Мерәҫ (Ырымбур өлкәһе)

Ырымбур өлкәһенән аҡҡан Ҡыуайыр йылғаһы буйында, Туҡ-Соран башҡорттары төпләнеп йәшәгән урындан көньяҡҡа табан Юрматы ырыуы кешеһе Мерәҫ Айыуҡасов яңы ауылға нигеҙ һала, һәм был тораҡ пункты уның исеме менән Мерәҫ тип атала, ауылды Ҡыуайыр йәки Танғатар ҙа тип атайҙар. Хәҙер ауыл Ырымбур өлкәһенең Новосергеевский районына инә. 1761 йылда Мерәҫ Айыуҡасов Юрматы улусыноң башҡа вәкилдәре менән бергә Тор йылғаһы буйындағы ырыу ерҙәрен И. Твердышевҡа һәм И. Мясниковҡа һатыуҙа ҡатнаша. Ошо уҡ документта уның ҡустыһы Ялан Айыуҡасов та атап үтелә. Мерәҫ Айыуҡасовтың улдары: Айсыуаҡ (1775 — 1841), Хәмит (1779 — 1852), Хәлит ( 1781 — 1833) һәм Айыт (1789 й. т.). Мерәҫ ауылына Тәтегәс бей вариҫтары Сытырман һәм Аллағыуат ауылдарынан күсенеп килеп төпләнә^[1].

1795 йылғы V рәүиз материалдарында, Мерәҫ ауылы Мишәр-Юрматы улусына ҡарай, тип билдәләнелә. Ундағы 10 ихатала 76 кеше йәшәй. 1834 йылдағы рәүиз буйынса унда 343 кешенең йәшәүе теркәлә. Ә 1859 йылда 26 ихатала 544 кеше йәшәй (270 ир-егет һәм 274 ҡатын ҡыҙ). 1847 йылда ауыл IX Башҡорт кантонының 36-сы йорто составына, ә 1855 йылдан 1-се кантондың 7-се йортона ҡарай. Кантон системаһы бөтөрөлгәндән һуң Ырымбур өйәҙенең Ҡыпсаҡ улусы составында була. 1900 йылда ауылда 604 кеше йәшәй. Ауылда 4 ара була: "нуғай", "күсей", "болот" һәм "һалауар"^[1]. Мерәҫ ауылы халҡы ярымкүсмә тормошта йәшәй. Уларҙың йәйләүҙәре Һамар йылғаһының үрге ағымына тиклем барып етер була. 1830 йылда Мерәҫтә мәсет асыла^[1].

Тәүге тапҡыр 1765 йылда телгә алына^[2]. Революцияға тиклем Мерәҫ ауылы Ырымбур губернаһы Ырымбур өйәҙе Юрматы улусы ҡарамағында була^[2].

Революциянан һуң Башҡорт АССР-ының Туҡ-Соран кантоны составына керә, ә 1923 йылдан республиканың Бәләбәй кантоны ҡарамағында була. ВЦИК ҡарарына ярашлы 1924 йылдың 21 октябрендә Ҡаҙаҡ АССР-ы составына бирелә. 1934 йылдан Ырымбур өлкәһе ҡарамағында була.

1917 йылғы ауыл хужалығы иҫәп алыу мәғлүмәттәренә ярашлы, ауылда 764 кеше, башлыса башҡорттар йәшәгән^[3].

2002 йылғы йән иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы ауылда башлыса башҡорттар (94 %) йәшәй^[5].

Ауылда мәктәп, мәҙәниәт йорто, фельдшер-акушер пункты бар^[6]. «Дала ҡыңғырауҙары» балалар вокал ансамбле эшләй^[7].

• Иҙелғужин Кәрим Абдулла улы (2 ноябрь 1895 йыл — 8 декабрь 1937 йыл) — Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре. Советтарҙың XI Бөтә Рәсәй съезы делегаты, Башҡортостан» гәзите мөхәррире (1925 й.), «1917-1919 йылдарҙа башҡорттар хәрәкәте» китабы авторы. 1934 — 1936 йй. — Башҡортостан ғилми-тикшеренеү педагогика институты директоры урынбаҫары. 1937 йылдың 10 февралендә ҡулға алына, шул уҡ йылдың 8 декабрендә Коми АССР-ы төрмәләренең береһендә ғүмере өҙөлә^[8].
• Мерәҫов Сәғит Ғөбәйҙулла улы (1880—1932) — Башҡорт милли-азатлыҡ хəрəкəте эшмәкәре, тарихсы, фольклорсы, Башҡорт Хөкүмәтенең ағзаһы.
• Һатыусин Сәғит Сәлимгәрәй улы (1914—1990) — дипломат.

• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий 2022 йыл 12 апрель архивланған.
• Коллектив авторов. История башкирских родов. Юрматы. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2018. — Т. 30, часть 1. — С. 192. — 840 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-5-295-06968-0.

• Мрясово // Населённые пункты Башкортостана. Энциклопедия / Авт.-сост.: Г. З. Кутушев [и др.]. — Уфа: Акирус, 2022. — 863 с. — ISBN 9785604437995.