Ғәззә секторы
Ғәззә секторы[7] (ғәр. قطاع غزّة, йәһ. רצועת עזה; рус. сектор Газа) — Урта диңгеҙ яры буйындағы биләмә, өлөшләтә танылған Фәләстин ғәрәп дәүләтенең ике өлөшөнөң береһе (Иордан йылғаһының төньяҡ яры менән берлектә).
| Ғәззә секторы | |
| Флаг | |
 | |
| Нигеҙләү датаһы | 1949 |
|---|---|
.jpg) | |
| Кем хөрмәтенә аталған | Ғәззә |
| Этнохороним | gazià[1], gaziana[1], gazians[2], gazianes[2] һәм Gazans |
| Донъя ҡитғаһы | Азия |
| Дәүләт | Фәләстин Дәүләте[3] Объединённая Арабская Республика[d]оккупированные Израилем территории[d] Палестинская национальная администрация[d][4] Ғәззә[d] |
| Административ үҙәк | Ғәззә |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+2:00[d] һәм UTC+3:00[d] |
| Геомәғлүмәттәр | Data:Gaza Strip.map |
| Иң юғары нөктә | Абу Ауда[d] |
| Хөкүмәт башлығы | Яхья Синвар[d] |
| Халыҡ һаны | 2 098 389 кеше (2023)[5] |
| Валюта | новый израильский шекель[d][6] |
| Сиктәш | Мысыр һәм Израиль |
| Ограничение скорости | 80 километр в час |
| Телгә алынған хеҙмәттәр | Газа, любовь моя[d] |
| Майҙан | 365 км² |
| Тасуирлау биттәре | btselem.org/topic/gaza_s… |
 | |
| Тема иҡтисады | economy of the Gaza Strip[d] |
 | |
| Телефонный код страны | +970 |
 | |
 Ғәззә секторы Викимилектә | |
Израиль Ғәззә секторын Көнбайыш ярҙан улар араһындағы фәләстин биләмәләрен оккупациялағандан һуң айырып алған.[8][9] Гәззәне ХӘМӘС хәрәкәте һөҙөмтәле идара итә, ул 2007 йылда Фәләстин фракциялары араһындағы эске конфликттан һуң был районда ХӘМӘС идара итә.[10] Шул ваҡыттан алып Израиль Ғәззәне ерҙән, диңгеҙҙән һәм һауанан тулыһынса блокадалай, был районға кешеләрҙең һәм тауарҙарҙың ирекле инеүенә ҡамасаулай, һөҙөмтәлә Ғәззәне йыш ҡына "асыҡ һауалағы төрмә" тип атайҙар.[11][12]
Көнсығышта һәм төньяғында Израиль менән сикләшә, ул унан контроль-үткәреү пункттары ҡуйылған ҡойма менән бүленгән. Көньяҡ-көнбайыштан сиге — Мысыр менән, унан иһә бетон диуар менән ҡоймаланған. Ғәззә секторының оҙонлоғо яҡынса 40 км, киңлеге — 6 — 12 км. Дөйөм майҙаны — яҡынса 360 км²[13]. Мәркәзе — Ғәззә ҡалаһы.
Тарихы
БМО-ның Фәләстинде ғәрәп һәм йәһүд дәүләттәренә бүлеү планына ярашлы, сектор ғәрәп дәүләтенә инергә тейеш була. БМО-ның ҡарары һәм артабан Израиль дәүләте ҡорола башлау арҡаһында 1948—1949 йылғы Ғәрәп-израиль конфликты килеп сыҡҡас, ғәрәп дәүләте төҙөлмәй ҡала, һәм 1948—1967 йылдарҙа сектор Мысыр контролендә була. 1967 йылғы Алты көнлөк һуғыш һөҙөмтәһендә 1967—2005 йылдарҙа сектор Израиль ҡулы аҫтында була.
Израиль һәм Фәләстинде азат итеү ойошмаһы араһында ҡул ҡуйылған Ослолағы 1993 йылғы килешеүҙәр ваҡытлыса[14] Ғәззә секторының һауа юлдарында, ҡайһы бер ҡоро ер сиктәренә (бер өлөшөн Мысыр контролләй) һәм территориаль һыу майҙандарына хәрби контроль тәьмин итә.
Ослолағы Килешеү нигеҙендә Иордан йылғаһының төньяҡ яры биләмәһендә һәм секторҙа Фәләстин милли хакимиәте төҙөлә (ФМХ).
2005 йылдың авгусында Сик билдәләү бер яҡлы планын ғәмәлгә ашырғанда Израиль секторҙан ғәскәрен сығара һәм үҙ тораҡ пункттарын бөтөрә.
2007 йылдың июлендә ХӘМӘС ислам ойошмаһы эшләгән түңкәрелештән һуң ФМХ-ның дәүләт учреждениелары һәм уның хәүефһеҙлек көстәре, артабан сектор үҙе лә тулыһынса ХӘМӘС идараһына күсә.
Территорияға Әш-Шура Мәжлесе идара итә, ул 15 кешенән тора.
2023 йылда Фәләстин-Израиль һуғышы
Төп мәҡәлә: Фәләстин-израиль һуғышы (2023)
2023 йылдың 7 октябрендә ХӘМӘС Ғәззә секторынан Израилгә ҙур һөжүм башлай, унда кәм тигәндә 1300 кеше һәләк була һәм кәм тигәндә 199 кеше әсирлеккә алына. 2023 йылдың 9 октябрендә Израиль ХӘМӘС-ҡа һуғыш иғлан итә һәм Гәзә секторына тулы блокада индерә. Израилдең оборона министры Йоав Галант блокада тураһында иғлан итә: "Унда электр да, аҙыҡ-түлек тә, яғыулыҡ та булмаясаҡ, барыһы ла ябыҡ. Беҙ кеше хайуандары менән көрәшәбеҙ һәм шуға ярашлы эш итәбеҙ".[15]
Халҡы
Ғәззә секторы халҡының өстән ике өлөшөнән күберәге фәләстин ҡасаҡтарынан тора[16], улар Израилдән 1947—1949 йылдарҙағы Ғәрәп-израиль конфликты ваҡытында ҡасып сыҡҡандар һәм уларҙың тоҡомдары. Рәсми мәғлүмәттәр буйынса, 2014 йылда Ғәззә секторында 1 760 037 кеше йәшәй[17], АҠШ ЦРУ-һы 2014 йылда — 1 816 379 кеше йәшәй тип хәбәр итә[13]. Халыҡ урынлашыу тығыҙлығы 4890 — 5045 кеше/км².
Биләмәләр бүленеше
- Төньяҡ Ғәззә округы 270,245 (үҙәге Джебалия)
- Ғәззә округы 496,410
- Дәйр-Әл-Бәләх округы 205,534
- Хан-Юнис округы 270,979
- Рәфәһ округы 173,371[18]
Ҡалалар
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
- Официальный сайт управления сектора Газа (ғәр.)
- Сектор Газа: история оккупаций палестинской территории. Справка
- Военные приготовления ХӘМӘСа в секторе Газа (обновлено в апреле 2008 года)(недоступная ссылка)
- Экономика сектора Газа. Источники финансирования (инг.)
- Карты сектора Газа и Западного берега
- Карты сектора Газа и Западного берега(недоступная ссылка)
- The Myth of the Siege of Gaza, Jonathan D. Halevi, No. 577 May-June 2010 2010 йыл 13 июнь архивланған.
- Al-Qaeda in Gaza: Isolating «the Base»
- Pnina Sharvit-Baruch «Is the Gaza Strip Occupied by Israel?» 2023 йыл 4 декабрь архивланған.
- Le Figaro: как ХАМАС завел Газу в исламский тупик. перевод. cursorinfo.co.il (22 ноябрь 2012). Дата обращения: 24 ноябрь 2012. Архивировано 25 ноябрь 2012 года. 2014 йыл 15 июль архивланған.
[[Категория:]][[Категория:]]