Новгород һәм уның тирә-яғы ҡомартҡылары
Новгород һәм тирә-яғы тарихи һәйкәлдәре- (ингл. Historic Monuments of Novgorod and Surroundings) — дөйөмләштерелгән исеме, уның менән ЮНЕСКО 1992 йылда исемлегенә Новгород ҡалаһының урта быуат архитектура мираҫын Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерә (1999 йылдан — Бөйөк Новгород):
| Исторические памятники Новгорода и окрестностей* | |
|---|---|
| Historic Monuments of Novgorod and Surroundings** | |
| ЮНЕСКО Бөтә донъя мираҫы | |
Yaroslavovo Dvorische 01.jpg | |
| Ил | Российская Федерация |
| Тип | Культурный |
| Критерий | ii, iv, vi |
| Һылтанма | 604 |
| Регион*** | Европа и Сев. Америка |
| Иҫепкә алынған | 1992 (16 сессия) |
| * Рәсми исемлектә русса атамаһы ** Рәсми исемлектә инглизсә атамаһы *** ЮНЕСКО квалификацияһында регион | |
| № | Һүрәттәр | Исеме | Координаталар |
|---|---|---|---|
| 604-001 |  | Новгород кремле ҡаланың йәнәшәлә өлөшө менән | 58°31′18″ с. ш. 31°16′34″ в. д.HGЯO |
| 604-002 |  | Ярослав ихатаһы, Знаменский соборы һәм эргәһендәге ҡала өлөшө | 58°31′08″ с. ш. 31°17′00″ в. д.HGЯO |
| 604-003 |  | Зверин монастыры һәм тирә-яҡтары | 58°32′10″ с. ш. 31°16′34″ в. д.HGЯO |
| 604-004 |  | Антоний монастыры | 58°32′24″ с. ш. 31°17′18″ в. д.HGЯO |
| 604-005 | .JPG) | Христос Раштыуаһы сиркәүе | 58°31′25″ с. ш. 31°18′37″ в. д.HGЯO |
| 604-006 |  | Нередицала Спас сиркәүе | 58°29′50″ с. ш. 31°18′42″ в. д.HGЯO |
| 604-007 |  | Ҡаласыҡта Благовещение сиркәүе ҡалдыҡтары | 58°29′39″ с. ш. 31°17′53″ в. д.HGЯO |
| 604-008 |  | Перынь монастыры | 58°28′22″ с. ш. 31°16′25″ в. д.HGЯO |
| 604-009 |  | Юрьев монастыры | 58°29′13″ с. ш. 31°17′04″ в. д.HGЯO |
| 604-010 |  | Мячинала Иоанн Милостиый сиркәүе һәм Благовещение сиркәүе | 58°30′28″ с. ш. 31°16′32″ в. д.HGЯO 58°29′35″ с. ш. 31°15′01″ в. д.HGЯO |
| 604-011 |  | 58°30′34″ с. ш. 31°15′32″ в. д.HGЯO | 58°30′34″ с. ш. 31°15′32″ в. д.HGЯO |
2009 йылдың 1 апрелендә Рәсәй Үҙәк банкы Бөйөк Новгород һәм ҡала яны тарихи һәйкәлдәре һүрәтләнгән коллекцион һәм инвестицион әһәмиәттәге ҡиммәтле металдарҙан иҫтәлекле тәңкәләр сығара. Тәңкәләр «Рәсәй ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мәҙәни мираҫында» серияһында сыға һәм Бөйөк Новгородтың 1150- йыллығына арнала.
| 2009 йыл | ||||
|---|---|---|---|---|
| Рәсәй ЮНЕСКО-ның бөтә донъя, мәҙәни һәм тәбиғи мираҫында: Бөйөк Новгородтың һәм тирә-яғының тарихи ҡомартҡылары | ||||
 |  |  |  |  |
| "Ярослав ихатаһы" | "Кожевникила Петр һәм Павел сиркәүе" | "Новгород кремле" | "Антоний монастыры" | "Федор Стратилат сиркәүе |
| № ЮНЕСКО исемлегендә | № | Мәҙәни мираҫ объектының исеме | Дата | Һаҡлау категорияһы | Адресы һәм урыны | Мәҙәни мираҫ объекты территорияһы сиктәрен тасуирлау |
|---|
| 1 | 1 | Мәҙәни ҡатлам (8 м тәрәнлектә) | X-XVII бб. | федер.(Р-624) | Бөйөк Новгород, урам сиктәрендә: Завальная, Завальная-Кольцевая, Запольская | Урау ҡалаһы валы сиктәрендә 347 га яҡын территорияны биләй |
2. Новгород Кремле ансамбле, XI-XX бб[3] |
|---|
Стена һәм башнялары, XV-XVII бб. | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2 | - Златоустовская һәм Покровская башнялары араһында стена ҡолғаһы | XV-XVII вв. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | Һаҡлау зонаһы сиктәре ҡәлғә диураҙары менән сикләнгән территорияны, шулай уҡ парк зонаһы менән яҡын-тирәләге Мерецков-Волосов, Газон, Розваж һәм Волхов йылғаһы яр буйы зонаһын үҙ эсенә ала | |
| 3 | - Покровская һәм Кокуй башнялары араһында стена ҡолғаһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород Новгород, Кремль | ||
| 4 | - Кокуй һәм Княжая башнялары араһында стена ҡолғаһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 5 | - Княжая һәм Спас башнялары араһында стена ҡолғаһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 6 | - Спас һәм Һарай башнялары араһында стена ҡолғаһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 7 | - Һарай башняһы һәм Пречистинская аркаһы араһында стена ҡолғаһы | XV-XIX вв. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 8 | - Пречистинская арка һәм Владимирской башнялары араһында стена ҡолғаһы | XV-XVII вв. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 9 | - Владимир һәм Федоровская башняһы араһында стена ҡолғаһы | XV-XVII вв. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 10 | - Федоровская һәм Митрополит башнялары араһында стена ҡолғаһы | XV-XVII вв. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 11 | - Митрополит башняһы һәм Воскресенская аркаһы араһында стена ҡолғаһы | XV-XIX бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 12 | - Воскресенская аркаһы һәм Златоустовская башняһы араһында стена ҡолғаһы | XV-XIX бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 13 | - Владимир башняһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 14 | - Һарай башняһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 15 | - Златоустовская башняһы | XV-XIX бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 16 | - Кокуй башняһы | XV-XVIII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 17 | - Княжая башняһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 18 | - Митрополит башняһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 19 | - Покровская башняһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 20 | - Спас башняһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 21 | - Федоровская башняһы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 22 | - башня Борисоглебская башняһы (ҡалдыҡтар) | XV-XVIII бб. | асыҡланған | Великий Новгород, Кремль | ||
| 23 | - Воскресенская аркаһы | 1820 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 24 | - Пречистинская аркаһы | 1820 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 25 | - ҡәлғә соҡоро | XV б. | асыҡланған | Бөйөк Новгород, Кремль паркы | ||
| 26 | - кесе тупраҡ ҡала | XV б. | асыҡланған | Великий Новгород, Кремль паркы | ||
Кремль ҡаралтылары | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 27 | - София соборы | 1045-1050 йй. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 28 | - София соборы ҡыңғырауы | XV-XVII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 29 | - София манараһы янында йорт | XVII б. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 4 | ||
| 30 | - Сергий Радонежский сиркәүе | 1463 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 12 | ||
| 31 | - Покрова сиркәүе | XVI б. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 9 | ||
| 32 | - Андрей Стратилат сиркәүе | XV-XVIII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 33 | - Иерусалимға инеү урыны сиркәүе | 1759 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 8 | ||
| 34 | - Иерусалимға Инеү урыны сиркәүе ҡалдыҡтары | 1336 й. | выявленный (приказ от 31.05.2010) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 35 | - часозвоня | 1673 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 36 | - Хаким ихатаһы (ҡалдыҡтар) | XV б. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 37 | - Грановитая палатаһы (Хаким) | 1433 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 13 | ||
| 38 | - викарийҙар корпусы (эконом, Иоанновский) | 1888 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 14 | ||
| 39 | - Хаким ихатаһында архиепископ Василий палатаһы ҡалдыҡтары | 1350 г. | асыҡланған (приказ от 31.05.2010) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 40 | - Никитский корпусы | XV-XIX бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 41 | - Лихудтар корпусы | XVII-XVIII бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 10 | ||
| 42 | - дини һәм суд бойороҡтары бинаһы | 1669 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 43 | - Дәүләт учреждениеһы бинаһы | XVII-XIX бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 6 | ||
| 44 | - Митрополит бүлмәләре | XVII-XIX бб. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 5 | ||
| 45 | - епархиаль йорт | 1912 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 7 | ||
| 46 | - Дини училищеһы бинаһы | 1878 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 6 | ||
| 47 | - 1-се Суд ҡаласығы корпусы | XVIII б. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 1 | ||
| 48 | - 2-се Суд ҡаласығы корпусы | XVIII б. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 2 | ||
| 49 | - 3-сө Суд ҡаласығы корпусы | XVIII б. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 3 | ||
| 50 | - Воевода ихатаһы (ҡалдыҡтары) | XVII б. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 51 | - Боронғолоҡ музейы | 1892 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль, 11 | ||
| 52 | - Архиерей йорто тимерлеге | 1860-1870 йй. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
| 53 | - карета һәм ат аҙбары | 1913 й. | федер.(Р-1327) | Бөйөк Новгород, Кремль | ||
Тарихы
IX һәм XV быуаттар араһһында Новгород урта быуат Русь дәүләтенең иң ҙур ҡалаларының береһе була. Ул «варягтарҙан гректарга сауҙа юлы»нда ята һәм хәҙерге Төньяк-Көнбайыш Рустең ҙур өлөшөн үҙ эсенә алған Новгород Республикаһының үҙәге була. XII быуаттан унда ҡарарҙы ҡала халкы йыйылыш ҡабул итә һәм кенәз һайлай. Айырым алғанда, Новгородта XIV быуатта сиркәү төзөлөшө әүҙем дауам итә. Новгород архиепискобы резиденцияһы мөһим мәҙәни үҙәк булып торған. Иң боронғо урыҫ ҡулъяҙмалары Новгородта XI быуатта яҙылған. Рус таш архитектураһы һәм рус рәсем сәнғәте Новгород һәм Псковта барлыҡҡа килгән. Урта быуат рус рәссамдарының иң күренеклеләренең береһе Феофан Грек Новгородта әүҙем эшләгән. Новгород архитектура мәктәбенең формалашыуы XI быуат урталарына, Новгородтағы София соборы төҙөлөшө ваҡытына ҡарай. Был һәйкәлдә үк Новгород архитектураһының айырым үҙенсәлектәре — монументаллек, артыҡ декоративлыҡ булмау сһиҙелә. Новгородтың сәйәси бүленеш осорондағы ғибәҙәтханалары ҙур күләмле булмай, әммә уларҙа әлеге архитектура мәктәбенең төп сифаттары һаҡлана. XII быуат аҙағында Синичий тауында Петр һәм Павел сиркәүе (1185), Мячинда Фома ышанысы сиркәүе (1195) төҙөлә. XII быуатта мәктәп үҫешен тамамлаған иҫтәлекле һәйкәл булып Нередицтағы Спас сиркәүе (1198) тора. Бер миҙгел эсендә Новгород кенәзе Ярослав Владимирович ҡаршында төҙөлә. Новгород архитектураһының сәскә атыуы XIV быуаттың икенсе яртыһында, Новгород Республикаһының максималь ҡеүәте осоронда була. Был осор архитектураһының иң юғары эталоны булып, Новгородтағы Федор Стратилат сиркәүе тора. Сиркәү бинаһы - кубик типтағы бина. Фасадтың ҡайһы бер ерҙәрен элек фрескалар менән биҙәгәндәр.