Аварыя на АЭС Фукусіма I

• 11 сакавіка: 14:46 JST (05:46 UTC): землятрус ля ўсходняга ўзьбярэжжа выспы Хансю. Японскі ўрад абвясьціў надзвычайную сытуацыю з прычыны адказу ахалоджвальнай сыстэмы рэактара на Фукусіма I і распачаў эвакуацыю тысячаў людзей, якія жылі ў межах 2 км ад станцыі^[13][14].

• 12 сакавіка: тым часам як сьведчаньні частковага плаўленьня паліўных стрыжняў у блёку № 1 узрасталі, вадародны выбух разбурыў верхні ўчастак будынку на блёку № 1, у выніку якога было паранена чатыры служачых, але гермаабалонка рэактара засталася некранутай^[15][16]. Вадарод і пар былі выпушчаныя з рэактару, каб панізіць ціск у яго гермаабалонцы^[17][18]. Апэратары станцыі пачалі выкарыстоўваць марскую ваду для хуткаснага ахалоджваньня, што неўзабаве назаўжды пашкодзіла рэактар^[19]. Зона эвакуацыі пашырылася на 20 км, ахопліваючы 170—200 тысячаў чалавек; японскі ўрад таксама параіў жыхарам, якія жывуць яшчэ за 10 км ад зоны эвакуацыі заставацца дома^[20][21]. Самавызваленьне з пашкоджанага ядра рэактару прадуктаў дзяленьня, асабліва радыяактыўнага ёду-131, прывяло да распаўсюджаньня японскімі ўладам ёду прафіляктычнага (ёдыду калія) сярод жыхароў, якія жывуць вакол Фукусіма I і Фукусіма II^[22], аднак толькі адзін рабочы быў канстатаваны хворым. Урад Злучаных Штатаў прапанаваў Японіі тэхнічную дапамогу па дэмантажы паліўных стрыжняў, у якіх ахалоджвальныя сыстэмы мелі праблемы да таго, як ядзернае паліва пачало перагравацца, аднак прапанова была адхіленая японскім урадам^[23].
• 13 сакавіка: частковае плаўленьне стрыжняў было мажлівым на блёку № 3. А 13:00 па японскім часе ў рэактарах 1 і 3 адкачвалася і зноў запампоўвалася вада разам з борнай кісладзю, каб зьменшыць тэмпэратуру і прадухіліць наступныя ядзерныя рэакцыі^[24]. Узровень вады ў блёку № 2 быў нізкім, хоць ціск унутры гермаабалонкі рэактару быў высокім^[24]. Японскае атамнае энэргетычнае агенцтва абвясьціла, што клясыфікуе сытуацыю на на блёку № 2 чацьвёртым узроўнем па сямібальнай Міжнароднай шкале ядзерных падзеяў (INES)^[25][26].
• 14 сакавіка: адбыўся выбух у будынку блёку № 3^[27], ад якога пацярпела адзінаццаць чалавек. Выкіду радыяактыўных рэчываў па-за межы ўжо забруджанай тэрыторыі не было, аднак ударная хваля адмоўна паўплывала на водазабесьпячэньне блёку № 2^[28]. Прэзыдэнт францускай асацыяцыі атамнай бясьпекі (Autorité de sûreté nucléaire) заявіў, што дадзены інцыдэнт мусіць быць адзначаны пятым узроўнем (аварыя з рыскам для навакольнага асяродзьдзя) альбо нават шостым (сур’ёзная аварыя) па шкале INES^[29].
• 15 сакавіка: Прыкладна ў 6:20 мясцовым часе адбыўся выбух на другім блёку АЭС^[30]. На момант выбуху ўзровень радыяцыі на прамысловай пляцоўцы ўзрос да 8217 мкЗв/гадзіну, але пазьней скараціўся на трэць^[31]. Пашкоджаньні часовых ахалоджвальных сыстэмаў на блёку № 2 ў выніку выбуху на трэцім плюс праблемы зь яго вэнтыляцыйнай сыстэмай зазначылі, што закачка вады ўжо не зьяўляецца магчымай, што зрабіла сытуацыю на блёку № 2 найбольш адмоўнай з усіх трох рэактараў^[32]. Адначасова на блёке 4 адбыўся пажар у сховішчы адробленага ядзернага паліва, радыяактыўныя рэчывы, паводле інфармацыі МАГАТЭ, сталі паступаць у атмасфэру^[30]. Пажар быў патушаны цягам дзьвюх гадзінаў^[33]. Са станцыі эвакуяваны ўвесь пэрсанал. Весьці барацьбу з катастрофай засталіся 50 інжынэраў^[34].
• 16 сакавіка: прыблізна а 14:30 па мясцовым часе TEPCO абвясьціла пра свае здагадкі, што рэзэрвуар у блёку № 4, дзе знаходзяцца паліўныя стрыжні магчыма пачаў кіпець, у выніку чаго павялічваецца мажлівасьць непрадугледжанай крытычнасьці ўразьлівых стрыжняў^[35]. Па палудні NHK TV паведаміла пра белы дым, які паднімаецца ад станцыі Фукусіма I і, як меркавалася, ішоў ад блёку № 3. Неўзабаве ўсе акрамя невялікай групы^[36] рабочых, якія засталіся на станцыі былі першамешчаныя ў рэзэрв празь небясьпечна ўзьнімаючыйся ўзровень радыяцыі ўсутыч да 1000 мЗв/гадзіну^[7][37]. TEPCO часова перапынілі свае дзеяньні на станцыі праз скачкі радыяцыі і вывела адтуль усіх сваіх рабочых^[38]. На адмысловым прэс-рэлізе TEPCO паведамілі, што рабочыя блыі адкліканыя а 06:00 JST празь ненатуральны шум, які раздаваўся з адной з камэраў супрэсіі ціску^[39]. Позна ўвечары служба Reuters паведаміла, што ў блёкі №5 і №6 была залітая вада^[40].
• 17 сакавіка: у 09:48 па мясцовым часе пачалася апэрацыя па сбросу марской вады з ваенных вэрталётаў CH-47 на басэйны вытрымкі адробленага паліва блёкаў № 3 і № 4^[41]. Двума вэрталётамі было зьдзейсьнена па 4 рэйсы^[42]. Пасьля палудня было паведамлена, што басэйн вытрымкі блёку № 4 цалкам напоўнены вадой і ніводны з паліўных стрыжняў ня быў счэрпаны^[43]. На працягу цэлага дня ажыцьцяўлялася апэрацыя па падлучэньні сілавой лініі электраперадачы для аднаўленьня электрасілкаваньня ўсіх шасьці блёкаў Фукусіма I^[44]. З 19:05 да 19:45 шэсьць паліцэйскіх грузавікоў, экіпіраваных вадзянымі пушкамі беспасьпяхова спрабавалі заліваць ваду ў басэйн вытрымкі адробленага паліва блёку № 3, бо ім не ўдалося дастаць да басэйна. Затым, з 19:45 да 20:09, пяць пажарных машынаў з насосамі высокага ціску, вылілі 30 тон вады ў раён блёку № 3^[45]. Японскія ўлады таксама паведамілі, што інжынэры пракладваюць зьнешнюю сілавую лінію электраперадачы да блёку № 2. Апэрацыя была працягнутая а 20:30^[25].

• 18 сакавіка: прыблізна а 03:00 па мясцовым часе, у адпаведнасьці з запросам мэра Токіё Хінтары Ісіхары, такійскае пажарнае ўпраўленьне выдаткавала трыццаць пажарных аўтамабіляў з 139 пажарнікамі, адмыслова навучанай выратавальнай камандай і пажарнай машынай з 22-мэтровай воданапорным кранам; усе вышэйзгаданыя падразьдзяленьні мусілі далучыцца да Сілаў самаабароны Японіі, якія ўжо разгарнуліся на месцы аварыі^[46]. Сілы самаабароны Японіі накіравалі прывезенае абсталяваньня на ахалоджваньне блёку № 4 і, таксама, блёку № 3, які аказаўся ў значна горшым стане, чым уяўлялася раней. Паводле прагнозаў напрамак ветру мусіў зьмяніцца на паўночны ўсход, што было па напраўленьні да мора^[47]. За 30 км на паўночны захад ад станцыі Фукусіма I быў зафіксаваны высокі ўзровень радыяцыі ў 150 мікразывэртаў у гадзіну.^[48]. Японскія ўлады павысілі адзнаку небясьпекі па шкале INES для блёкаў № 1, № 2 і № 3 да 5 узроўню^[25]. Страта ахалоджвальнай вадкасьці ў басэйне вытрымкі адробленага топліва ў блёку № 4 была клясыфікаваная трэцім узроўне па той жа шкале^[25]. 19 сакавіка прадпрымаліся спробы аднавіць энэргасілкаваньне станцыі на блёках № 1 і № 2 і 20 сакавіка на астатніх блёках^[49].

• 19 сакавіка: другая група такійскіх пажарнікаў зьмяніла папярэднюю каманду. Яны выкарыстоўвалі аўтамабіль, здольны запампоўваць 3000 літраў вады ў хвіліну на вышыню 22 мэтры для астуджэньня басэйна вытрымкі адробленага ядзернага паліва ўнутры рэактара блёка № 3^[50]. Вада залівалася ў рэактар цягам сямі гадзінаў. TEPCO пазьней паведаміла, што вада паслужыла эфэктыўным сродкам для паніжэньня тэмпэратуры вакол высіленых паліўных стрыжняў да 100 °C

• 20 сакавіка: сытуацыя ў басэйнах вытрымкі блёкаў № 5 і № 6 цалкам нармалізавалася, пастаянны адвод цеплыні за кошт электразабесьпячэньня ад дзьвюх рэзэрвовых дызэльных электрастанцыяў дазволіў зьнізіць тэмпэратуру вады ў басэйнах з 68.8 °C да 43.1 °C і ў блёку № 6 з 67.5 °C да 52 °C а 03:00 па мясцовым часе^[51]. У трэцім рэактары ўзьняўся ціск. Прадстаўнік Японіі ў 1:06 па мясцовым часе паведаміў, што запатрабуецца выпусьціць частку радыяактыўных матэрыялаў па-за ахоўны корпус у атмасфэру. Гэта можа запаволіць работу па аднаўленьні падачы сілкаваньня да сыстэмаў астуджэньня рэактараў^[52], аднак, у 3:46 Японская тэлевізыйная кампанія паведаміла, што TEPCO адмяніла гэтую апэрацыю, палічыўшы яе нянужнай. Ціск працягвае ўзьнімацца ў гермэтычнай абалонцы рэактару, але TEPCO запэўнівае, што яны будуць назіраць за сытуацыяй асьцярожна^[53]. Пазьней Associated Press са спасылка на TEPCO паведаміла, што ціск у блёку № 3 стабілізаваўся^[54]. Нягледзячы на станоўныя водгукі на працу па ўрэгуляваньні сытуацыі, улады Японіі абвясьцілі, што АЭС Фукусіма I ня можа быць адноўлена і зноў уведзена ў экплюатацыю^[54].
• 21 сакавіка: работы па аднаўленьні сыстэмы ахалоджваньня рэактараў былі прыпыненыя зьяўленьнем слупа шэрага дыму на паўднёва-ўсходняй частцы энэргаблёку № 3, які ўзьнімаўся ў 15:55 і паступова зьнік у 17:55. У мэтах перасьцярогі ўвесь пэрсанал быў эвакуяваны^[3], але якіх-небудзь зьменаў у радыяцыйным фоне вакол станцыі заўважана не было^[55]. У гэты час не праводзілася ніякіх работаў праз падазрэньне пажару. Таксама быў заўважаны белы дым (хутчэй за ўсё пар), які ішоў ад блёку № 2 у 18:22 па японскім часе, што суправадзілася часовым павышэньнем узроўню радыяцыі.
• 22 сакавіка: на досьвітку адзін з прадстаўнікоў TEPCO паведаміў, што ў пробах марской вады, узятых за 100 м ад берагавой лініі ў раёне першага-чацьвёртага энэргаблёку (на поўдзень ад АЭС) выяўлена павышанае ўтрыманьне радыяактыўнага ёду і цэзія^[56]. Гэтак, узровень ёду-131 перавысіў нормы ў 126,7 разы, узровень цэзія-134 — у 24,8 разы, аднак узровень кобальта-58, наадварот, зьяўляецца ніжэйшым за норму^[57]. Японскае агенцтва Kyodo News паведамляе, што паводле зьвестак МАГАТЭ у пасёлку Наміе прэфэктуры Фукусіма зафіксаваны ўзровень радыяцыі ў 161 мкЗв/г, што ў 1600 разь перавышае норму^[56]. Да ўсіх шасьці блёкаў АЭС былі падведзеныя кабэлі для падачы электраэнэргіі, аднак да запуску сыстэмаў ахалоджваньня можа прайсьці некалькі дзён^[58].

• 23 сакавіка: зранку чорна-шэры дым ізноў пачаў узьнімацца над рэактарам № 3, што выклікала чарговую эвакуацыю рабочых. Спадарожнікавыя здымкі станцыі паказалі нешта накшталт невялікага ачага пажару, адкуль ўзьнімаецца дым. TEPCO паведамілі, што яны ня ведаюць пра прычыну іх узьнікненьня. Дым расьсеяўся цягам гадзіны^[59][60].
• 24 сакавіка: заліўка вады ў энэргаблёкі № 1, 2, 3 працягнулася^[61] і ўзровень радыяцыі вакол станцыі ўпаў да 200 μЗв/г^[62]. Удалося аднавіць электрычнасьць у дыспэтчарскай энэргаблёку № 1^[63]. Трое рабочых моцна апраменіліся ў выніку трапленьня радыяактыўнай вады празь іхнія ахоўныя касьцюмы, што выклікала неадкладную шпіталізацыю^[64][65]. Іншыя рабочыя былі падвержаныя радыяактыўнаму апраменьваньню дозай пракладна ў 2—6 Зв у вобласьці ніжэй за шчыкалаткі^[66][67]. Яны не былі апранутыя ў ахоўны абутак, бо «тэхніка бясьпекі нанімаючай іх кампаніі не прадугледжвала сцэнар, у якім рабочыя будуць выконваць работу, стоячы ў вадзе каля атамнай станцыі»^[66]. Узровень радыяцыі ў вадзе стаў каля 3,9 МБк/см³. Забруджваньне вады магло спрычыніць выдзяленьне радыёнуклідаў з пашкоджаных паліўных стрыжняў, што пазьней укажа на пралом ядра рэактару^[68]. Вонкавая тэмпэратура паверхні блёкаў №1, 2, 3 і 4 меншала ўсутыч да 20 градусаў па Цэльсію^[69].

Асноўны артыкул: АЭС Фукусіма I

АЭС Фукусіма I знаходзіцца ў горадзе Акума павету Футаба прэфэктуры Фукусіма за 210 км на поўнач ад Токіё^[70]. Яна складаецца зь шасьці кіпячых ядзерных рэактараў, распрацаваных амэрыканскай карпарацыяй General Electric, якія даюць каля 4,7 ГВт агульнай магутнасьці, што робіць Фукусіма I адной з 25 найбуйнейшых атамных электрастанцыяў сьвету. Фукусіма I была першая станцыяй, якая ўзводзілася і ўтрымліваецца толькі Такійскай энэргетычнай кампаніяй (TEPCO) .

Энэргаблёк № 1 зьяўляецца рэактарам магутнасьцю 439 МВэ (тып BWR3), пабудаваны ў ліпені 1967, вытворчасьць электраэнэргіі на якім пачалася 26 сакавіка 1971 году^[71]. Энэргаблёкі № 2 і № 3 маюць аднолькавую магутнасьць у 784 МВ (тып BWR-4), першы зь якіх пачаў дзейнічаць у ліпені 1974, а другі — у сакавіку 1976. Усе энэргаблёкі былі пераправераныя пасьля землятрусу ў Міягі 1978 году, калі паскарэньне грунту складала 0.125 g (1.22 м/с²) для 30 сэкундаў, але ніякага пашкоджаньня асабліва важных частак рэактару ня выявілася^[72].

На час аварыі рэактар № 1 зьмяшчаў 400 цеплавыдзяляльных зборак; рэактары №2, №3 і №5 — 548, №6 — 764. Рэактар №4 ня ўтрымліваў цеплавыдзяляльных элемэнтаў, аднак меў 1331 адробленых зборак у ахалоджвальным басэйне. Рэактар № 1 меў 292, № 2 — 587, № 3 — 514, № 5 — 946 і № 6 — 876 адробленых цеплавыдзяляльных зборак у сваіх ахалоджвальных басэйнах адпаведна^[73].

Землятрус у Японіі 2011 году амплітудай 9.0 M_W па шкале Рыхтэра адбыўся 11 сакавіка 2011 году ў 14:46 па японскім часе (JST) на паўночна-ўсходнім узьбярэжжы Японіі. У гэты дзень, рэактарныя энэргаблёкі № 1, № 2 і № 3 дзейнічалі ў звычайным рэжыме тым часам як работа блёкаў № 4, № 5 і № 6 была прыпыненая на часовы агляд^[74]. Адразу пасьля пачатку землятрусу, блёкі № 1, № 2 і № 3 адлучыліся аўтаматычна^[75].

Пасьля адлучэньня рэактараў электравытворчасьць прыпынілася. Звычайна атамная станцыі можа выкарыстоўваць зьнешнія крыніцы электрасілкаваньня для забесьпячэньня кантралюючых і ахалоджвальных сыстэмаў^[76]. Аднак землятрус нанёс вельмі значныя пашкоджаньні энэргетычнай сыстэме станцыі. Дапаможныя дызэльныя генэратары працавалі, пакуль зьнянацку ня выключыліся ў 15:41, пазбаўляючы рэактар апошняй крыніцы сілкаваньня зьменным токам. Станцыя была аточана хвалеадкіднай сьцяной і была спраектаваная вытрымліваць цунамі вышынёй 5,7 мэтраў, але выкліканае землятрусам цунамі сягала ў вышыню на 10 мэтраў, што неўзабаве пераадолела зладжаны бар’ер і затапіла нізка разьмешчанае памяшканьне электрычных генэратараў^[77][78][79]. Неўзабаве было абвешчана надзвычайнае палажэньне першага ўзроўню^[75].

Пасьля збою дызэльных генэратараў рэзэрвовай крыніцай сілкаваньня сыстэмы ўпраўленьня станцыі служылі батарэі, дзеняьне якіх цягнулася восем гадзінаў^[14]. Батарэі зь іншых атамных станцыяў былі прысланыя на месца і перасоўныя генэратары прыбылі цягам 13 гадзінаў^[80], але праца над падлучэньнем генэратараў для сілкаваньня вадзяных насосаў працягвалася да 15:04 12 сакавіка^[13]. Пры звычайных умовах генэратары мусілі падлучацца праз камутацыйнае абсталяваньне ў падмурку станцыі, але гэтыя памяшканьні былі затопленыя^[78]. Пасьля наступаваных спробаў заліць станцыю вадой стратэгія зьмянілася ў бок пабудаваньня новай лініі электраперадачы, якая мусіла аднавіць працу вадзяных насосаў, вынікам чаго стала ўстаноўка кабэля, пра якую паведамілі прыкладна а 08:30 UTC^[81].

Пасьля абвяшчэньня ўрадам Японіі надзвычайнай сытуацыі (11 сакавіка, 19:03) у межах 2 км ад станцыі былі эвакуяваныя каля 1864 чалавек. Неўзабаве, у 21:23 па мясцовым часе, паводле загаду прэм’ер-міністра зона эвакуацыі пашырылася да 3 км і 5800 чалавек, таксама, жыхарам 10-кілямэтровай зоны было параена заставацца ў хатнім памяшканьні^[13][14]. У 5:44 зона эвакуацыі пашырылася ў рыдыюсе да 10 км, а ў 18:25 — да 20 км, незадоўга да пачатку выкарыстаньня марской вады для хуткаснага астуджэньня рэактараў^[13][83].

12 сакавіка ў 17:35 газэта The Guardian паведама, што Японская тэлерадыёкампанія параіла жыхарам прэфэктуры Фукусіма «заставацца ўнутры, зачыніць дзьверы і вокны і выключыць вэнтыляцыю паветра. Ім таксама параілі прыкрыць раты ахоўнымі маскамі, ручнікамі альбо насоўкамі», таксама было непажаданым піць водаправодную ваду^[84]. Паводле NOTAM, быў абмежаваны паветраны трафік у радыюсе 20-кілямэтровай зоны вакол станцыі^[85]. У 22:49 па мясцовым часе BBC паведаміла, што: «каманда з Нацыянальнага інстытуту радыялёгіі была адпраўлена на Фукусіма ў якасьці меры перасьцярогі. Як паведамляюць, група складаецца з доктараў, мэдсёстраў і іншых асобаў, дасьведчаных у рабоце з радыяцыяй, якая была перапраўленая вэрталётам на базу за 5 км ад атамнай станцыі»^[86].

Эвакуацыйныя мерапрыемствы праводзіліся таксама і на 3-кілямэтровай тэрыторыі, сумежнай з АЭС Фукусіма II. Жыхарам, якія жывуць за 10 км ад зоны эвакуацыі таксама параілі заставацца дома. 12 сакавіка 17:39 зона эвакуацыі пашырылася да 10 км^[13]. Нягледзячы на гэта, аўтары журналісцкага расьледваньня былі прыпыненыя паліцыяй за 60 км ад атамнай станцыі^[87]. Цягам 12 сакавіка было эвакуявана каля 50 000 чалавек^[88]. Па стане на 13 сакавіка колькасьць людзей павысілася да 170 000–200 000 асобаў, пасьля таго, як улады абвясьцілі пра мажлівасьць плаўленьня паліўных стрыжняў^[20][21].

Міжнародная рэакцыя на атамную катастрофу выявілася ў межах агульнага гуманітарнага водгуку пацярпелым ад землятрусу і цунамі ў Японіі(en). Яна таксама ўключала выказваньне заклапочанасьці наконт падзеяў вакол рэактару і рыску эскаляцыі праблемаў з энэргаблёкамі. Японская катастрофа таксама падштурхнула да перагляду існых і заплянаваных нацыянальнага праграмаў па атамнай энэргетыцы, зь некаторым крытыкамі, якія паставілі пад пытаньне будучыню «атамнага адраджэньня»^{[89][90][91][92]}. 15 сакавіка 2011 г. урад Нямеччыны прыпыніў працу 7 найстарэйшых рэактараў краіны, запушчаных у 1970-х гадох, на 3 месяцы: Бібліская(de) (А і Б), Брунсбютэльская(de), Ізарская(de) (1-ы), Нэкарвэрстгаймская(de), Унтэрвэзэрская(de) і Філіпсбурская(de) (1-ы) АЭС^[93]. На 31 траўня ў выніку праверак прыпынілі працу 13 зь 17 АЭС Нямеччыны^[94].

На 3 траўня 2012 г., больш як праз год пасьля здарэньня, 51 з 54 атамных рэактараў у Японіі заставаўся выключаным^[95].

• Нямецкая супольнасьць страхаваньня ядзерных рэактараў

Аварыя на АЭС Фукусіма I — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Японія: хроніка катастрофы.. Радыё Свабода.
• Катастрофа на АЭС «Фукусима» — камэнтаваны аналіз на партале «Ядерная физика в Интернете»  (рас.)
• Новости по теме «Землетрясение в Японии» на партале TUT.BY