Яхъя (Салауат районы)

• Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 28 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Ишембай): 6 км

Яхъя ауылы Йүрүҙән йылғаһы ҡушылдығы Оло Берҙәш йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙ ауылынан көньяҡ-көнбайышҡа табан 28 километр һәм Кропачёво (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан көньяҡ-көнсығышҡа 8 киломтр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Яхъя ауылына Ҡыр-Көҙәй улусына ҡараған. Ҡыр-Көҙәй улусы башҡорттары, Ҡаратаулы башҡорттары кеүек, Ер биләүгә хоҡуҡ бирә торған ҡағыҙҙы (Владенная память) Пётр I батшаның үҙенән 1701 йылда алған.

Яхъя ауылына XVIII быуаттың 70-се йылдарында Оло Берҙәш йылғаһы буйында Ҡыр-Көҙәй башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Ауылды Көҙәй улусы старшинаһы Яхъя Яҡшыевтың исеме менән атағандар. 1735-1740 йылдарҙағы ихтилалда ҡатнашҡандары өсөн Яхъяның атаһы нигеҙ һалған Йүрүҙән йылғаһының уң ярында урынлашҡан Яҡшы ауылы яндырылғанлыҡтан, улы йылғаның ҡаршы һул ярында, яңы урында, Яхъя ауылына нигеҙ һалған. Сөнки башҡорттар янғын булған ергә ҡабат өй төҙөмәйҙәр.

1795 йылда Яхъя ауылындағы 27 йортта бөтәһе 128 кеше: 54 ир-ат, 74 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың күп булыуы XVIII быуаттың 30-70 йылдарындағы милли хәрәкәттәрҙең әүҙем ҡатнашыусы ир-егеттәрен даими рәүештә репрессияларға дусар иткәндәрен күрһәтә.

1816 йылда ла ҡатын-ҡыҙҙар күпселекте тәшкил иткән: 48 хужалыҡта 155 ир-егет һәм 169 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән.

Ғаилә башлыҡтары араһында 6 ир-ат күп ҡатынлы булған. Был осрҙа уҡ мәсет булған.

Рәүиз материалында ауылда мәсет теркәлгән. 1834 йылғы VIII йәниҫәп буйынса ир-ат һаны артығыраҡ: 181, ҡатын-ҡыҙҙар 164. Артабан ошондай нисбәт һаҡланған.

1842 йылда 371 кешегә 125 сирек ужым һәм 528 сирек яҙғы ашлыҡ сәселгән. 10 сирек картуф ултыртылған. 75 хужалыҡта йәшәгән 403 кешенең 394 йылҡыһы, 311 һыйыры, 116 һарығы, 34 кәзәһе булған. Барлығы 34 умарта һәм 42 солоҡ та иҫәпкә алынған^[4][5]

Яхъяла 1859 йылда 79 йортта 382 кеше, 1865 йылда Яхъя ауылының 71 хужалығында 393 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. 2 мәсет булған.

1895 йылда 105 йортта 517 кеше иҫәпкә алынған.

1906 йылда Яхъя ауылында мәсет, 2 запас иген һаҡлай торған мөгәзәй булған. Ир-ат тау заводтарында ла хеҙмәт иткән.

1920 йылдағы совет йән иҫәбен алыу материалы 126 хужалыҡта 609 кеше йәшәгәнен күрһәтә.

2005 йылда Яхъя ауылына XX быуат башында барлыҡҡа килгән Яхъя разъезы ҡушыла. 2007 йылдан хәҙерге исемен йөрөтә.

Әлеге ваҡытта Яхъя ауылында төп мәктәп, интернат, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты бар.

Яхъя ауылында башҡорттар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Халыҡ һаны буйынса аңлатматөрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

• 1908 йылда М. А. Круковский тарафынан фотоға төшөрөлгән Ҡараяҡуп ауылы кешеләре
• 
• 
• 
• 
• 

1910 йылда ауылда фотограф, Рәсәйҙә төҫлө фотография пионеры Сергей Прокудин-Горский булып киткән. Ул төшөргән фотоларҙан күренеүенсә, Яхъя ауылы күркәм тәбиғәтле, ул заман өсөн ныҡлы ҡаралтылары, матур мәсете булыуы менән иғтибарға лайыҡ. Бик тырыш, хужалыҡсан халыҡ йәшәгәне күренеп тора. Ауыл тимер юлдан алыҫ булмаған, ир-ат шунда эшләгәндер, сөнки «Тимер юлсы башҡорт» тигән фото ла ошонан йыраҡ түгел төшөрөлгән^[8].

Биҙәкләп үрелгән ситәне иҫкергән, көнбағыштар сәскә атҡан йәшелсә баҡсаһы фотоһы ла бар. Йорттарҙың ҡапҡалары ныҡлы, улар араһында «урыҫ ҡапҡаһы» тип аталып йөрөтөлгән төрҙө лә бар, ҡоймалар буралап һалынған. Мәсетле ауыл өсөн бик тәбиғи — мосолмандарҙың ихата эсе күренмәҫкә тейеш булған, ҡатын-ҡыҙҙы шулай ҡурсалағандар.

Тәҙрәләр — биҙәкле ҡапҡаслы; йорт алдында ағастар үҫкән кәртәле баҡсалары бар. Һарай, ихата — тәртиптә, төҙөк.

Милли кейемдәр бәҫле, ҡырма бүрек, эшләпә кейгәндәре аңлашыла. Фотола болдорҙа ултырған ҡатын фотоһының кем булғанлығы асыҡланған, уның Фәрхиназ исемле булыуы билдәле (Милли кейемле башҡорт ҡатыны. С. Прокудин-Горский фотоһы).

• 1910 йылда Яхъя ауылында С. М. Прокудин-Горский тарафынан яһалған фоторәсемдәр
• 
  Ауыл мәсете
• 
  Ауыл урамы
• 
  Йорт
• 
  Йәш башҡорт
• 
  Милли кейемле башҡорт ҡатыны

Тауҙар:

Йылғалар: Оло Берҙәш

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Тарихи ҡомартҡы: Яхъя ауылы янында Буран яҙмаһы (Бурановская писаница) табылды.

• Бәхтейәров Фәйзулла Хизбулла улы (6.11.1932—1.12.1998), театр актёры, Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1983).
• Ғәниева Роза Шәрип ҡыҙы (ҡыҙ фамилияһы Йомағужина; 30.07.1921—2013), Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарынан тәүге нефтсе. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры.
• Искәндәрова Хәнифә Сираж ҡыҙы (20.03.1928—4.09.2020), Социалистик Хеҙмәт Геройы (1968), СССР-ҙың Халыҡ уҡытыусыһы (1982), РСФСР мәктәптәренең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1967), 8-се һәм 9-сы саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаты (1970−1979), КПСС-тың XXIV съезы (1971) һәм Уҡытыусыларҙың беренсе Бөтә Союз съезы (1968) делегаты.
• Милли кейемле башҡорт ҡатыны — Фәрхиназ Сайранова

• Көҙәй

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. (рус.) ISBN 978-5-87691-038-7.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Земля салаватская, земля батыра. / Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с. (рус.)

• Г. Ҡотоева. Башҡортомдоң аҫылы Фәрхиназ [2] 2018 йыл 22 ғинуар архивланған.
• Башкирская деревня Эхъя [3]
• В поисках деревни Эхья[4]

• Яхъя (Салауат районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.