Пермь дәүләт университеты

XIX—XX быуаттарҙа Уралда юғары мәктәп төҙөү кәрәклеге тыуа: төбәктең үҫешкән сәнәғәте өсөн үҙ фәнни, белем биреү һәм ағартыу үҙәге талап ителә. Уралда университет ойоштороу идеяһын Д. И. Менделеев, А C. Попов, Д. Н. Мамин-Сибиряк, А К. Денисов-Уральский һәм башҡалар әүҙем хуплай^[9].

Университетты ойошторғанда Пермде һайлау урындағы йәмәғәтселектең әүҙем эшләүе менән бәйле була (дума, земство, күренекле сәнәғәтселәргә)

Рәсәй Халыҡ мәғарифы министрлығының 1916 йылдың 1 октябрендәге 2773-сө актына ярашлы, өс факультеттың тәүге өс курс составында Император Петроград университетының Пермь бүлексәһе ойошторола. Бүлексәгә 522 студент килә, 32 кафедра булдырыла.

Пермь бүлексәһе нигеҙендә үк Рәсәй Хөкүмәтенең 1917 йылдың 1 (14) июлендәге 752-се ҡарар менән Пермь университеты асыла.

Пермь университетының беренсе факультеттары физика-математика^[10], тарих-филология һәм юридик була^[11].

1917 йылдан физика-математика факультетының медицина бүлеге медицина факультетына үҙгәртелә^[12].

1918 йылда физика-математика факультеты ҡарамағында фармацевтика бүлеге ойошторола^[13].

1918 йылда ауыл хужалығы һәм урман факультеты асыла^[14]. 1922 йылда агрономия факультеты итеп үҙгәртелә^[15].

1919 йылда тарих-филология һәм юридик факультеты базаһында йәмғиәт фәндәр факультеты ойошторола ^[16].

1922 йылда физика-математика факультеты менән ижтимағи фәндәр факультетын берләштереү һөҙөмтәһендә педагогия факультеты төҙөлә.

1922 йылда һөнәрселек ботаника кафедраһы мөдире А. Ғ. Генкель башланғысы менән университеттың ботаника баҡсаһы булдырыла^[17].

Профессорҙарҙың кәмеүе 1930-сы йылдарҙа Пермь университетынан үҙаллы химия-технология (Березники ҡалаһы), ветеринария (Троицк ҡалаһы, 1929)^[18], ауыл хужалығы, медицина, педагогия институттарын (1936) һәм политехник институттарҙы (1960) бүленеп сығыуы менән бәйле ^[19].

РСФСР Халыҡ комиссарҙары советы 1931 йылдың 13 июлендә ҡарар итә:

3.

— РСФСР-ҙың Халыҡ Комиссарҙары Советының 1931 йылдың июлендәге «Дәүләт университеттарын яңынан ҡороу тураһында» 752-се ҡарары менән Пермдә (физика, химия, ботаника и зоология бүлектәре менән) университет асыла

Шулай итеп 1930 йылдарҙа университеттың бер нисә факультеты үҙаллы юғары уҡыу йорто була:

• 1930 йылда педагогия факультеты үҙ аллы педагогия институтына (1995 йылдан - Пермь дәүләт педагогия университетына, 2012 йылдан - Пермь дәүләт гуманитар-педагогия университеты) бүленә^[20]
• 1930 йылда ауыл хужалығы факультеты үҙ аллы Урал ауыл хужалығы институты (1933 йылдан - Пермь ауыл хужалығы институты) тип үҙгәртелә, 1995 йылда академия статусы ала^[15].
• 1931 йылда медицина факультеты Пермь медицина институтына үҙгәртелә (1994 йылдан - Пермь дәүләт медицина академияһы, 2014 йылдан - Пермь дәүләт медицина университеты)^[12].
• 1931 йылда биология факультеты булдырыла^[21]. Быйылдан алып университет физика-математика, биология һәм геологик факультеттарҙан тора1931 йылда биология факультеты булдырыла^[22].
• 1936 йылда фармацевтика бүлексәһе, 1995 йылда академия статусын алған, Пермь дәүләт фармацевтика институтына үҙгәртелә.

1941 йылда тарихи-филология факультеты тергеҙелә

1948 йылда юридик факультеты яңынан асыла^[23] (в 1919 йылда ул үҙаллылығын юғалта; 1922 йылда тулыһынса бөтөрөлә)^[24]; шул уҡ йылда университеттың үҙ гәзитебулдырыла

1949 йылда техник факультеты асыла^{[25] [26]}.

Артабан барлыҡҡа килгәндәр:

• 1955 йыл — география факультеты^[27];
• 1959 йыл — иҡтисад факультеты^[28];
• 1960 йыл — физика-математика факультеты физика һәм механика-математика факультеттарына бүленә^[29];
• 1960 йыл — тарих-филология факультеты ике факультетҡа бүленә: тарих һәм филология^[30];
• 1960 йыл — Пермь политехник институты составына техник факультеттың дүрт бүлеге инә^[31] (1992 йылдан университет статусын ала ППИ^[32]);
• 1996 йыл — философия-социология факультеты ойошторола^[33];
• 1996 йыл — тарих факультеты тарихи-политология итеп үҙгәртелә^[34];
• 2003 йыл — хәҙерге тел һәм әҙәбиәт факультеты ойошторола^[35].

2014 йылдың 7 апрелендә Пермь университетының Пермь дәүләт ғилми тикшеренеү университетына ярҙам һәм өҫтәмә финанслау фонды булдырыла.

2016 йылдың 14 октябрендә университетҡа 100 йыл тула.

Юбилей йылында Пермь университеты менән бәйле шәхестәрҙе танытыу маҡсатында Википедияның рус бүлегендә улар тураһында мәҡәләләр яҙыуға йүнәлтелгән проект тормошҡа ашырылды^[36].

Пермь университеты үҙ тарихында күп тапҡыр үҙ исемен үҙгәртә:

• Петроград Император университетының Пермь бүлексәһе (1916 октябрь — май, 1917);
• Пермь дәүләт университеты (1917 йылдың майынан — 1934 йылдың сентябренә тиклем);
• А. М. Горький исемендәге Пермь дәүләт университеты (сентябрь, 1934 — март 1940);
• А.М. Горький исемендәге Молотов — март, 1940 — октябрь, 1957);
• А. М. Горький исемендәге Пермь дәүләт университеты (октябрь, 1957 — октябрь, 1966 );
• Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ орденлы А. М. Горький исемендәге Пермь дәүләт университеты (1октябрь, 966 — апрель, 1994);
• Пермь дәүләт университеты (апрель, 1994 — октябрь, 2002);
• Юғары профессиональ белем биреү дәүләт мәғариф учреждениеһы «Пермь дәүләт университеты» (октябрь, 2002 — июль, 2011);
• Юғары белем биреү федераль дәүләт бюджет белем биреү учреждениеһы «Пермь дәүләт милли тикшеренеү университеты» (июль, 2011 — әлеге тиклем ). 

2020 йылдың 7 июлендә университеттың ваҡытлыса ректоры итеп профессор Д.Г.Красильников тәғәйенләнә^[37].

Бөгөнгө көнгә университет составына 12 факультет, 77 кафедра һәм 2 филиал инә^[38]. Студенттарҙың дөйөм һаны — 11 432 кеше (2010/2011 уҡыу йылы), шул иҫәптән көндөҙгө уҡыу формаһы — 7607 кеше^[39]. Университет 56 аспирантура (250-гә яҡын аспирант) һәм 6 докторантура белгеслеге буйынса юғары ғилми квалификация кадрҙарын әҙерләй. Ғилми дәрәжәгә дәғүә итеүгә диссертацияларҙы яҡлау буйынса 14 совет, шул иҫәптән докторлыҡ диссертацияларын яҡлау буйынса 11 совет эшләй^[40].

Уҡытыу эшмәкәрлеген 1229 хеҙмәткәр (2009)^[41], шул иҫәптән 164 фән докторы, профессор һәм 480 фән кандидаты, доцент алып бара. Университеттың уҡытыусылар составына 4 академигы^[42] һәм Рәсәй Фәндәр академияһының 4 ағза-корреспонденты^[43], 1 РАО ағза-корреспонденты^[44], 15 Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре һәм 10 Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған юғары мәктәп хеҙмәткәре инә^[40]. Шулай уҡ 10-ға яҡын ғалим Пермь дәүләт университетының атҡаҙанған профессор дәрәжәһенә эйә була

Пермь дәүләт университеты сит ил партнерҙары һәм халыҡ-ара ойошмалар менән хеҙмәттәшлек итә, уның сиктәрендә Пермь дәүләт университеты уҡытыусылары һәм студенттары башҡа илдәрҙең университеттары һәм халыҡ-ара ойошмалар менән үҙ-ара килешеп эш итеү программалары буйынса сит илдәргә командировкаларға бара, Пермь ҡалаһына башҡа университеттарҙан уҡытыусылар һәм студенттар килә. Университеттың партнерҙары булып Оксфорд университеты (Бөйөк Британия), бер нисә француз университет үҙәге (Экс-Марсель университеты, По Нанси I), АҠШ университеттары (Луисвилл), үҙәк Европа һәм Австралия илдәре тора университеттары. Университет Европа комиссияһы, Бөтә донъя банкы, Түбәнге Саксония еренең Фән һәм мәҙәниәт министрлығы, шулай уҡ башҡа ойошмалар менән хеҙмәттәшлек итә^[40].

2018 йылдың авгусы аҙағында Пермь дәүләт милли тикшеренеү университеты Британия әҙерләгән «Times Higher Education» баҫмаһы Евразия төбәгенең юғары уҡыу йорттары рейтингында 61-70 урынды биләй^[45][46][47].

2018 йылдың июнендә «Мәғариф» күрһәткесе буйынса рейтингта «Интерфакс» мәғлүмәт төркөмө 2017/2018 уҡыу йылы йомғаҡтары буйынса Рәсәй вуздарының милли рейтингы һөҙөмтәләре буйынса 9-сы урында^[48] һәм дөйөм университеттар рейтингтағы урыны — 51-54^[49][50][51].

2016 йылдың май аҙағында «Интерфакс» университеттарының милли рейтингында универсиитет «Мәғариф» критерийы буйынса 24-се урындан^[52] 23-кә күтәрелә^[53] һәм «Университет бренды»^[54] критерийы буйынса 70-тән^[55] 56-сы урынға^[56] күтәрелә.^[57].

• Выпускники Пермского госуниверситета.
• Преподаватели Пермского госуниверситета.
• Естественнонаучный институт Пермского государственного университета.