Үрге Сат
Үрге Сат (рус. Верхний Чат) — Башҡортостандың Яңауыл районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 127 кеше[1]. Мәсәғүт ауыл Советы составында.Почта индексы — 452815, ОКАТО коды — 80259855002.
| Ауыл | |
| Үрге Сат | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Координаталар | |
| Сәғәт бүлкәте | |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды | 02, 102 |
| ОКАТО коды | |
| ОКТМО коды | |
| ГКГН номеры | |
.svg)
Халыҡ һаны
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | |||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | |||||
| 2002 йыл 9 октябрь | |||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 127 | 70 | 57 | 55,1 | 44,9 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатматөрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Географик урыны
Тарихы
Ауылға XVIII быуаттың 2-се яртыһында Уҫы даруғаһының Урман-Ғарей улусы башҡорттары үҙ ерҙәрендә нигеҙ һалған. XVIII быуат аҙағына тиклем Сат тип атала[2].
1795 йылда 20 йорт хужалығы һәм 104 кеше иҫәпләнә, 1816 йылда — 22 йорт хужалығы һәм 158 кеше, 1834 йылда — 44 йорт хужалығы һәм 261 кеше.[3]
1842 йылда ауыл халҡы 261 кешенең һәр береһенә 4,8 фунт икмәк сәскән, малсылыҡ буйынса уртаса алғанда, һәр ихатала 2,7 ат, 2,9 һыйыр, 3,9 һарыҡ, 2,1 кәзә булған, умартасылыҡ буйынса 44 ихатаның һәр береһендә 3,3 дадан умарта булған.[3] Шул уҡ йылда мәсет төҙөлгән.[4]
1859 йылда 57 йорт хужалығы һәм 335 кеше йәшәгән.[3]
1870 йылда Өфө губернаһы Бөрө өйәҙенең 2-се станының Үрге Сат ауылында 64 йортта 347 кеше (178 ир-ат, 169 ҡатын-ҡыҙ) йәшәгән, барыһы ла мишәр булараҡ күрһәтелгән. Мәсет булған, халыҡ умартасылыҡ һәм йөк ташыу менән шөғөлләнгәндәр.[5]
1896 йылда Бөрө өйәҙе Ҡыҙылъяр улусының Үрге Сат (Егор-Чат) ауылында 92 йортта 488 кеше йәшәгән (250 ир-ат һәм 238 ҡатын-ҡыҙ). Мәсет, икмәк магазины һәм сауҙа лавкаһы булған.[6] 1897 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса ауылда 500 кеше йәшәй (241 ир-ат һәм 259 ҡатын-ҡыҙ), бөтәһе лә динлеләр.[7]
1906 йылда — 557 кеше[2]. XX быуат башында ауылда мәҙрәсә төҙөлә.[4]
1918 йылда совет башланғыс мәктәбе асыла.[4] 1920 йылда, рәсми мәғлүмәттәр буйынса, ауылда 112 йорт хужалығы һәм 554 кеше йәшәй (266 ир-ат, 288 ҡатын-ҡыҙ)[8], Ауыл хужалығын иҫәпкә алыу мәғлүмәттәре буйынса — 112 хужалыҡта 612 башҡорт йәшәй[9].
1939 йылда ауыл халҡы 505 кеше тәшкил итә, 1959 йылда — 445[2].Во время Великой Отечественной войны работал колхоз «Салават»[10]. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында «Салауат» колхозы[1] (башта «Яңы ялан»[5] колхозы) эшләй. 1957—68 йылдарҙа ФАП эшләй.[4]
1982 йылда халыҡ һаны яҡынса 270 кеше тәшкил итә.[11]
1989 йылда 243 кеше (113 ир-ат, 130 ҡатын-ҡыҙ)[12]
2002 йылда — 164 кеше (82 ир-ат, 82 ҡатын-ҡыҙ), күпселек башҡорттар йәшәй (79 %).[13]
2010 йылда 127 кеше (70 ир-ат, 57 ҡатын-ҡыҙ).[14]
1975 йылда ауылда «Ватан өсөн алыштарҙа һәләк булған геройҙарға мәңгелек хәтер» стелаһы ҡуйыла.[15][4]
Билдәле шәхестәре
- Әминева Флүрә Мирғәле ҡыҙы (1928—2011) — колхоз производствоһы ветераны, элекке һарыҡ көтөүсеһе, Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966).
Һылтанмалар
- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
Иҫкәрмәләр
 | Портал «Башҡортостан ауылдары» |
|---|---|
 | Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала |
 | Проект «Башҡортостан ауылдары» |