Ceyms Pibls

Ceyms Pibls
ing. Jim Peebles
Doğum adı	Phillip James Edwin Peebles
Doğum tarixi	25 aprel 1935(1935-04-25)[1] (89 yaş)
Doğum yeri	Vinnipeq, Manitoba, Kanada
Elm sahəsi	Kosmologiya
Elmi dərəcəsi	fəlsəfə doktoru
İş yeri	Prinston Universiteti
Təhsili	Prinston Universiteti, Manitoba Universiteti
Elmi rəhbəri	Robert Henri Dike[d][3]
Üzvlüyü	ABŞ Milli Elmlər Akademiyası (1988–), London Kral Cəmiyyəti (1982–), Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası, Amerika Fizik Cəmiyyəti[d][2], Kanada Kral Cəmiyyəti[d] (1987–), Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Filip Ceyms Edvin Pibls (25 aprel 1935^[1], Vinnipeq, Manitoba, Kanada) — Kanadalı-Amerikalı astrofizik, astronom və nəzəri kosmoloq, hazırda Prinston Universitetində Albert Eynşteyn elmi üzrə fəxri professordur.^[4][5] O, 1970-ci ildən bəri ibtidai nukleosintez, qaranlıq maddə, kosmik mikrodalğalı fon və struktur formalaşmasına böyük nəzəri töhfələrlə dünyanın aparıcı nəzəri kosmoloqlarından biri kimi qəbul edilir.

Pibls fiziki kosmologiyada nəzəri kəşflərinə görə 2019-cu ildə Fizika üzrə "Nobel" mükafatına layiq görülüb.^[6] O, günəşə bənzər ulduzun ətrafında fırlanan ekzoplanetin kəşfinə görə mükafatı Mişel Mayor və Didye Quelozla bölüşüb.^[7][8][9] Əsərlərinin çoxu kainatın ilk bir neçə saniyədən inkişafı ilə bağlı olsa da, o, başlanğıc haqqında bildiklərimizə daha çox şübhə ilə yanaşır və deyir:“Çox təəssüf ki, başlanğıc haqqında düşünürük, halbuki əslində başlanğıc kimi yaxşı bir nəzəriyyəmiz yoxdur."^[10]

Pibls özünü aqnostik kimi təsvir edir.^[11]

Pibls 25 aprel 1935-ci ildə Kanadanın Manitoba əyalətinin Vinnipeq,Sent Bonifes şəhərində, evdar qadın Ada Marion (Qrin) və Vinnipeq Taxıl Birjasında işləyən Endryu Çarlz Piblsin oğlu olaraq dünyaya gəlib.^[12] Pibls Manitoba Universitetində ali təhsilini alır. Daha sonra o, Prinston Universitetində aspirantura təhsilini davam etdirən Pibls 1962-ci ildə fizika üzrə fəlsəfə doktoru, Robert Dikkin rəhbərliyi altında "Elektromaqnit Qarşılıqlı Təsir Gücünün dəyişən ola biləcəyi Durateston Fərziyyəsi ilə əlaqədar Müşahidə Testləri və Nəzəri problemlər"adlı doktorluq dissertasiyasını tamamlayır.^[13] Bütün karyerası boyu Prinstonda qalır. Pibls 1977-78-ci tədris illəri ərzində Təkmilləşdirmə İnstitutunun Təbiət Elmləri Məktəbinin üzvü idi; o, 1990-91 və 1998-99-cu illərdə buraya səfərlər edib.^[14]

1964-cü ildən bəri Piblsın işlərinin çoxu kainatın mənşəyini müəyyən etmək üçün fiziki kosmologiya sahəsində olmuşdur.^[15] 1964-cü ildə bu sahəyə maraq çox az idi və bu sahə "ölü nöqtə" hesab olunurdu, lakin Pibls bu sahəni öyrənməyə sadiq qaldı. Pibls Böyük partlayış modelinə bir çox əhəmiyyətli töhfələr verən alimdir. Dik və başqaları ilə (Corc Qamov, Ralf A. Alfer və Robert C. Hermandan təxminən iyirmi il sonra) Pibls kosmik mikrodalğalı fon radiasiyasını proqnozlaşdırıb. Böyük partlayış nukleosintezinə, qaranlıq maddəyə və qaranlıq enerjiyə böyük töhfələr verməklə yanaşı, o, 1970-ci illərdə kosmik quruluşun formalaşması nəzəriyyəsində aparıcı pioner idi. Fizikanın ciddi, kəmiyyət sahəsi hesab edilməzdən çox əvvəl, Pibls fiziki kosmologiyanı öyrənirdi və onun böyüklüyünü bərqərar etmək üçün çox işlər görüb.^[16] Pibls deyirdi: "Bu, birdən-birə kosmologiyanı aktuallaşdıran bir addım deyil, kritik kəşf idi, lakin bu sahə bir sıra eksperimental müşahidələr nəticəsində tədricən ortaya çıxdı. Aydındır ki, karyeram müddətində ən vaciblərindən biri kosmik mikrodalğalı fonun (CMB) radiasiyasının aşkar edilməsi idi ki, bu da dərhal diqqəti cəlb etdi [...] bu radiasiyanın xüsusiyyətlərini ölçməkdə maraqlı olan eksperimentalistlər, həm də nəticələrin təhlilinə qoşulan nəzəriyyəçilərin də diqqətində oldu”.^[17] O, kosmologiyada demək olar ki, bütün müasir tədqiqatların əsasını qoydu, həm nəzəri, həm də müşahidə əsasında yüksək spekulyativ sahəni dəqiq bir elmə çevirdi.^[18]

Pibls, daha sonra digər elm adamları tərəfindən geniş şəkildə öyrənildi.^[19] Məsələn, 1987-ci ildə o, ilkin kainatın inkişafı üçün ilkin izocurvature barion modelini təklif etdi. Eynilə, Pibls 1970-ci illərin əvvəllərində qaranlıq maddə probleminin qurulmasına töhfə verdi.^[20][21] Pibls qalaktik formalaşmanın sabitliyi ilə bağlı Ostriker-Peebles meyarı ilə də tanınır.^[22]

Pibls "Fiziki kosmologiyada nəzəri kəşflərə görə" 2019-cu ildə Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı alması ilə tanındı; Pibls mükafatı Mişel Mayor və əsas ardıcıllıq ulduzu ətrafında ekzoplaneti kəşf edən Didye Quelozla bölüşdü.^[23]

Pibls 1977-ci ildə Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyasının üzvü, 1988-ci ildə isə Milli Elmlər Akademiyasının üzvü seçilmişdir.^[24][25]

Mükafatları

Onun adını daşıyır

• Asteroid 18242 Pibls^[43]

• Filip Ceyms Edvin Pibls. (2009). Böyük partlayışın tapılması. Cambridge University Press.
• Filip Ceyms Edvin Pibls. (1980). Kainatın irimiqyaslı quruluşu. Princeton University Press.
• Filip Ceyms Edvin Pibls. (1992). Kvant mexanikası. Princeton University Press.
• Filip Ceyms Edvin Pibls. (1993). Fiziki Kosmologiyanın Prinsipləri. Princeton University Press.
• Filip Ceyms Edvin Pibls. (2020). Kosmologiya əsri. Amsterdam University Press.^[44]

Vikisitatda Ceyms Pibls ilə əlaqədar sitatlar var.

• Brüs medalçıları  (ing.)
• fakültənin Şəxsi Veb səhifəsi Prinston Universitetində(Photos)  (ing.)
• Cim Pibls təşkilatçılığı ilə Con Veiler və Bob Dike tələbələri tərəfindən Ümumi Nisbilik üzrə müzakirə  (ing.)
• Cim Pibls ilə şifahi tarix müsahibəsinin transkripti 4 və 5 aprel 2002-ci il, Amerika Fizika İnstitutu, Niels Bohr Kitabxanası və Arxivləri Arxivləşdirilib 2011-09-12 at the Wayback Machine  (ing.)