Лукашенко Александр Григорьевич

Александр Лукашенко 1954 йылдың 30 авгусында Белорус ССР-ы Витебск өлкәһенең Орша районы Копысь ҡасабаһында тыуған. Милләте — белорус^[6]. Ҡартатаһы Трофим Иванович тыумышы менән Украинанан, Сумы өлкәһенән.^[7].Александр Григорьевичтың әсәһе һуғышҡа тиклем Могилев өлкәһе Шклов районының Александрия ауылында йәшәгән , ә һуғыштан һуң Оршанский етен эшкәртеү комбинатында эшләй. Улы тыуғас, ауылына ҡайтып, фермала һыйыр һауыусы булып эшләй^[8]. Александр атаһыҙ үҫә һәм тәрбиәләнә.

1975 йылда Могилев педагогия институтының тарих факультетын тамамлай, ә 1985 — ситтән тороп Белоруссия ауыл хужалығы академияһының иҡтисад факультетын тамамлап, «ауыл хужалығы производствоһының иҡтисад ойоштороусыһы» белгесе була.^[9]. 1975—1977 йылдарҙа Лукашенко саҡырыу буйынса СССР Дәүләт именлеге комитетының (КГБ-ның) Сик буйы ғәскәрҙәрендә хеҙмәт итә, Көнбайыш сик буйы округының политик бүлегендә (Бреста) инструктор була^[10]. Хәрби хеҙмәттән һуң ул Могилев ҡалаһының ҡала аҙыҡ һатыу ойошмаһында комсомол комитете секретаре булып эшләй башлай. 1978 йылда Бөтә Союз «Белем» йәмғиәтенең Шкловский район ойошмаһында яуаплы секретарь булып эшләй^[9].

1979 йылдан КПСС ағзаһы. 1980 йылдан 1982 йылға тиклем танк ротаһында командирҙың сәйәси эштәр буйынса урынбаҫары булып хеҙмәт итә^[10]. 1982 йылда Шкловский районының «Ударник» колхозында рәйес булып, һуңынан Шклов төҙөлөш материалдары комбинатының директор урынбаҫары, ә 1985—1987 йылдарҙа шул уҡ райондын Ленин исемендәге колхозында партком секретаре булып эшләй^[11].1987 йылдың март айында шул уҡ райондың «Городец» совхозында директор булып эшләй һәм 1988 йылда беренселәрҙән булып Могилёв өлкәһе совхозында аренда подрядын ҡуллана башлай^[9][12].

«Үҙгәртеп ҡороу» осоро башланғас, 1990 йылда, Белоруссияның Юғары Советына халыҡ депутаты итеп һайланған. Беларусь Республикаһында коммерция структураларының эшсәнлеген өйрәнеү буйынса ваҡытлыса комиссияһын етәкләгән сағында урындағы һәм республика власть органдарының эше тураһында тәнҡит менән сығыш яһай^[13],үҙенең ҡыйыу сығыштарында, айырым алғанда, Юғары Советы Рәйесе Станислав Шушкевичты ныҡ тәнҡитләй.

25 май 1991 йыл. Республиканың "Народная газетаһында "Диктатура: белорусский вариант?"исеме аҫтында программа һыҙған мәҡәләһен баҫтыра. Белоруссия Юғары Советында «Коммунистар демократия өсөн» тигән фракция ойошторола, уның лидерҙарының береһе Лукашенко була^[14].

1991 йылдың октябрендә Минскиҙә яңы, демократик Халыҡ ризалығы партияһын төҙөү тураһында съезд үткәрелә. «Коммунистар демократия өсөн» фракцияһының күп кенә ағзалары, партия функционерҙары,Белоруссия КП ҮК ЮПМ уҡытыусылары был партияға тупланалар. Партияның тәүге рәйестәштәренең береһе Лукашенко була. Партияны төҙөү процессы бик ауыр шарттарҙа, бәхәстәрҙә һәм интригаларҙа бара, һәм бер аҙҙан Лукашенко ойоштороу комитетын ташлап сыға^[14].

Беларуссия Республикаһының Юғары Советында СССР-ҙы бөтөрөүсе Беловежскийҙәге килешеүҙәрҙе ратификациялаған саҡта,ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, был килешеүҙәргә Лукашенко ҡаршы сыҡҡан^[15] берҙән-бер, икенселәре буйынса — ул һайлауҙарҙа ҡатнашмаған^[16][17][18], өсөнсөләре буйынса — тауыш биреүҙән тыйылып ҡалған^[19] депутат булған. Һуңыраҡ Лукашенко СССР-ҙың тарҡалыуын " XX быуат иң ҙур геополитик һәләкәте " итеп һанаған^[20].

1993 йылдың апреленән алып — 1994 йылдың июленә тиклем Лукашенко Юғары Советтың коррупцияға ҡаршы көрәш буйынса вакытлы комиссияһын етәкләгән^[9].

Кандидат Лукашенконың һайлау алды штабы уның үҙе кеүек үк йәш политиктарҙан тора. Улар араһында Леонид Синицын, Дмитрий Булахов, Виктор Гончар, Валерий Цепкало, Александр Федута, Михаил Сазонов, Юрий Малумов, Петр Капитуло, Виктор Терещенко, Иван Титенков, Александр Лукашов, Виктор Кучински, Владимир Ядренцев, Владимир Нистюк, Анатолий Лебедько, Николай Карпиевич һәм Виктор Шеймандар булған^[21]. Әммә бер аҙҙан һуң Лукашенко башта вәғәҙә иткән сәйәсәтенән айырмалы сәйәсәтте тормошҡа ашыра башлағас, уның командаһының күп кенә ағзалары, йәш президенттың аҙымдарына ҡаршы сығып, оппозицияға тупланалар. Бигерәк тә улар 1995 һәм 1996 йылдарҙағы референдумдың һөҙөмтәләре менән һәм Рәсәй менән интеграцияға инеү сәйәсәтенә ҡаршылыҡтарын белдерәләр. Уларҙың ҡайһы берҙәре өсөн бындай юлды һайлау карьераларын бөтөрөүсе аҙым булып тора. 2008 йылдың башына Беларусь Республикаһының юғары власть эшелонында тик бер Шейман ғына тороп ҡала^[22].

Үҙенең һайлау алды программаһында Лукашенко Белоруссияның юҡҡа сығыу упҡыны алдында торғанын, уның производство һәм ауыл хужалығының ҡырҡа кәмеүен, инфляция темпының , енәйәтселек һәм коррупцияның юғары дәрәжәлә булыуын әйткән. Лукашенко фекеренсә, "халыҡты был упҡында һәләк булыуҙан ҡотҡарырға кәрәк ", был маҡсатта власты ла яңыртырға кәрәк. Өҫтәүенә, ул яңы власть тормошҡа ашырырға тейешле маҡсаттар- инфляцияны кәметеү һәм халыҡтың хәйерселеккә батыуын туҡтатыу, мафияны юҡ итеү, коррупция дәрәжәһен кәметеү, элекке СССР республикалары (барыһынан да элек Рәсәй)^[23] менән бәйләнеште яңынан тергеҙеү — икәнлеген әйткән.

Был һайлау алды кампанияһы осоронда (16 июнь, 1994 йыл)Лукашенконы һәләк итеү маҡсатында уға һөжүм итәләр. Ул Беларусь Республикаһының ике халыҡ депутаты Иван Титенков һәм Виктор Шейман менән бергә Витебский өлкәһенең Лиозно ауылы янынан үтеп барғанда, уларҙың «Мерседесын» ҡыҫырыҡлап килгән «Форд» машинаһынан уларға аталар. Пуляларҙың береһе Лукашенконың башынан барлығы бер нисә сантиметрҙа ғына үтеп китә^[24]. Бер кем дә зыян күрмәгән. Һөҙөмтәлә КГБ һәм Эске эштәр министрлығының тикшереү эксперименттары буйынса, Титенков һәм Шейман дәлилләгән шарттарҙа һөжүмдең бер нисек тә булыуы мөмкин түгеллеге билдәле була^[25][26]. 28 июнь көндө Лукашенко Хөкүмәт Йортона инә башлағанда, Баш йорт хакимлығы хеҙмәткәрҙәре уны был бинаға индермәҫкә тырышалар,ә Лукашенко барыберХөкүмәт йортона ингәс, ул һәм уның өс ярҙамсыһы милиционерҙар тарфынан туҡмалалар. Лукашенко еңелсә тән йәрәхәттәре ала^[27]. Белоруссия Прокуратураһына милиция хеҙмәткәрҙәре был осраҡта Александр Григорьевичты милиционерҙарҙың формалы кейеменең бер нисә төймәһен өҙөүҙә һәм өҫ кейемдәрен боҙоуҙа ғәйепләп яҙалар^[28].

10 июль, 1994 йыл. Илдә икенсе тур президент һайлауҙары үтә.Унда Александр Лукашенко һайлаусыларҙың 80,1 % тауышын яулай^[29] һәм бойондороҡһоҙ Беларусьтың беренсе Президенты була.

ИТАР-ТАСС-ың Генераль директоры урынбаҫары Михаил Гусманға 2009 йылда биргән интервьюһында Лукашенко үҙенең президетлығының беренсе көндәре тураһында ошоларҙы һөйләгән :

1995 йылда Лукашенко инициативаһы менән илдә референдум үткәрелде. Унда һайлаусылар дүрт мәсьәлә ҡараны: рус теленә дәүләт теле статусы биреү , яңы дәүләт флагы һәм дәүләт гербын раҫлау, Лукашенконың иҡтисад мәсьәләһендә Рәсәй менән интеграцияһын булдырыу политикаһын яҡлау һәм Белоруссия президентының Беларусь Республикаһы Юғары Советын таратырға хоҡуғын раҫлау^[23][30]. Референдумға килгән халыҡтың 75 % был һорауҙарға ыңғай яуап бирҙеләр^[31]. Һөҙөмтәлә, рус теле Беларусь Республикаһында икенсе дәүләт теле булды.

1995 йылдың ғинуарында Лукашенко һәм Рәсәй Федерацияһы президенты Борис Ельцин һалым һәм таможня берлектәре тураһында Беларусь һәм Рәсәй араһындағы килешеүҙәргә ҡул ҡуйҙылар. Февраль айында Лукашенко һәм Ельцин ике ил араһындағы дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында, 1996 йылда —Беларусь һәм Рәсәй араһында Берләшмә төҙөү тураһында килешеү , 1998 йылда Рәсәй һәм Беларусь граждандарының тиң хоҡуҡлығы тураһында килешеү төҙөнөләр.

1996 йылдың мартында Лукашенко Рәсәй Федерацияһы, Беларусь Республикаһы һәм Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан Республикалары араһында иҡтисади һәм гуманитар өлкәләрҙә бәйләнештәрҙе тәрәнәйтеү тураһындағы килешеүгә ҡул ҡуйҙы.

24 ноябрь 1996 йыл. Был йылда үткәрелгән референдум һөҙөмтәләре буйынса Беларусь Республикаһының президентлыҡ срогының биш йыллығы өр-яңынан башланды, илдең Конституцияһына был турала өҫтәлмәләр яһалды. Европа һәм АҠШ референдумды иҫәпкә алманы.^[32]

9 сентябрь 2001 йыл. Илдә президент һайлауҙары уҙҙы. Лукашенко һайлауҙар ваҡытында ауыл хужалығы стандарттарын күтәреүҙе, социаль пособиелар һәм сәнәғәт етештереү күләмен арттырыуҙы үҙенең төп бурысы итеп ҡуйҙы^[33].75,65 % тауыш йыйып, Лукашенко беренсе турҙа еңде. ОБСЕ һайлауҙар процессы " халыҡ-ара стандарттарына тура килмәне, тине "^[33][34].Рәсәй Президенты Владимир Путин, Лукашенкоға шылтыратып, уны һайлауҙа еңеүе менән ҡотланы һәм уның менән хеҙмәттәшлек итергә теләк белдерҙе^[33].

2004 йылда үткәрелгән референдум ил Конституцияһының президент сроктарын сикләү тураһындағы тыйыуҙарын ғәмәлдән сығарҙы. Шунлыҡтан Александр Лукашенко киләсәктә президент һайлауҙарында ҡатнашыу хоҡуғына эйә булды. Был референдум ҡарарҙары ла ЕС һәм АҠШ тарафынан танылмай ҡалды^[35][36].

Белоруссия Лукашенконың президентлыҡ сроктары ваҡытында күпселек иҡтисади күрһәткестәрҙе үҫтерҙе. Уртаса үҫеш 2000 йылдан 2013 йылға тиклем 6,3 %^[37]) тәшкил итте. Хәйер был Рәсәйҙән Европа илдәренә Рәсәй нефтен таҙартып ҡыуыуҙан алынған үҫеш ине,^[38].

Үҙенең тышҡы сәйәсәтендә БДБ илдәре менән интеграцияла ҡалыу политикаһын алып барҙы. 2003 йылдың сентябрендә Лукашенко Белоруссия, Рәсәй, Украина һәм Ҡаҙағстанстандың Берҙәм иҡтисади берләшмәһе тураһындағы ярашыуына ҡул ҡуйҙы.

19 март 2006 йыл. Өсөнсө тапҡыр Беларусь Республикаһының президенты итеп һайланды . ОБСЕ тағы бер ҡат һайлауҙарҙы танымай^[39], сөнки президентлыҡҡа кандидат булған Миленкивич А. В. һәм Козулин А. В етәкселегендә илдә күп кеше ҡатнашлығында протест акциялары уҙҙы.

2008 йылдың башында Белоруссия Именлек Советы ултырышында Белоруссия атом электростанцияһын төҙөү тураһында план ҡабул ителә һәм уны 2016—2018 йылдарҙа эшләй башлатыуҙы тәьмин итеү ҡарала. Был АЭС төҙөлөү арҡаһында йыл һайын 1 миллиард доллар торған импорт тәбиғи газы һаҡланып ҡалырға тейеш.^[23].

2010 йылдың 19 декабрендә Беларусь Республикаһының президентын һайланылар. 79,65 % тауыш йыйып, Лукашенко дүртенсе срокҡа Президент булып һайланды. АҠШ һәм Евросоюз был һайлауҙарҙың һөҙөмтәләрен танымай, ә БДБ миссияһының башлығы С Лебедев^[40] һайлауҙарҙы дөрөҫ тип тапты.

21 ғинуар 2011 йыл. Александр Лукашенко рәсми рәүештә Беларусь Республикаһының президенты вазифаһын башҡара башланы^[41].

11 октябрь, 2015 йыл. Беларусь Республикаһы Президентын һайлайҙар.^[42]. Үҙәк Һайлау комиссияһы мәғлүмәттәренә ҡарағанда, Александр Лукашенко 83,49 % тауыш йыйған. Лукашенко менән ярышыусы ике кандидат һайлауҙарҙың һөҙөмтәләрен рәсми рәүештә иғлан иткәнгә тиклем үк уны еңеүсе итеп һанайҙар^[43]. Был һайлауҙарҙың нәтижәһе президент өсөн ул ҡатнашҡан барыһы биш кампанияның иң яҡшыһы булды.

2006 йылда Европа Союзы, ә унан һуң АҠШ уға үҙ территорияларына кереүҙе тыйған^[44]. 2008 йылда кереү тыйыу туҡтатылған ине. 2011 йылдың ғинуарында Польша уға илдәренә кереүҙе тыйҙы^[45]. 2011 йылдың апрелендә ЕС Советы 2011 йылдың 31 октябренә тиклем ЕС ерҙәренә кереүҙе тыйҙы.^[44].

15 февраль, 2016 йыл. Германия сит ил эштәре министры Франк-Вальтер Штайнмайер Европа Союзының Беларусь Республикаһынан, шул иҫәптән ил президенты Александр Лукашенконан, был санкцияларҙы кире алды.^[46]

Көнбайыш Масса мәғлүмәт сараларында Александр Лукашенконы йыш ҡына " Европалағы аҙаҡҡы диктатор "^[47] тип йөрөтәләр. АҠШ милли разведкаһы директоры Джеймсом Тэппер АҠШ%тың Конгресына биргән отчетында Лукашенко Белоруссияны Көнбайыштан алыҫлаштырып, Рәсәйгә табан этәреп, илде иҡтисади бойондороҡһоҙлоҡтан сығара тип иҫәпләй.^[48]. ПАСЕ ағзаһы Христос Пургуридес белорус хакимдәрен урындарҙағы политиктарҙы үлтереүҙә һәм юҡ итеүҙәрҙә ғәйепләй.^[49].

Яҡынса 10 йыл дауамында, 2008 йылдың 13 октябренә тиклем, А. Лукашенко һәм уның яҡын ярҙамсыларына Ю. Захарченко, В. Гончар, А. Красовский һәм Д. Завадскийҙарҙың юғалыуы арҡаһында сыҡҡан ғауға арҡаһында АҠШ-ҡа һәм Евросоюз илдәренә кереү рөхсәт ителмәй^[50][51], һәм улар шулай уҡ " халыҡ-ара һайлау стандарттары һәм кеше хоҡуҡтары стандарттарын боҙоуҙа "^[52][53] ғәйепләнәләр..

Паспорт мәғлүмәттәренә ҡарағанда, Александр Григорьевич Лукашенко 1954 йылдың 30 авгусында Витебск өлкәһенең Оршан районы Копысь ҡасабаһында тыуған^[54]. 2009 йылдың уртаһында Лукашенко үҙен 30-да түгел , ә 31 августа тыуған тип таныта

Ҡатыны— Галина Родионовна^[55] (никахта 1975 йылдан бирле). Никахтағы көйө айырым йәшәйҙәр.

Өс ир балалары: Виктор (1975), Дмитрий (1980) һәм Николай .Николай никахтан тыш тыуған улы.

Лукашенконың ете ейәне бар — дүртеһе — өлкән улының балалары: Виктория (1998), Александр (2004), Валерия (2009) һәм Ярослав (21.08.2013), өсөһө — уртансы улыныҡы: Анастасия (2003), Дарья (2004) һәм Александр (28.02.2014)^[56]

Лукашенко, хоккей һәм саңғыла йөрөү менән мауыға^[57][58], баянда уйнай^[59], актив йәшәү рәуешен пропагандалай^[60].

Ҡайсағында Лукашенко Путин менән бергә, Назарбаев^[61], Медведевтар менән дә бергә тау саңғыһында шыуа.^[62].

Дәүләт наградалары

• Медаль «В память 850-летия Москвы» (6 сентябрь 1997 йыл)^[63]
• Орден Революции (Ливия, 2000 йыл)^[64]
• Орден Хосе Марти (Куба, 2000 йыл)^[65]
• Орден «За заслуги перед Отечеством» II степени (Россия, 2 апрель 2001 йыл) — «за большой личный вклад в создание Союзного государства, укрепление дружбы и сотрудничества между народами Российской Федерации и Республики Беларусь»^[66]
• Большая цепь ордена Освободителя (Венесуэла, 2007 йыл)^[67]
• Орден Франсиско Миранды 1 класса (Венесуэла, 2010 йыл)^[68]
• Лента ордена Республики Сербия (Сербия, 2013 йыл)^[69]
• Орден Александра Невского (Рәсәй Федерацияһы, 30 август 2014 йыл) — за большой личный вклад в развитие традиционных дружественных связей между Россией и Белоруссией, углубление двустороннего взаимодействия в политической, оборонной, экономической и социальной сферах^[70]
• Медаль «Вифлием-2000» (Палестинская национальная администрация, 2000)^[71]

Конфессиональ наградалары

• Орден святого равноапостольного великого князя Владимира I степени (2007 йыл)^[72]
• Орден преподобного Сергия Радонежского I степени (2002 йыл)
• Орден святого благоверного великого князя Димитрия Донского I степени (РПЦ, 2005 йыл)^[73]
• Орден Святого Кирилла Туровского (Белорусская Православная Церковь РПЦ, 2006)^[74]
• Орден Креста Преподобной Евфросинии Полоцкой (Белорусская Православная Церковь РПЦ, 1998 йыл, награждён «за большой вклад в духовное возрождение народа»)
• Цепь ордена Рыцарей Гроба Господня (Иерусалимская Православная Церковь, 2000 йыл)
• Святого Саввы I степени (Сербская православная церковь, 2014 йыл)^[75]
• Орден преподобного Серафима Саровского I степени (2015 йыл)-«за заслуги в деле защиты духовных ценностей белорусского народа, поддержание церковной жизни и установление мирных отношений между людьми разных конфессий»^[76]

Башҡа наградалары

• Лауреат Международной премии Андрея Первозванного «За Веру и Верность» (1995)^[77]
• Международная премия имени Михаила Шолохова (1997 год, премия присуждена «за мужественную политическую публицистику и самоотверженную позицию в защите народных интересов»)
• Почётный гражданин Каракаса (2010 год)
• Специальный приз МОК «Врата Олимпа» (2000)^[78]
• Почётный гражданин Еревана (2001 год)^[79]
• Медаль Международной федерации фестивальных организаций «За развитие мирового фестивального движения» (2005)^[80]
• Специальный приз МОК «Спорт и общество» (2006)
• Почётная грамота Евразийского экономического сообщества (2006)^[81]
• Лауреат Шнобелевской премии Мира (2013 год)^[82]

• Официальный сайт Президента Республики Беларусь
• Официальный сайт Президента Республики Беларусь, биография президента 2013 йыл 7 декабрь архивланған.
• Лукашенко, Александр — Лентапедияла мәҡәлә. 2012 йыл.Лентапедии. 2012 год.
• Александр Лукашенко на радио «Эхо Москвы»
• Лукашенко Александр Григорьевич
• Александр Лукашенко — персоналии на Белта 2010 йыл 15 ноябрь архивланған.
• Лукашенко Александр Григорьевич, персоналии на РБК
• Интервью Александра Лукашенко на радио 2011 йыл 21 май архивланған. «Русская Служба Новостей», 18.03.2011
• Страница на проекте BelarusProfile.

ТЕРМОЯДЕРНЫЙ ЛУКАШЕНКО