گیلان اۇستانی (فارسجا: استان گیلان) — ایراناۇستانلاریندان بیریدیر. بو اوستانین مرکزی، رشت شهریدیر. بۇ اۇستان شومالدان خزر دنیزی و آذربایجان جومهوریتی ایله، جنوبدان قزوین اوستانی و زنجان اوستانی ایله، غربدن اردبیل اوستانی ایله، شرقدن ده مازندران اوستانی ایله قوْنشودور.[۱] گیلانین ۱۴٬۰۴۲کم[۴] مساحتله ۲۰۱۱-جی ایلین آمارلارینا گؤره ۲٬۴۸۰٬۸۷۴ نفر جمعیتی واردیر.[۵][۶] گیلان جمعیت باخیمیندان ۱۰-جو، مساحت باخیمیندان ۲۸-جی و تراکم باخیمیندان ۱۷۷ نفر هر کیلومترمربعده تراکملا ۳-جو یئرده یئرلشیر.[۹]رشت اۇستان جمعیتینین ۴۶٪ اؤزونده یئرلشدیرمکله بۇ اۇستانین مرکزی ایله ان جمعیتلی شهری و ایرانین ۱۲-جی جمعیتلی شهریدیر.[۱۰] گیلان اۇستانی ۱۳۴۴-جو شمسی ایلینده قۇرولدو. اوْندان قاباق، بۇ بؤلگه گیلان ولایتی یوْخسا بیرینجی اوستان آدلانیردی.[۱۱]
جوغرافیا
ژئولوژی
گیلانین لاپ اۇجا یئری ۳۶۸۹ مترله سماموس داغیدیر. بۇ اۇستاندا ۴۰ دنهدن چوْخ چای آخیر، اوْنلارین ان اهمیتلیسی قیزیل اؤزن چاییدیر آنجاق آستاراچای، کرگانرود، اسالم، دیناچال، شیوهرود، عملکنده، وزیرکنده، حسنکیاده، دهکا، رود چمخاله، کیانرود و پیلهرود چایلاریندان دا آد آپارماق اوْلار.[۱۲]
ایقلیم
طبیعت
بۇ اۇستاندا ۹۴ نوع حمایت اوْلموش و انقراض معرضینده اوْلان قۇش یاشاییر.[۱۳]
تاریخ
ایلک چاغ
محمدولی تنکابنی، گیلانلی مشروطهچیلرین باشچیسی
میلاددان قاباق، خزر دنیزینین یانیندا کاسپیلر، کادوسیلر ایله آماردلار یاشاییردیلار.[۱۴] مقدونی ایسکندر گیلانی فتح ائتمک اۆچون چالیشدی، آنجاق موفق اوْلمادی.[۱۵]
شاه عباس محلی حؤکومتلری گیلاندا آرادان آپاریب، گیلانی اؤز شخصی ملکینه چئویردی.[۱۷]
قاجاریه
مشروطه اینقیلابیندا گیلانلیلار حضور تاپیب، اوْنلارین باشچیسی، محمدولی تنکابنی، ایران صدراعظمی اوْلدو.[۱۸]
پهلوی
میرزا کوچک خان جنگلی
۱۹۲۰-جی میلادی ایلین ژوئن آیینین ۵-ی ایران سوسیالیستی شوروی جومهوریتی، ایرانین ایلک و تکجه سوسیالیستی جومهوریتی اوْلاراق گیلاندا قۇرولدو. بۇ جومهوری ۱۹۲۱ ده مرکزی حؤکومت طرفیندن ییٛخیلدی.[۱۹][۲۰]
گیلاندان ایلده ۵ میلیون دوْلانان گؤروش ائدیرلر.[۳۸] بۇ تعداددان ۲/۵-۳ میلیونو بندرانزلییه عاییددیر[۳۸] آنجاق ماسوله، لاهیجان و آستارادان دا آد آپارماق اوْلار.ایراندا لاپ چوخ ایمامزاده مازندران ایله گیلاندا یئرلشیبدیر.[۳۹] بۇ ایمامزادهلرین اکثریتی زیدیدیرلر.[۴۰]