Варапаева

На думку географа В. Жучкевіча, тапонім Варапаева паходзіць ад асабовага імя (прозьвішча) Варапай. Пачатковае значэньне асновы ворап — разбой, напад^[3].

Варапаева ўзьнікла ў XVI стагодзьдзі на месцы пасяленьня нейкага Станіслава Варапая, які згадваецца ў крыніцах 50-х гадоў XVI стагодзьдзя. У апісаньні размежаваньня маёнткаў Галбеі і Дунілавічаў, датаваным 1558 годам, згадваецца «дарога, што ідзе ад Станіслава Варапая да Дунілавічаў». Пазьнейшае, недатаванае апісаньне той жа мяжы, згадвае ў тым жа месцы «дарогу з Варапаева да Дунілавічаў», а ў іншым — «Варапаеўскія грунты», якія межавалі з грунтамі вёскі Мышкаў^[a].

Наступны пісьмовы ўпамін пра Варапаева датуецца 1667 годам. У другой палове XVII стагоддзя яно было ў валоданьні старадубскага старосты Яна Казімера Бяганскага^[4]. У 1784 годзе двор Варапаева належаў былому падскарбію літоўскаму Антонію Тызэнгаўзу, пры двары існавалі млын і тартак^[5].

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Варапаева апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Дзісенскім павеце. У 1800 годзе Варапаева пазначылі на мапе Дзісенскага і Вялейскага паветаў Менскай губэрні. У гэты час тут існаваў фальварак, уладаньне графіні Пшазьдзецкай. З 1843 году Варапаева ўваходзіла ў склад Віленскай губэрні. У 1860-я гады ў фальварку, які здаваўся ў арэнду і ўваходзіў у маёнтак Паставы, працавалі цагельня, вадзяны млын з сукнавальняй і карчма (шынок). У 1896—1897 гадох праз Варапаева праклалі чыгунку.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1918 годзе Варапаева занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Варапаева абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Варапаева апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Дзісенскага павету Віленскага ваяводзтва. У мястэчку працавалі лесапільня, цагельня, вадзяны, паравы і электрычны млыны. Тут адбудавалі зьнішчаны ў Першую сусьветную вайну графскі палац, дзе налічвалася звыш 20 пакояў, у тым ліку заля для танцаў, існавала багатая бібліятэка, калекцыя зброі і музычных інструмэнтаў (па 1939 годзе яна трапіла ў Менск). У 1923 годзе ў Варапаеве адкрылася пачатковая школа імя Ю. Пілсудзкага, клюб моладзі. У 1931—1937 гадох у мясцовай цяпліцы і плодагадавальніку працаваў І. Сікора. У 1934 годзе ў мястэчку збудавалі касьцёл Сьвятога Міхала, пры якім дзейнічаў Зьвяз каталіцкай моладзі.

У 1939 годзе Варапаева ўвайшло ў склад БССР, з 12 кастрычніка 1940 году ў складзе Варапаеўскага сельсавету Дунілавіцкага (20 студзеня 1960 году — Глыбоцкага раёну, з 25 сьнежня 1962 году — Пастаўскага) раёну Вялейскай (з 20 верасьня 1944 году — Полацкай, з 8 студзеня 1954 году — Маладэчанскай, з 20 студзеня 1960 году — Віцебскай) вобласьці. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 году да 4 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 17 кастрычніка 1950 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стала цэнтрам Варапаеўскага пасялковага савету і Дунілавіцкага раёну. 10 жніўня 2013 году пасялковы савет пераўтварылі ў сельсавет^[6].

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Палац, 1925 г.
• 
  Палац, 1930-я гг.
• 
  Палац, 1930-я гг.
• 
  Палац, 1930-я гг.

• 
  Палац, 1930-я гг.
• 
  Палац, да 1939 г.
• 
  Чыгуначная станцыя, 19.03.1933 г.
• 
  Чыгуначная станцыя, 5.01.1936 г.

• XIX стагодзьдзе: 1865 год — 465 рэвізорскіх душ у фальварку Варапаеве^[7].
• XX стагодзьдзе: 1969 год — 4,2 тыс. чал.^[8] (паводле іншых зьвестак — 3 тыс. чал.^[9]); 1992 год — 4 тыс. чал.; 1999 год — 3,4 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2005 год — 3,1 тыс. чал.; 2006 год — 3,1 тыс. чал.; 2009 год — 2857 чал.^[10] (перапіс); 2016 год — 2571 чал.^[11]; 2017 год — 2540 чал.^[12]; 2018 год — 2524 чал.^[1]

У Варапаеве працуюць сярэдняя і музычная школы, 2 дашкольныя ўстановы, лякарня, паліклініка, 2 бібліятэкі, дом культуры, пошта і іншыя.

У 1997 годзе ў мястэчку збудавалі касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла.

Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай і харчовай галінаў прамысловасьці.

• Парк (пач. ХХ ст.)
• Фальварак (ХІХ ст.)

• Палац Пшазьдзецкіх (пач. ХХ ст.)

• Зямчонак І. Мястэчка пры гасцінцы: старонкі гісторыі Варапаева і бліжэйшых населеных пунктаў / І. Зямчонак. — Мн., 1995. — 128 с.
• Памяць: гіст.-дакум. хроніка Пастаўскага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 687 с.: іл. ISBN 985-6302-35-8.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo. — Warszawa, 1893.

Варапаева — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• мяст. Варапаева, Radzima.org
• Варапаева(недаступная спасылка), Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць