Mga Guhit sa Gahing Tangso nin Laguna
An Mga Guhit sa Gahing[1][2] Tangso nin Laguna (Tagalog: Inskripsyon sa binatbat na tanso ng Laguna, literal translation: Inscription on flattened copper of Laguna) sarong opisyal na pagpapabutas sa kautangan nakaguhit sa sarong gahi' na tumbaga kan taon na Shaka 822 (Gregoriano A.D. 900). Ini an pinakaamay na petsado-sa-kalendaryong dokumento nakua sa laog mismo kan teritoryo nin Filipinas.[3]
| Mga Guhit sa Gahing Tangso nin Laguna | |
|---|---|
 An ginuhit sa gahing tangso nakasaray sa Museo Nasyonal nin Antropolohiya sa Manila | |
| Materyales | Tumbaga o tangso |
| Langkaw | < 20 cm (7.9 in) |
| Lakdang | < 30 cm (12 in) |
| Pigmukna | 900 |
| Nadiskubre | 1989 Lumban, Laguna, Filipinas |
| Kinamumugtakan sa ngunyan | Museo Nasyonal nin Filipinas |
| Tataramon | Pangenot na Suanoy na Malay na may ibang Sanskrit & Suanoy na Javanese asin/o Suanoy na Tagalog |
An gahi' nadukayan kan 1989 nin sarong hurnal sa sabang kan Salog Lumbang sa Wawa, Lumban, Laguna sa Filipinas. An inskripsyon haros nakasurat sa Lumang Malayo na ginagamit an Kaamaying Kawi na inskripsyon na may kasalak na mga Sanskritong kataga' asin Daan na Habanes o Daan na Tagalog na mga honoripiko.[4] Pakadukay kaini, an enot na nagpalis kan mga ginuhit sa gahi' iyo si Antoon Postma kan taon 1991,[5] sarong Holandes na antropologo asin parasaligsig kan Guhit Hanunó'o.[3]
An inskripsyon nagtala' kan mga lugar asin pangaran kan magkapirang estado kan A.D. 900, siring kan syudad-estadong Tagalog arog kan Tondo.[3] An magkapirang mga historyador nagtataong swestyon na ini nagpapahiling nin mga relasyon ekonomiko, kultural, asin politikal sa pag'ultan kan mga estadong ini asin an kagurubay kaining Kahadean nin Medang sa Java.[3]
Konteksto historikal
Bago pa an Anoy nin Pagkolonya Europeo, an Sur-subangan na Asya yaon sa impluwensya nin Kadakulaan Indya kun saen an dakul na mga imperyo, kahadean asin prinsipalidad nagtalubo nin pirang siglo sa mga lugar na ngonyan sinasakop na kan Tailandya, Indonesya, Malaysia, Singapur, Filipinas, Kambodya asin Byetnam. An impluwensya nin kulturang Indyano sa mga lugar na ini inaapod na "indyanisasyon".[6]Si arkeologong Pranses, George Coedes, pigpaliwanag ini komo pagpahiwas kan sarong organisadong kultura na pinanday sa Indyanong ginikanan nin kahadean, Hinduismo, asin Budhismo asin kan dyalektong Sanskrito.[7] Ini mahihiling sa inaapod na Indyanisasyon nin Sur-subangan na Asya, an paglakop nin Hinduismo asin an paglakop nin Budhismo. Mga Indyanong byahero, negosyante, komersyante, paratukdo asin mga padi may dakulang papel na gayo sa pangyayaring ini.[8][9][10] Mga Indyanong honoripiko may impluwensya man sa mga Malay, Thai, Filipino saka kan mga Indones na honoripiko.[11] Mga ehemplo kaini iyo an titulong Raja, Rani, Maharlika, asbp. na na-ilito haleng kulturang Indyano pasiring Filipinas paagi kan Malay asin Imperyong Srivijaya .
An pre-kolonyal na Eskriturang filipino inaapod na Baybayin (ᜊᜌ᜔ᜊᜌᜒᜈ᜔), bisto sa Bisaya na badlit (ᜊᜇ᜔ᜎᜒᜆ᜔), sa Ilokano komo kur-itan/kurditan , sa Kapampangan komo kulitan, asin sa Bikol komo basahan[12], gabos ini gikan sa mga eskriturang Bramiko nin Indya. An paggamit kaini narekord kan ika-16 na siglo ni Miguel López de Legazpi.[13]
Pagkadukay
An Gahing Tangso na Inskripsyon nadukayan kan 1989 harani sa sabang kan Salog Lumbang sa may Sola' nin Laguna,[14]nin sarong lalaki nagngangaran Ernesto Legisma na natungod naghuhunggad nin baybay na gagamiton sa pagsesemento. Naisip na an nakotkot niya may halaga, an lalaki pinabakal ini sa sarong nagnenegosyo sa mga bagay na luma, na dai man nakakakuang parabakal kaini, diretso logod ipinabakal sa National Museum of the Philippines, kun saen itinalaga ki Alfredo E. Evangelista, pamayo sa departamento nin antropolohiya.[15][16] An Museo Nasyonal pigbansagan an nadukayan na tangsong gahi' na Laguna Copper Plate.[17]
Pakalihis sarong taon, si Antoon Postma nareparo ini na an mga guhit igdi nakaagid sa antigong Indones na kinalingking na inaapod na Kawi. Si Postma pigpalis an eskritura asin nakitang an dokumento nagpepetsang susog sa Saka'ng taon 822, petsang lumang Hindu katumbas sa taon 900.[5] Ini panahon na gayo kun kasuarin nasambitan an Filipinas sa sarong opisyal na rekord kan Tsinong Dinastiyang Song sa History of Song natutungod sa taon na 972.[18]
Pagpapalis
| Taytay | Pagsasayod An mga tekstong yaon sa ibaba nababatay batay sa pagguguhit ni Hector Santos kaidtong 1995.[19] Gabos na palis nakasurat sa saradit na kurit. | Pagpapalis sa Bikol[20] | Orihinal na palis ni Antoon Postma (1991) sa Ingles | Tala |
|---|---|---|---|---|
| 1 | swasti shaka warshatita 822 waisakha masa ding jyotisha. chaturthi krishnapaksha so- | Tara! Taon Siyaka 822, bulan nin waisakha, susog sa astronomiya. An ikaapat na aldaw nin pagsadit nin bulan, Lunes | Hail! In the Saka-year 822; the month of March-April; according to the astronomer: the fourth day of the dark half of the moon; on | |
| 2 | -mawara sana tatkala dayang angkatan lawan dengannya sanak barngaran si bukah | Dayang Angkatan sampolo kan saiyang mga tugang na nagngangaran Buka (burak), | Monday. At that time, Lady Angkatan together with her relative, Bukah by name, | |
| 3 | anakda dang hwan namwaran di bari waradana wi shuddhapat(t)ra ulih sang pamegat senapati di tundu- | na mga aki ninsi Kagalang-galang na si Namwaran, dinuhulan nin sarong kasuratan nin lubos na kapatawadan hale ki Poon Pangkagabsan nin Tundun | the child of His Honor Namwaran, was given, as a special favor, a document of full acquittal, by the Chief and Commander2 of Tundun | |
| 4 | n barja(di) dang hwan nayaka tuhan pailah jayadewa. di krama dang hwan namwaran dengan dang kaya- | sa pagpipintakasi ki Pamayong Kagawad nin Pailah na si Jayadewa. Sa pagboot na ini, sa paagi ni Kagsurat, | representing the Leader of Pailah, Jayadewa. This means that His Honor Namwran, through the Honorable Scribe4 | |
| 5 | stha shuddha nu di parlappas hutangda wale(da)nda kati 1 suwarna 8 di hadapan dang hwan nayaka tuhan pu- | an Kagalang-galang na si Namwaran pinatawad na sa gabos na saiyang mga kautangan na 1 kati asin 8 suwarna sa atubangan ni Kagalang-galang na Pamayong Kagawad nin Puliran | was totally cleared of a salary-related debt of 1 kati and 8 suwarna (weight of gold): in the presence of His Honor the Leader of Puliran, | |
| 6 | liran ka sumuran. dang hwan nayaka tuhan pailah barjadi ganashakti. dang hwan nayaka tu- | na si Kasumuran, (sa kapangyarihan ninsi Kagalang-galang na Pamayong Kagawad nin Pailah). | Kasumuran; His Honor the Leader of Pailah, representing Ganasakti; (and) His Honor the Leader | |
| 7 | han binwangan barjadi bishruta tathapi sadanda sanak kaparawis ulih sang pamegat de- | Kunsiring, an mga nabubuhay na mga maku-apo ninsi Kagalang-galang na si Namwaran pinatawad na sa anuman asin gabos na pagkakautang kaini (ninsi Kagalang-galang na si Namwaran) sa Pamayong si Dewata, | of Binwangan, representing Bisruta. And, with his whole family, on orders of the Chief of Dewata | |
| 8 | wata [ba]rjadi sang pamegat medang dari bhaktinda di parhulun sang pamegat. ya makanya sadanya anak | Ini, kun sakali, magpapahayag kiisayman na poon ngonyan kun may tawong magsasabing dai pa butas sa utang an Kagalang-galang... | representing the Chief of Mdang, because of his loyalty as a subject (slave?) of the Chief, therefore all the descendants | |
| 9 | chuchu dang hwan namwaran shuddha ya kaparawis di hutangda dang hwan namwaran di sang pamegat dewata. ini gerang | Kunsiring , an mga nabubuhay na kamaku-apoan ninsi Kagalang-galang na si Namwaran pinatawad na sa anuman asin gabos na pagkakautang kaini | of his Honor Namwaran have been cleared of the whole debt that His Honor owed the Chief of Dewata. This (document) is (issued) in case | |
| 10 | syat syapanta ha pashchat ding ari kamudyan ada gerang urang barujara welung lappas hutangda dang hwa ... | (ninsi Kagalang-galang na si Namwaran) sa Pamayong si Dewata, Ini, kun sakali, magpapahayag kiisayman na poon ngonyan kun may tawong magsasabing dai pa lungkas sa utang an Kagalang-galang... | there is someone, whosoever, some time in the future, who will state that the debt is not yet acquitted of His Honor... | * Sa ika-10 taytay natapos an ginuhit.[3] |
