Антанта

Антанта менән «Өсәү берлеге»нең   бер-береһенә ҡаршы тороуы Беренсе донъя һуғышы башланыуға сәбәпсе була.  Һуғышта Антантаға һәм уның союздаштарына Үҙәк державалар блогы ҡаршы тора. Германия был блокта төп урынды биләй.

• 1891 йыл — Рәсәй  империяһы  менән Француз  республикаһы араһында Франция-Рәсәй берлеге булдырыу тураһында килешеү төҙөлә.
• 1892 йылдың 5 (17) авгусы —  Рәсәй менән Франция араһында йәшерен хәрби конвенцияға ҡул ҡуйыла.
• 1893 йыл — Рәсәй менән Франция  оборона берлеге төҙөй.
• 1904 йыл — Англия менән Франция араһында килешеү төҙөлә.
• 1907 йыл — Рәсәй менән Англия араһында килешеү төҙөлә.

Ил	Һуғышҡа инеү датаһы	Иҫкәрмәләр
	Сербия	1914 йылдың 28 июле	Һуғыштан һуң Югославияның нигеҙе булып тора.
	Рәсәй	1914 йылдың 1 авгусы	1918 йылдың 3 мартында Германия менән сепарат килешеү төҙөй.
	Франция	1914 йылдың 3 авгусы
	Бельгия	1914 йылдың 4 авгусы	Нейтраль ил булараҡ, Германия ғәскәрҙәрен үткәреүҙән баш тарта, был һуғышта уның Антанта яғында сығыш яһауына сәбәп була.
	Бөйөк Британия	1914 йылдың 4 авгусы
	Черногория	1914 йылдың 5 авгусы	Һуғыштан һуң Югославия составына инә.
	Япония	1914 йылдың 23 авгусы
	Мысыр	1914 йылдың 18 декабре
	Италия	1915 йылдың 23 майы	«Өсәү берлеге»нең ағзаһы булараҡ, тәүҙә Германияға ярҙам итеүҙән баш тарта, шунан уның дошмандары яғына сыға.
	Португалия	1916 йылдың 9 марты
	Хижаз	1916 йылдың 30 майы	Ғосман империяһының ғәрәптәр йәшәгән һәм һуғыш барғанда бойондороҡһоҙлоҡ иғлан иткән өлөшө.
	Румыния	1916 йылдың 27 авгусы	1918 йылдың 7 майында сепарат солох төҙөй, әммә шул уҡ йылдың 10 ноябрендә ҡабат һуғышҡа ҡушыла.
	США	1917 йылдың 6 апреле	Антантала ағза булып тормай, бары тик уның союздашы ғына була.
	Панама	1917 йылдың 7 апреле
	Куба	1917 йылдың 7 апреле
	Греция	1917 йылдың 29 июне
	Сиам	1917 йылдың 22 июле
	Либерия	1917 йылдың 4 авгусы
	Ҡытай	1917 йылдың 14 авгусы	Китай рәсми рәүештә Антанта яғында була, ләкин формаль рәүештә генә; Ҡытайҙың ҡораллы көстәре хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашмай [1].
	Бразилия	1917 йылдың 26 октябре
	Гватемала	1918 йылдың 30 апреле
	Никарагуа	1918 йылдың 8 майы
	Коста-Рика	1918 йылдың 23 майы
	Гаити	1918 йылдың 12 июле
Шаблон {{флаг}} не знает варианта1898	Гондурас	1918 йылдың 19 июле
	Боливия
	Доминикан  республикаһы
	Перу
	Уругвай
	Эквадор
	Сан-Марино

Ҡайһы бер дәүләттәр Үҙәк  державаларға һуғыш иғлан итмәй,  дипломатик мөнәсәбәттәрҙе өҙөү менән сикләнә.

1919 йылда Германияны еңгәндән һуң Антантаның Юғары  советы  ғәмәлдә  «донъя хөкүмәте» функцияларын башҡара,   һуғыштан һуң яңы тәртипте урынлаштырыу менән шөғөлләнә, ләкин Антантаның  Рәсәйгә һәм  Төркиәгә ҡағылышлы сәйәсәтенең уңышһыҙлыҡҡа тарыуы уның ҡөҙрәтенең сикләнгәнлеген күрһәтә. Ойошманы еңеүсе дәүләттәрҙең байтаҡ мәсьәләләр буйынса бер-береһе менән уртаҡ фекергә килә алмауы эстән ашай.  «Донъя хөкүмәте» сифатында эшмәкәрлек йәйелдергән Антанта Милләттәр Лигаһын ойошторғас та юҡҡа сыға. 

Рәсәйҙәге Октябрь  революцияһы уның Антанта буйынса берлектәштәре тарафынан һәләкәт тип ҡабул ителә.  Бөйөк Британия, Франция һәм Италия, Рәсәйҙәге власты Германия яҡлы партия ҡулына төшөргән тип һанап, яңы режимдың дошманы булған көстәрҙе яҡларға һүҙ ҡуйыша. 

22 декабрҙә Парижда Антанта илдәре вәкилдәренең конференцияһы  Украинаның, казак өлкәләренең, Себерҙең, Кавказдың һәм Финляндияның большевиктарға ҡаршы  хөкүмәттәре менән бәйләнеш булдырырға һәм  уларға кредиттар бирергә кәрәк тип таба. 1917 йылдың  23 декабрендә Рәсәйҙә яуаплылыҡ өлкәләрен бүлешеү тураһында Англия  менән Франция араһында килешеү төҙөлә:  Бөйөк Британия зонаһына — Кавказ һәм казак өлкәләре, Франция зонаһына  Бессарабия, Украина һәм Ҡырым инә; Себер менән Алыҫ Көнсығыш  АҠШ һәм Японияның яуаплылыҡ зонаһына тапшырыла.

1918 йылдың 3 мартында  Брест солохо төҙөлә. Антанта был килешеүҙе танымауы тураһында белдерә, әммә Совет власына ҡаршы һуғышҡа инергә ашыҡмай, уның менән һөйләшеүҙәр алып барырға тырыша.  6 мартта бәләкәй генә инглиз десанты, ике рота морпех,  Рәсәйгә союздаштары ебәргән бик ҙур хәрби йөктө немецтарҙан һаҡлау өсөн Мурманскиға төшә, әммә  Совет  власына ҡаршы бер ниндәй дошмансыл хәрәкәттәр  эшләмәй  (30 июнгә тиклем^[2]). Ике япон  гражданынынң үлтерелеүенә яуап итеп, 5 апрелдә япондарҙың ике ротаһы һәм британдарҙың ярты ротаһы  Владивостокҡа төшә, ике аҙнанан улар караптарына ҡайтарыла.   

Антанта илдәре менән большевиктар араһындағы мөнәсәбәттәр  1918 йылдың майында киҫкенләшә. Германия Совет  Рәсәйенән  Брест солохо шарттарын теүәл үтәүҙе, атап әйткәндә,  Антанта илдәренең һәм уның союздаштарының совет территорияһында булған бөтә хәрбиҙәрен ҡоралһыҙландырыуҙы һәм концлагерҙарға ябыуҙы талап итә. Был  чехословак корпусының баш күтәреүенә,  1918 йылдың авгусында Архангельскиға инглиздәрҙең 2 меңлек десанты төшөрөлөүгә һәм   япондарҙың Приморьеға һәм Забайкальеға йүнәлеүенә сәбәп була.

1918 йылдың ноябрендә Германия еңелгәндән һуң,  Антанта Ҡара диңгеҙ буйындағы рус ҡалаларын — Одессаны, Севастополде, Николаевты, шулай уҡ Кавказ аръяғын алырға тырышып ҡарай. Әммә Антанта ғәскәрҙәренең күпселек өлөшө Һуғышҡа инеп тә тормайынса  1919 йылдың  апрелендә   Одессанан һәм Ҡырымдан эвакуациялана.   

Алыҫ Көнсығышта   Япония, үҙ мәнфәғәттәрен күҙәтеп, әүҙем эш итә, әммә америкалылар тарафынан тотҡарлана. Англия  1919 йылдың яҙында  Грузия, Әрмәнстан һәм Әзербайжан хөкүмәттәре саҡырыуы буйынса ғәскәрҙәрен Кавказ аръяғына төшөрә.

Аҡтар хәрәкәтенә матди  ярҙам  Германияның еңелеүен рәсмиләштергән  Версаль солохон төҙөгәнгә тиклем дауам итә. Шунан һуң көнбайыш союздаштарҙың аҡтар хәрәкәтенә ярҙамы  яйлап туҡтатыла.  

Совет тарих фәнендә Антантаның Рәсәйгә интервенцияһы   Совет Рәсәйенә ҡаршы йүнәлтелгән һөжүм тип ҡарала.   

• Балҡан  Антантаһы
• Балтик Антантаһы
• Яҡын Көнсығыш Антантаһы
• Кесе  Антанта
• Урта диңгеҙ Антантаһы

рус телендә

• Манфред А. З. Образование французско-русского союза. — М.: Наука, 1975. — 376 с.
• Антанта / О. В. Серова // Анкилоз — Банка. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 23. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 2). — ISBN 5-85270-330-3.
• Тарле Е. В. Европа в эпоху империализма. 1871–1919 гг. // Тарле Е. В. Сочинения. — М., 1958. Т. 5;
• Тэйлор А. Дж. П. Борьба за господство в Европе. 1848–1918. — М.: Издательство иностранной литературы, 1958. — 644 с.
• Шамбаров В. Е. За Веру, Царя и Отечество. — М.: Алгоритм, 2003. — 655 с.

башҡа телдәрҙә

• Girault R. Diplomatie européenne et imperialisme (1871–1914). — P., 1997.
• Schmitt B. E. Triple entente and triple alliance. — N. Y., 1934

• Почему Запад не стал воевать против большевиков?
• «Интервенция 14 держав» в Советскую Россию
• Густерин П. Советская Россия и Антанта в 1918 году