Нуғайҙар

Нуғайҙар
Үҙ атамаһы	ногай, ногайлар
Һаны һәм йәшәгән урыны
	Барлығы: 103 660; Рәсәй Федерацияһы:; 109 042 (2021 йылғы халыҡ иҫәбен алыу), 103 660 (2010)Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы өсөн </ref> ябыу тамғаһы юҡ Ставрополь крайы: ; 22 569 (2021), 22 006 (2010); Ҡарасәй-Черкес Республикаһы: ; 17 368 (2021), 15 654 (2010); Ханты-Манси автономиялы округы: ; 9990 (2021), 5323 (2010); Әстерхан өлкәһе: ; 9320 (2021), 7589 (2010 ); Ямал-Ненец автономиялы округы: ; 3740(2021), 3479 (2010); Красноярск крайы: ; 1772 (2021), 950 (2010); Мәскәү: ; 539 (2021), 585 (2010); Мәскәү өлкәһе: ; 692 (2021), 266 (2010); Чечня: ; 2819 (2021), 3444 (2010); ; Румыния: 2000 Болгария: 500 Ҡаҙағстан: 484 Украина: 385 (перепись 2001) Үзбәкстан: 200
Археологик культура	«Евразияның дала поясы» малсылыҡ культуралары
Тел	Нуғай теле
Дин	ислам сөнниҙәр Хәнәфи мәҙһәб
Раса тибы	Европеоид раса һәм Көньяҡ себер расаһы
Халыҡ	төрки халыҡтар
Туғандаш халыҡтар	ҡырым татарҙары, башҡорттар, ҡараҡалпаҡтар, татарҙар, ҡаҙаҡтар
Килеп сығышы	ҡыпсаҡтар, манғыттар, астар, бәшнәктәр, Наймандар

Нуғайҙар (нуғ. Ногайлар) — башлыса Төньяҡ Кавказда һәм Дағстанда, Түбәнге Волга буйының көньяғында йәшәүсе төрки телле халыҡ. Антропологик яҡтан көньяҡ себер расаһына ҡарайҙар. Нуғайҙарҙың антропологик тибында монголоид һәм европеоид элементтары бар. Нуғай теле алтай телдәр ғаиләһенең төрки группаһының ҡыпсаҡ төркөмсәһенә керә. Нуғай телендә ҡарануғай һәм кубан диалектары бар, шулай уҡ ставрополь һәм әстерхан нуғайҙарының телдәре үҙенсәлекле.^[18] Диндәре башлыса ислам.

«Die Mongolischen Reiche ums Jahr 1300» уҡыу атласы, төҙөүсеһе И. Г. Дройзен^[17]

Рәсәйҙә 2021 йылғы йәниҫәп буйынса — 109 мең кеше. 2010 йылда үткәрелгән Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбе мәғлүмәттәре буйынса Рәсәйҙә барлығы 103 660 нуғай иҫәпкә алынған булған^[19]

Нуғай әҙәби теле ҡарануғай диалекты һәм нуғай һөйләше нигеҙендә төҙөлгән. Яҙма XVIII быуаттан 1928 йылға тиклем ғәрәп графикаһы, 1928—1938 йылдарҙа латин графикаһы, 1938 йылдан кириллица графикаһы нигеҙендә.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Румыния татарҙары

Иҫкәрмәләр

Һылтанмалар

Нуғайҙар // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 22 март 2023)

[18]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[19]

Һаны һәм йәшәгән урыны
Үҙ атамаһы	ногай, ногайлар
Барлығы: 103 660 Рәсәй Федерацияһы: 109 042 (2021 йылғы халыҡ иҫәбен алыу)^[1], 103 660 (2010)Өҙөмтә хатаһы: `<ref>` тамғаһы өсөн `</ref>` ябыу тамғаһы юҡ Ставрополь крайы: 22 569 (2021)^[1], 22 006 (2010)^[2] Ҡарасәй-Черкес Республикаһы: 17 368 (2021)^[1], 15 654 (2010)^[2] Ханты-Манси автономиялы округы: 9990 (2021)^[1], 5323 (2010)^[2] Әстерхан өлкәһе: 9320 (2021)^[1], 7589 (2010 )^[2] Ямал-Ненец автономиялы округы: 3740(2021)^[1], 3479 (2010)^[2] Красноярск крайы: 1772 (2021)^[1], 950 (2010)^[2] Мәскәү: 539 (2021)^[1], 585 (2010)^[2] Мәскәү өлкәһе: 692 (2021)^[1], 266 (2010)^[2] Чечня: 2819 (2021)^[1], 3444 (2010)^[2] Румыния: 2000^[3] Болгария: 500 Ҡаҙағстан: 484 Украина: 385 (перепись 2001)^[4] Үзбәкстан: 200
Археологик культура	«Евразияның дала поясы» малсылыҡ культуралары
Тел	Нуғай теле
Дин	ислам сөнниҙәр Хәнәфи мәҙһәб
Раса тибы	Европеоид раса һәм Көньяҡ себер расаһы^[5]
Халыҡ	төрки халыҡтар
Туғандаш халыҡтар	ҡырым татарҙары^[6]^[7], башҡорттар^[8]^[9], ҡараҡалпаҡтар^[10]^[11], татарҙар^[12]^[13], ҡаҙаҡтар^[14]^[15]^[16]
Килеп сығышы	ҡыпсаҡтар, манғыттар, астар, бәшнәктәр, Наймандар