Шумер календары
Шумер календары — шумерҙарҙың календары.
| Календарь | |||
|---|---|---|---|
| Календарь хаҡында мәғлүмәт | |||
| Календарь төрө | Ҡояш, ай, ай-ҡояш | ||
| Календарь эраһы | Кәсибәләрҙе өҫтәү | ||
| Башҡа календарҙар | |||
| Армелина · Армянский: древнеармянский, христианский · Ассирийский · Ацтек · Бахаи · Бенгал · Буддийский · Вавилон · Византийский · Вьетнам · Гильбурда · Голоценский · Григориан · Грузин · Дариский · Древнегреческий · Боронғо Мысыр · Боронғо һинд · Боронғо фарсы · Древнеславянский · Йәһүд · Зороастрийский · Индийский · Инки · Иран · Ирланд · Мосолман · Кельт · Ҡытай · Конта · Копт · Малай · Майя · Масон · Миньго · Непал · Новоюлианский · Пролептический: юлианский, григориан · Рим · Румийский · Симметрик · Советский · Стабильный · Тамил · Тайский: лунный, солнечный · Тибет · Трёхсезонный · Тыва · Төркмән · Французский · Хакас · Ханаанейский · Хараппский · Чучхе · Швед · Шумер · Эфиопский · Юлиан · Ява · Япон | |||
Шумер календарҙары ай-ҡояш календары була. Улар Энтен (йылдың һалҡын һәм яуым-төшөмлө өлөшө) менән Эмеш (ҡоро һәм эҫе өлөш) тип аталған ике ярты йыллыҡтан һәм 12 айҙан тора. Шумер заманында миҙгелдәргә бүлеү булмай. Ай һәм ҡояш циклдарын тигеҙләү өсөн бер нисә йыл һайын ярты йыллыҡтарҙың береһенән һуң ун өсөнсө ай индерелә, ул VI—II йә XII—II була. Йыл яҙ көнө, йылғалар ташҡас беренсе яңы айҙан һуң башлана. Яҙ арпа урағы һәм «карптар ташҡыны» ваҡиғалары була.
Шумерҙың Ниппур, Ур, Лагаш, Умма, Урук (өлөшләтә), Адаб ҡалалары календарҙары булғаны билдәле. Улар тураһында мәғлүмәттәр беҙҙең эраға тиклем өсөнсө мең йыллыҡҡа ҡараған хужалыҡ һәм мөдирлек документтары аша килеп еткән.
Комментарийҙарында айҙар һәм йолалар сағылған берҙән-бер календарь — Ниппур ҡалаһыныҡы. Был календарҙың беренсе тапҡыр телгә алыныуы уммий хакимы Лугальзаггеси (б.э.т. XXIV быуат аҙағы) ваҡытына ҡарай. Әммә бөтә комментарийҙарының даталары йә Урта Бабил (б.э.т. XVI—XI быуаттар), йә Яңы Ассирия (б.э.т. VIII—VII) осорона ҡарай. Ниппур ҡалаһы календарының айҙары:
- Бараг-заг-гар-ра «изге урын тәхете»
- Гуд-си-са «екке үгеҙҙәрҙең йүнәлеше (һабан менән һөрөүгә)»
- Сиг-у-шуб-ба-гар «кирбесте кирбес ҡалыбына ҡуйыу»
- Шу-нумун-а «сәсеү айы»
- Изи-изи-гар-ра «уттар яндырыу айы»
- Кин-Инанна «Инанна алиһә йолаһы айы»
- Дуль-Куг «Изге Ҡалҡыулыҡ айы»
- Апин-ду-а «һабанды (баҫыуҙан) ебәреү айы»
- Ган-ган-эд «Ҡатилдың (= Нергалдың) сығыу айы»
- Аб-ба-эд «атайҙар сығыу айы» (йә «диңгеҙ сығыу айы»)
- Зиз-а (икенсе уҡылышы — удра) «ике бөртөклө йәки борай айы» (икенсе уҡылышы — ҡараңғылыҡ айы)
- Ше-гур-куд «ураҡ айы».
Әҙәбиәт
- В. В. Емельянов. Ниппурский календарь и ранняя история Зодиака. СПб; 1999.
- M.E.Cohen. The Cultic Calendars of the Ancient Near East. Bethesda, 1993.