В. И. Воронин исемендәге Арктика диңгеҙ институты

1781 йылдың 12 мартында императрица Екатерина Икенсенең Указы менән Архангел губернаһының Холмогор ауылында Рәсәйҙең төньяғында беренсе диңгеҙ уҡыу йорто — диңгеҙ мәктәбе асыла, унда сауҙа флоты өсөн диңгеҙ белгестәрен әҙерләү башлана.

1876 йылда диңгеҙ мәктәбе Архангелскиға күсерелә, һәм 1781 йылда уҡытыу башлана. Училищеға ҡалала йәшәүсе ярлы мещандарҙың 10 йәштән 12 йәшкә тиклемге балалары, бигерәк тә йәтим балалар ҡабул ителә. Уларға ғәҙәти фәндәр ҙә, шулай уҡ диңгеҙ эшенә ҡағылышлы фәндәр ҙә уҡытыла. Мәктәптә туғыҙ класс булдырыла: сит ил телдәре (голланд, немец, инглиз һәм француз), йыл әйләнәһенә диңгеҙҙә йөрөү, уҡый-яҙа белеү, геометрия һәм арифметика, астрономия, бухгалтерия сауҙагәрҙәр навигацияһы. Мәктәп тыңлаусылары теоретик белемдән тыш, промысла һәм сауҙагәр крааптарында йөрөп, практик күнекмәләр ҙә ала. 1841 йылда диңгеҙ мәктәбе базаһында Архангел шкипер курстары, ә 1899 йылда Архангел сауҙа-диңгеҙ училищеһы асыла. XIX быуат аҙағында училищены тамамлаусылар помор караптарында эшләгән сит ил сит ил шкиперҙары һәм штурмандарын тулыһынса алмаштыра. Һөҙөмтәлә Төньяҡ сауҙа флоты сит ил белгестәренән ҡотола^[1].

1920 йылда СССР-ҙың Бөтә Союз Үҙәк Башҡарма Комитеты ҡарары менән сауҙа-диңгеҙ училищеһы базаһында Архангел һыу транспорты техникумы булдырыла. 1924 йылда Архангел һыу транспорты техникумының исеме Архангел һыу юлдары техникумы тип үҙгәртелә. 1928 йылда был техникумдың исеме Архангел диңгеҙ техникумы тип үҙгәртелә, ул СССР диңгеҙ транспортыХалыҡ Комиссариаты системаһына, ә1931 йылдан башлап — СССР-ҙың һыу транспорты Халыҡ Комиссариатына ҡарай^[1].

1944 йылдың 5 мартында Бөйөк Ватан һуғышы осоронда СССР Дәүләт оборона комитетының 5311-се һанлы ҡарары нигеҙендә диңгеҙ техникумы базаһында СССР Диңгеҙ флоты министрлығының махсус уҡыу йорто булараҡ Архангел диңгеҙ училищеһы булдырыла. Һуғыш тамамланғандан һуң училищела өс йүнәлеш буйынса белем бирелә: диңгеҙҙә судно йөрөтөү, судноларҙың автоматлаштырылған системаларын эксплуатациялау һәм судноларҙы ремонтлау. 1980 йылдың 13 февралендә СССР Министрҙар Советы Ҡарары менән Архангел диңгеҙ училищеһына 1916 йылда ошо училищены тамамлаған поляр тикшеренеүсе В И. Ворониндың исеме бирелә^[1][2][3].

1981 йылдың 18 мартында СССР Юғары Советы Президиумы Указы менән "сауҙа флоты өсөн юғары квалификациялыбелгестәр әҙерләүгә ҙур өлөш индергәне өсөн һәм 200 йыллығы хөрмәтенә " В. И. Воронин исемендәге Архангел диңгеҙ училищеһы Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ Орденыналайыҡ була,^[2][4].

1997 йылдың 19 мартында В. И. Воронин исемендәге Архангел диңгеҙ училищеһы дәүләт белем биреү учреждениеһына әйләнә. 2003 йылдың 16 ғинуарында Рәсәй Федерацияһы Транспорт министрлығы күрһәтмәһе менән училище федераль дәүләт белем биреү учреждениеһы статусын, ә 2005 йылдың 23 мартында училище —федераль дәүләт урта һөнәри белем биреү учреждениеһы статусын ала. 2006 йылдың 6 февралендәФедераль диңгеҙ һәм йылға транспорты агентлығы күрһәтмәһе нигеҙендә В. И. Воронин исемендәге Архангел диңгеҙ училищеһы Адмирал С. О. Макаров исемендәге Диңгеҙ һәм йылға флоты дәүләт университеты структураһына уның филиалы булараҡ инә^[2].

2008 йылдың 31 октябрендә В. И. Воронин исемендәге Архангел диңгеҙ училищеһы, Адмирал С. О Макаров исемендәге Диңгеҙ һәм йылға флоты дәүләт университеты филиалы булып ҡалаһа ла, В. И. Воронин исемендәге Арктика диңгеҙ институты тип үҙгәртелә. Институтта көндөҙгө һәм ситтән тороп уҡыу бүлектәре бар. Уҡыу йорто өс йүнәлеш буйынса белгестәр әҙерләй: диңгеҙҙә судно йөрөтөү, һыу транспортында транспорт энергетика ҡоролмаларын автоматлаштырыу һәм механизациялау. Институт шулай уҡ суднолар экипаждары ағзаларының тренажер әҙерлеге өлкәһендәге квалификацияһын күтәреүгә лә иғтибар бүленә. Уҡыу йорто ошо дәүер эсендә 16 мең белгес әҙерләп сығарған. Училищены тамамлаған өс курсант Советтар Союзы Геройы һәм етеһе Социалистик Хеҙмәт Геройы исеменә лайыҡ булған, ике тиҫтәнән ашыуының исемдәре Антарктида һәм Арктика географик карталарында мәңгеләштерелгән^[2][1].

• Красносельский, Иван Михайлович
• Пономарев, Дмитрий Григорьевич
• Шестаков Алексей Андреевич

• Абакумов, Анатолий Григорьевич
• Веселков, Никон Зосимович
• Вешняков, Анатолий Иванович
• Пинежанинов, Андрей Федорович
• Пономарев, Иван Афанасьевич
• Пургин, Афанасий Николаевич
• Сухондяевский, Авенир Павлович

• Бурков, Герман Дмитриевич
• Кучин, Александр Степанович
• Воронин, Владимир Иванович
• Шваненберг, Давид Иванович
• Драницын, Герман Васильевич
• Бурке, Артур Карлович
• Марков Михаил Гаврилович

• 1981 йыл, 18 март — «сауҙа флоты өсөн юғары квалификациялы белгестәр әҙерләүгә ҙур өлөш индергәне өсөн һәм 200 йыллығы хәрмәтенә»

• Арктика энциклопедияһы: 2 том / яуаплы мөхәррире ю. ф Лукина — Мәскәү : Паулсен, cop. 2. т. — 2017 й. — с 663 — ISBN 978-5-98797-165-9
• Диңгеҙ транспорт ссср-ҙың 60-йыллығы тармағы / м. с. Баев, б. а. Вайнер, Грузинов һ. б. п.; под общ. ред. т. б Гуженко. — М. : Транспорт, 1984 й. — 272 с.
• М. и. Белов тарихын үҙләштереү һәм төньяҡ диңгеҙ юлын асыу / под ред.: Я Я Геккельдең, м. б. Черненко. — 3-сө том: арктиканы үҙләштереү 1917—1932 йй. Совет — Л.: «Диңгеҙ транспорт», 1959 й. — с. 510
• Я Я Гаккель фән һәм арктиканы үҙләштереү (нөң совет итеүҙе тикшерә). — Л.: 1957 й. — с. 133

• Арктический морской институт имени В. И. Воронина: оф.сайт  (билдәһеҙ). Дата обращения: 7 декабрь 2020.