Гарадзішча (Баранавіцкі раён)

Упершыню Гарадзішча ўпамінаецца ў сярэдзіне ХІІІ стагодзьдзя, калі паселішча ўжо далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. У 2-й палове XV стагодзьдзя яно ўпамінаецца як вялікакняскі двор. У 1494 годзе Ян Кезгайлавіч заснаваў тут касьцёл.

На мяжы XV—XVI стагодзьдзяў Гарадзішча знаходзілася ў валоданьні князя Сямёна Бельскага, з 1501 году — вялікай княгіні Алены Іванаўны. У XVІ—XVІІІ стагодзьдзях паселішча ўваходзіла ў склад Наваградзкага павету Наваградзкага ваяводзтва і належала Няміравым, Хадкевічам, Гастомскім, Пацам і іншым. У 1640 годзе Каменскія збудавалі тут мураваны касьцёл. У канцы XVII стагодзьдзя мястэчка перайшло да Зяновічаў.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Гарадзішча апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ў 1795 годзе стала цэнтрам воласьці Наваградзкага павету. На 1798 год тут дзейнічалі царква і касьцёл. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня ў 1831 годзе расейскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў графа Людвіка Паца. З 1833 году Гарадзішча знаходзілася ў валоданьні Бухавецкіх. Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня ў 1864 годзе расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі мясцовы касьцёл пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскага патрыярхату). На 1866 год у Гарадзішчы было 60 двароў, дзейнічалі 2 цэрквы Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (колішнія касьцёл і грэцка-каталіцкая царква), капліца, сынагога і 4 юдэйскія малітоўныя дамы, працавалі народная вучэльня (адкрылася ў 1863 годзе), багадзельня, конная паштовая станцыя, цагельня, бровар і ўправа;, штогод праводзілася 2 кірмашы; працаваў лекар. На 1909 год у мястэчку і аднайменным маёнтку было 246 двароў, дзейнічалі 2 цэрквы, сынагога і 5 юдэйскіх малітоўных дамоў, працавалі пошта і тэлеграф, народная вучэльня (у 1901 годзе 96 вучняў, зь іх толькі 9 дзяўчынак), аптэка, лякарня, валасная ўправа, цагельня, больш за 19 крамаў, багадзельня і конная паштовая станцыя, штогод праводзілася 2 кірмашы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Гарадзішча занялі войскі Нямецкай імпэрыі, у 1916 годзе каля мястэчка прайшла Скробава-Гарадзішчанская апэрацыя.

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Гарадзішча абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Гарадзішчанскай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[3]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі мястэчка ўвайшло ў склад Беларускай ССР^[4]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Гарадзішча апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Наваградзкага павету. У гэты час тут было 165 двароў. У сярэдзіне 1930-х гадоў тут працавалі гмінная ўправа, школа, аптэка.

У 1939 годзе Гарадзішча ўвайшло ў БССР, дзе 15 студзеня 1940 году атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стала цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 24 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1957 годзе адбылося аб’яднаньне Навамыскага і Гарадзішчанскага ў новы Баранавіцкі раён.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл па маскоўскай перабудове, каля 1900 г.
• 
  Царква па маскоўскай перабудове, 1915—1918 гг.
• 
  Царква, 1915—1918 гг.
• 
  Агульны выгляд, 1915—1918 гг.

• 
  Рынак, 1916 г.
• 
  Сынагога, 1916 г.
• 
  Касьцёл, 1916—1917 гг.
• 
  Вуліца, 1915—1916 гг.

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 486 муж., зь іх шляхты 3, духоўнага стану 3, мяшчанаў-юдэяў 121, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 355, жабракоў 4^[5]; 1886 год — 700 чал.^[6]; 1886 год — 504 чал.; 1893 год — 747 чал.
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 2942 чал.; 1921 год — 1021 чал.; 1935 год — 4 тыс. чал.; 1969 год — 4,6 тыс. чал.; 1989 год — 2,9 тыс. чал.; 1993 год — 2520 чал.^[7]; 1996 год — 2,5 тыс. чал.^[8]; 1998 год — 2630 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 2,5 тыс. чал.^[9]; 2008 год — 2,5 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 году — 2,4 тыс. чал.; 2009 год — 2219 чал.^[10] (перапіс); 2016 год — 2040 чал.^[11]; 2017 год — 2024 чал.^[12]; 2018 год — 1992 чал.^[1]

У Гарадзішчы працуюць сярэдняя, музычная і дзіцяча-юнацкая спартовая школы, школа-інтэрнат, дашкольная ўстанова.

Мэдычнае абслугоўваньне ажыцьцяўляюць лякарня, амбуляторыя і вэтэрынарная лякарня.

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці, сацыяльна-побытавага абслугоўваньня.

Апроч таго, у мястэчку працуюць лесьнікоўства, дом побыту, аўтавакзал, аптэка, банк.

Паводле перапісу 1874 году, у Гарадзішчы таксама існавалі вуліцы Менская, Мірская^[13], Слонімская^[14]. У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Царкоўная вуліца^[15].

У ваколіцах мястэчка — старажытнае гарадзішча (паводле меркаваньнях некаторых дасьледнікаў былая літоўская сталіца Варута)

• Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі (XVIII ст.)
• Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (1764; Сьвяты Пасад, цяпер у валоданьні Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)
• Могілкі: вайсковыя нямецкія часоў IСВ, юдэйскія
• Сынагога (канец ХІХ ст.)

• Сядзібна-паркавы комплекс Пацаў (XVIII ст.)

• Краявіды Гарадзішча
• 
  Гарадзішча
• 
  Касьцёл
• 
  Касьцёл, уваход
• 
  Царква

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 5: Гальцы — Дагон. — 576 с. — ISBN 985-11-0090-0
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка г. Баранавічы і Баранавіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 736 с.: іл. ISBN 985-6302-28-5.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

• Гарадзішча, Radzima.org
• Гарадзішча, Globus.tut.by