Валдай милли паркы

Археологик һәйкәлдәр исемлегендә 82 объект бар — боронғо урындар (б. э.т. VII—VI быуатта), боронғо тораҡ пункттар, убалар, ҡурғандар. Бында баҡса һәм парк сәнғәтенең 9 һәйкәле бар — парктар менән боронғо усадьбалар һәм XVII—XIX быуаттарҙың архитектура һәйкәле һәм ағас төҙөлөшө архитектураһының 22 иң ҡиммәтле һәйкәле. Улар араһында — 1653 йылда Валдай күленең Сельвицкий утрауында Бөтә Рәсәй патриархы Никон тарафынан төҙөлгән Валдай Иверский Богородица Святозерский монастыры; Валдайҙа Екатерина сиркәүе — Рәсәй архитекторы Н. А. Львовтың бөйөк ижады (XVIII быуат), унда Валдай тарихы музейы һәм «Валдай ҡыңғырауы» күргәҙмәһе урынлашҡан.

Валдай ҡалаһы—тарихи истәлекле урын, 1996 йылда ул үҙенең 500-йыллығын билдәләп үтә. Никольское ауылында фәнни балыҡ үҫтереүгә нигеҙ һалыусы В. П. Врасский (1829—1863) тарафынан ойошторолған Рәсәйҙә беренсе балыҡ үрсетеү заводы була. Рәсәй Ауыл хужалығы йәмғиәтенең алтын миҙалы, шулай ук акклимитзациялау буйынса Париж йәмғиәтенең миҙалы менән бүләкләнә. Никольский балыҡ үрсетеү заводын тикшергән комиссия хисабы буйынса, Мәскәү ауыл хужалығы йәмғиәте 1857 йылдың 16 ноябрендә уҙған сираттағы йыйылышта түбәндәгеләрҙе билдәләй: "Врасский әфәнденең файҙалы хеҙмәттәренә ҡарата хөрмәт белдереп, йәмғиәттең ысын ағзаһы итеп һайларға, ә уның ойошмаһын, Эске эштәр һәм дәүләт милке министрлығына еткереп, айырым ҡурсалау аҫтына алырға " (Мәскәү ултырышы берекмәһе, 1857)

Ҡомартҡыларҙың бер өлөшө ҙур тарихи ваҡиғалар менән бәйле. Бында, Яжелбицанан алыҫ түгел, Батый хандың «Игнач Тәреһе» тип аталған ғәскәрҙәре Новгородҡа һөжүм итеүҙән баш тартып, әйләнеп ҡайта. 1456 йылда Новгород һәм Мәскәү араһында танылған «Яжелбицкий тыныслығы» төҙөлә.

Милли парк Валдай ҡалҡыулығының төньяҡ өлөшөндә һәм Новгород өлкәһенең Окуловка, Валдай райондары территорияларында урынлашҡан. Валдай паркы территорияһында 200-гә яҡын күл бар, 56 күл 20 гектарҙан ашыу майҙан менән^[1].

Парктың ер өҫтө фаунаһы түбәндәгесә: мышы, ҡабан, айыу, ҡуян, бурһыҡ, төлкө, һыуһар, һеләүһен, башҡа хайуандар, һыуҙа йәшәүселәр: йылға ҡондоҙо, ҡама, шәшке, һыу ҡомағы, шулай уҡ өйрәктәрҙең барлыҡ төрҙәре бар. Тауыҡтар отрядынан сел, һуйыр, ҡор күп. Биләмәнең бөтә ерендә ҡабан, мышы, ҡуян, тейен, айыу, ҡондоҙ һәм башҡалар таралған. Хайуандарҙың был төрө йылдар буйынса тирбәлә, әммә айырма ҙур түгел. Парк биләмәһендә бүреләр таралған. Күлдәр һәм йылғалар төрлө балыҡтарға бай: суртан, ҡорман, шамбы, ҡарабалыҡ, табан балыҡ, снеток, ряпушка, судак, сабаҡ, алабуға, шырт балыҡ һәм башҡалар^[2].

Үҫемлек ҡатламында шыршы, ҡарағай һәм ҡайын урмандары бар, сәтләүек ағас, ҡорос ағас менән төньяҡ имәнлектәре участкалары осрай, өҫкө һаҙлыҡтар, ҡоро болондар бар. Парктың урман ерҙәре майҙандың 86 % тәшкил итә. Ултыртылған шыршылар урман ерҙәренең 28 %, ҡайын — 36 %, ҡарағай — 17 %, уҫаҡ — 3 %, һоро ерек — 16 % биләй. Урмандарҙа 57 төр ағас, шул иҫәптән 42 ҡырағай һәм 15 культуралы үҫемлек үҫә^[2].

Валдай Милли Паркы — Рәсәйҙең иң ҙур ҡалаларына — Мәскәүгә һәм Санкт-Петербургҡа яҡын булыуы арҡаһында иң күп йөрөй торған парктарҙың береһе. Бында танылған Валдай һәм Селигер күлдәре урынлашҡан. Велье күлендә йәйге балалар экология лагеры эшләй.

• Рәсәйҙең милли парктары исемлеге

• Особо охраняемые природные территории России
• Национальный парк «Валдайский»