІІІ ступені быў узнагароджаны Г. П. Мілінеўскі (начальнік станцыі), ордэнам «За мужнасць» ІІІ ступені быў узнагароджаны У. Г. Бахмутаў (геафізік) і Л. С. Гаваруха (гляцыёлаг). На станцыі засталася памятка са спісам удзельнікаў першай антарктычнай экспедыцыі.

У сакавіку 2011 года архіепіскап Львоўскі і Галіцкі Аўгусцін (Маркевіч) асвяціў сабраную тут капліцу ў імя святога роўнаапостальнага князя Уладзіміра^[2].

У канцы 2014 года выезд 12 палярнікаў — удзельнікаў XIX Украінскай антарктычнай экспедыцыі, наступная экспедыцыя, а таксама ўся ўкраінская праграма антарктычных даследаванняў апынуліся пад пагрозай з-за фінансавых праблем, выкліканых падзеннем курсу грыўны і іншымі праблемамі ўкраінскай дзяржавы^[3]. Але гэтая пагроза не ажыццявілася, станцыя працягнула працу.

У сакавіку 2018 года Міністэрствам адукацыі і навукі Украіны запушчана праграма па правядзенні капітальнага рамонту на станцыі^[4]. У прыватнасці, пачаты работы па ўстаноўцы метэаралагічных радараў вытворчасці Харкаўскага радыёастранамічнага інстытута^[5]. У верасні таго ж года Міністэрствам адукацыі і навукі Украіны аб’яўлена пра набор без якіх-небудзь гендарных абмежаванняў удзельнікаў XXIV антарктычнай экспедыцыі (2019—2020 гадоў)^[6].

У 2021 годзе Украіна купіла ў Вялікабрытаніі ледакол «Джэймс Кларк Рос» за 5 мільёнаў долараў, хоць пачатковы кошт складаў 10 мільёнаў долараў. 5 кастрычніка ён прыбыў у Адэсу, дзе пасля ён быў перайменаваны ў «Наасферу». Дадзены ледакол па задуме павінен быў быць задзейнічаны ў навучанні студэнтаў, а таксама выкарыстоўвацца для дастаўкі неабходных грузаў для ўкраінскай станцыі ў Антарктыдзе і ў даследаваннях Сусветнага акіяна. 28 студзеня 2022 года ён адправіўся ў свой першы рэйс з Адэсы да антарктычнага паўвострава.^[7]

У праграму даследаванняў «Наасферы» прыйшлося ўнесці значныя карэктывы з-за распачатай у лютым 2022 года вайны. Вяртанне «Наасферы» у Адэсу адкладзена да заканчэння ваенных дзеянняў. 12 красавіка на станцыі «Акадэмік Вярнадскі» ўпершыню прайшла перазменка, у якой быў задзейнічаны ўкраінскі ледакол. Далей судна накіравалася ў Чылі. Па паведамленні Нацыянальнага антарктычнага навуковага цэнтра, экспедыцыяй былі ўзятыя пробы донных адкладаў у акіяне, з выкарыстаннем метаду батыметрычнага прафілявання быў вывучаны падводны рэльеф праліва Пенолу. Пробы донных адкладаў былі ўзятыя ў выяўленых прагінах дна, якія знаходзяцца па абодва бакі падводнага ўзвышша. Даследаванні адкладаў плануецца правесці ў лабараторыях Кіева і Адэсы^[8].

• Агульныя даследаванні і збор дадзеных для фарміравання баз: маніторынг навакольнага асяроддзя рэгіёну на ўсіх узроўнях геасферы^[9];
• Перадача вынікаў даследаванняў у міжнародныя цэнтры: Сусветная метэаралагічная арганізацыя, Міжнародная сетка магнітаметрычных станцый (INTERMAGNET), МАГАТЭ, Брытанскую Антарктычную службу (BAS)^[9];
• Вывучэнне магнітнага поля Зямлі^[9];
• Зандзіраванне іанасферы Паўднёвага палярнага рэгіёну радыёхвалямі^[9];
• Гідраметэаралагічныя даследаванні^[9];
• Геолага-геафізічныя даследаванні (літасферы)^[9];
• Даследаванне біясферы Заходняй Антарктыкі^[9];
• Медыка-фізіялагічныя^[9]

Будучы адной з найстарэйшых дзеючых баз у Антарктыдзе, станцыя Вярнадскага стала базай навуковых даследаванняў доўгатэрміновых трэндаў тэмпературы, якія паказваюць на глабальнае пацяпленне. У даследаванні, апублікаваным у красавіцкім выпуску міжнароднага часопіса кліматалогіі за 2013 год, прыводзіўся аналіз штоднёвай тэмпературы на станцыі Фарадэя/Вярнадскага з 1947 па 2011 год. У артыкуле была зроблена выснова, што «на станцыі Фарадэй/Вярнадскага назіраецца значны трэнд пацяплення прыкладна на 0,6 °C/дзесяцігоддзе. (1,1 °F) на працягу апошніх некалькіх дзесяцігоддзяў. У той жа час зменшылася велічыня экстрэмальна нізкіх тэмператур».

• Створаны сістэматызаваны каталог першасных узораў, картаграфічных матэрыялаў і схем разрэзаў (профіляў) геолага-геафізічнага ўтрымання з выкарыстаннем спадарожнікавых дадзеных, распрацаваны метад гравіметрычнай тамаграфіі, які дазволіў адлюстраваць ўнутраную структуру зямных нетраў і выявіць перспектыўныя нафтагазавыя радовішчы (разліковыя запасы нафты ў Антарктыцы складаюць 107 млрд тон, прыроднага газу — 15 трлн кубаметраў);
• Былі праведзены біярэсурсныя і акіянаграфічныя працы падчас марскіх экспедыцый на навукова-даследчым судне «Эрнст Крэнкель», якія спрыялі паглыбленню ўяўлення аб марскіх экасістэмах рэгіёну і пацвердзілі перспектыўнасць атлантычнай часткі Антарктыкі для промыслу крыля і рыбы;
• Упершыню ў свеце сфармуляваная канцэпцыя даследавання тэхнагеннага ўздзеяння на «электрамагнітны клімат» Зямлі, распрацаваны метад доўгатэрміновага прагнозу надвор’я для антарктычнага паўвострава, антарктычная станцыя «Акадэмік Вярнадскі» уключана ў глабальную сістэму адсочвання кліматычных змен;
• Паблізу антарктычнай станцыі «Акадэмік Вярнадскі» быў закладзены біягеаграфічны палігон на базе ўнікальнага антарктычнага ландшафтнага аазіса, створана тапаграфічная карта палігона, прымяненне комплекснага падыходу да вывучэння антарктычнай флоры і фаўны дазволіла атрымаць прынцыпова новыя дадзеныя аб фітавірусах і грунтавых мікробных цэнозах;
• На антарктычнай станцыі «Акадэмік Вярнадскі» была ўкаранёна тэхналогія па перапрацоўцы цвёрдых харчовых адходаў, вынікі медыка-біялагічных даследаванняў ўкраінскіх навукоўцаў былі ўлічаны пры распрацоўцы медыцынскіх стандартаў і стварэнні міжнароднай сістэмы аховы здароўя ў Антарктыцы^[10].

У 2011 годзе на станцыі адкрыта праваслаўная капліца. Чын асвячэння новага храма-капліцы ў імя святога роўнаапостальнага князя Уладзіміра здзейсніў архіепіскап Львоўскі і Галіцкі Аўгусцін^[11][12]. Капліца належала УПЦ Маскоўскага патрыярхату^[13]. 7 сакавіка 2019 года перайшла да памеснай аўтакефальнай Праваслаўнай царквы Украіны^[13][14].

Самы паўднёвы ў свеце бар. На працягу сезона 2018 года яго наведала каля 4000 турыстаў^[15].

У невялікім пакоі — тры століка і сем месцаў для наведвальнікаў^[15][16]. У барную стойку ўманціравана манета ў 1 фунт стэрлінгаў — менавіта за яе была сімвалічна набытая станцыя ў 1996 годзе^[17]

У бары падаюць настойку пад назвай «Вернадоўка», створаную па фірмовым рэцэпце на сабраным палярнікамі самагонным апараце^[15]. Таксама падаюць віно і піва^[18].

Брытанскія эксперты Джоэл Харысан і Нейл Рыдлі сабралі ў сваёй кнізе лепшыя бары на ўсіх кантынентах. У Антарктыдзе лепшым быў названы менавіта бар «Фарадэй»^[16].

У бары «Фарадэй» жанчын частуюць алкаголем бясплатна, але яны наўзамен павінны падарыць бармэну бюстгальтар. За стойкай бара дэманструецца іх калекцыя^[19]. На працягу сезона 2018 года яго наведала каля 4000 турыстаў^[15].

Бар з’яўляецца месцам адпачынку і забаў для палярнікаў ў выходныя дні. Тут гуляюць на більярдзе і ў дартс, сустракаюць Новы год. Памяшканне бара выкарыстоўваюць для ўладкавання выбарчага ўчастка падчас прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбараў ва Украіне^[20].

• Antarctic Station Catalogue. — Council of Managers of National Antarctic Programs, 2017. — С. 137. — ISBN 978-0-473-40409-3. Архівавана 5 студзеня 2022 года.

• Национальный Антарктический Научный Центр (руск.). www.uac.gov.ua. Праверана 7 лютага 2020.
• Антарктическая станция «Академик Вернадский» (руск.). uac.gov.ua. Праверана 7 лютага 2020.
• История станции Академик Вернадский (Фарадей) (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 17 снежня 2005.
• Проект EM1U (нявызн.). www.qsl.net. Праверана 7 лютага 2020.
• Антарктика — прежде всего научный полигон (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 сакавіка 2010.
• Четырнадцатая вернулась (руск.)(недаступная спасылка). 2000.net.ua.
• Кабмин утвердил госпрограмму проведения исследований в Антарктике на 2011—2020 гг. стоимостью 187 млн грн (руск.). www.rbc.ua. Праверана 7 лютага 2020.
• 2011—2020: в Антарктику сквозь рифы (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 лістапада 2011.
• Державна програма проведення досліджень в Антарктиці на 2011—2020 роки (укр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2011.